لزوم امنيت و صلح پايدار

نگاهي به موقعيت منطقه خليج فارس در معادلات بين المللي

منطقه ژئوپليتيك و ژئواستراتژيك خليج فارس با دارا بودن ذخاير عظيم انرژي از ديرباز محل رقابت قدرتهاي منطقه اي و جهاني بوده است. وقوع بحران ها و جنگ هاي مختلف در سالهاي اخير و تأثيرات جهاني آن بر كشورهاي منطقه، خليج فارس را كانون توجه جهانيان ساخته است.آنچه امروز در خصوص اين منطقه ژئوپليتيك حائز اهميت است، حفظ صلح و ثبات منطقه اي در قالب همكاري هاي نظامي- امنيتي كشورهاي منطقه بدون دخالت هاي قدرت هاي بيگانه است. متن زير سخنراني دكتر باقري، معاون كشورهاي عربي و آفريقايي وزارت امور خارجه در دومين همايش امنيت منطقه خليج فارس در منامه است.
منطقه ژئوپليتيك و ژئواستراتژيك خليج فارس با پيشينه چندين هزار ساله تمدني و سرمايه عظيم فرهنگي و انساني و منابع و ذخاير سرشار انرژي-۶۰ تا ۷۰ درصد نفت و ۴۰ درصد گاز جهان- بيش از هر زمان براي همه جهانيان اهميتي ويژه يافته است. رقابت دولت هاي بزرگ فرامنطقه اي از سد ه هاي گذشته، وقوع بحرانها و جنگ هاي مختلف در دهه هاي اخير در اين منطقه و تأثيرات جهاني آن، حضور كنوني نيروهاي نظامي قدرت ها، پيمان هاي دفاعي دوجانبه كشورهاي منطقه با قدرت هاي فرامنطقه اي و مسابقه تسليحاتي نشانه هايي از همين توجه و اهميت به امنيت و ثبات پايدار در اين منطقه حياتي از يك سو و ناكارآمدي و نقصان نوع نگرش به مقوله امنيتي در اين دوره ها از سوي ديگر داشته است.
جمهوري اسلامي ايران با باور عميق خويش به نارسايي و ناكارآمدي اين گونه نگاهها به امنيت منطقه ،همواره معتقد به بومي كردن آن و سپردن امنيت به دست كشورهاي منطقه بوده است و رشد و شكوفايي كشورها را در گرو تحكيم صلح و ثبات و امنيت پايدار در منطقه مي داند كه در سايه يك همكاري دسته جمعي و ايجاد ساختاري نوين و كارآمد براي امنيت منطقه فراهم مي گردد.
جمهوري اسلامي ايران در راستاي تحقق اين ديدگاه در روند گسترش مناسبات خويش، تاكنون مبادرت به امضاء موافقتنامه و يا يادداشت تفاهم همكاريهاي دوجانبه امنيتي با اكثريت قريب به اتفاق كشورهاي منطقه نموده است و پيوسته بر آمادگي خويش به ايجاد يك ساختار جديد امنيتي تأكيد نموده و ديدگاههاي خويش را در فرصت هاي مختلف تبيين كرده است.در تداوم سياست تنش زدايي و اعتمادسازي، نگاه دولت جمهوري اسلامي ايران به خليج فارس نگاه صلح و دوستي و همكاري است و پاسخ جدي متقابل به آن دستاوردهاي ارزشمندي را براي منطقه، جهان اسلام و صحنه بين المللي به همراه خواهد داشت.
براي دستيابي به چنين مهمي در نخستين گام خليج فارس و خاورميانه بايد از تسليحات كشتار جمعي عاري گردد و به رقابت هاي تسليحاتي كه نگاه به خريدها و قراردادهاي نظامي گوياي آن است به عنوان عامل مخرب صلح، ثبات و توسعه در منطقه پايان داده شود. جمهوري اسلامي ايران به عنوان يكي از بزرگترين قربانيان سلاح كشتار جمعي در دهه هاي اخير به منع گسترش سلاح هسته اي ملتزم مي باشد و ضمن پايبندي به تعهدات قانوني خود بر اساس NPT به تلاش فعال براي ايجاد منطقه اي عاري از سلاح هاي كشتار جمعي در خاورميانه ادامه خواهد داد.
معاهده NPT سنگ بناي رژيم عدم اشاعه سلاح هاي هسته اي مي باشد و بهترين راه تقويت و افزايش اعتبار آن احساس امنيت كشور هاي غيرهسته اي عضو معاهده اجراي بدون تبعيض و به دور از استانداردهاي دوگانه و جهان شمول آن و پايبندي كشورهاي هسته اي به تعهدات خود براي خلع سلاح هسته اي و تضمين حقوق كشورها براي استفاده صلح آميز از انرژي هسته اي است.ما تسليم فشارها و تهديدات نخواهيم شد و از حقوق قانوني كشورمان صرف نظر نخواهيم كرد و استانداردهاي دوگانه در برخورد با كشورها را نخواهيم پذيرفت ولي اقدامات لازم براي ارتقاي اعتماد بين المللي درباره برنامه هسته اي خود انجام داده و همكاري كاملي با آژانس بين المللي انرژي اتمي داشته ايم و تاكنون با بيش از ۱۴۰۰ نفر- روز بازرسي از تأسيسات مورد درخواست آژانس موافقت و به سؤالات آژانس پاسخ داده ايم.ما پروتكل الحاقي را امضاء و قبل از تصويب مجلس شوراي اسلامي، صرفاً براي اعتماد سازي هرچه بيشتر جامعه بين المللي و اروپايي اجرا كرده ايم.
ما به هيچ وجه مايل به حاكم شدن فضاي تقابل و ستيز در مناسباتمان با آژانس و ديگر كشورها درباره پرونده هسته اي كشورمان نيستيم. اما اعتمادسازي يك مسير دوطرفه است و همه طرف هاي درگير بايد گام هاي اعتمادساز بردارند.
جمهوري اسلامي ايران بر اساس طرح اعلام شده رياست جمهوري در مجمع عمومي سازمان ملل متحد، مشاركت با شركتها و كشورهاي ديگر و نيز مذاكره با كشورهاي مختلف در دستور كار خود قرار داده است و از جامعه بين المللي، دولتها و سه دولت اروپايي مذاكره كننده با ايران مي خواهد به تعامل گفت وگوي سازنده خود با جمهوري اسلامي ايران با در نظر گرفتن شرايط تعامل برابر و عادلانه و بر اساس حقوق بين الملل و در چارچوب تلاش هاي آژانس براي حل موضوع فعاليت هسته اي صلح آميز ايران ادامه دهند.هيأت دولت جمهوري اسلامي ايران با تصويب مصوبه اي براي درگير شدن بخش هاي عمومي و خصوصي ساير كشورها در پروژه غني سازي كشورمان زمينه اجرايي شدن طرح اعلام شده از سوي رياست محترم جمهوري جناب آقاي احمدي نژاد در مجمع عمومي سازمان ملل را فراهم ساخته است.در همين جا از فرصت استفاده نموده و براي رفع هرگونه نگراني احتمالي در بين كشورهاي دوست در خليج فارس نسبت به فعاليت هاي صلح آميز هسته اي جمهوري اسلامي ايران اعلام مي نمايم كه دولت ها و بخش خصوصي منطقه در اين رويكرد و نگاه اعتمادساز جمهوري اسلامي ايران نسبت به فعاليت هاي صلح آميز هسته اي در اولويت قرار دارند و به مشاركت و سرمايه گذاري آنها در طرح ها و پروژه ها خوشامد گفته مي شود.امروزه ما شاهد برخورد دوگانه زورمداران با بديهي ترين مباني شناخته شدن حقوق بين الملل نظير حق تعيين سرنوشت ملت ها، دفاع مشروع در برابر اشغالگري، جرايم جنگي و جنايات عليه حقوق بشر در سرزمين مقدس فلسطين مي باشيم. بديهي است منازعه درازمدت خاورميانه بدون حل و فصل مسائل اساسي بحران نظير حق تعيين سرنوشت ملت فلسطين، شناسايي حق بازگشت آوارگان، رفع اشغالگري و تشكيل دولت مستقل فلسطين به مركزيت قدس شريف به سرانجام نخواهد رسيد.جمهوري اسلامي ايران بر اين باور است كه حل و فصل بنيادين مسأله فلسطين و برقراري صلح عادلانه و پايدار در منطقه خاورميانه راهي جز پايان دادن به اشغال سرزمين فلسطين و تشكيل يك دولت فلسطيني منتخب از طريق برگزاري يك همه پرسي آزاد ندارد و حمايت بي حد و مرز آمريكا از رژيم صهيونيستي در تمام ابعاد اوضاع را هرچه بيشتر وخيم تر مي نمايد.
موضع رژيم صهيونيستي و برخي حاميان آن مبني بر امتيازدهي به اين رژيم در ازاي عقب نشيني از بخش بسيار كوچكي از سرزمين هاي اشغالي فلسطين، در كنار استمرار نامشروع اشغال بخش هاي ديگر اين سرزمين، ناديده گرفتن حقوق اوليه و طبيعي و منطقي ملت فلسطين و موضع و خواسته اي غيرمنطقي و زيادي خواهانه است و از سازمان ملل متحد انتظار مي رود با نگاه به ريشه هاي اساسي به بحران خاورميانه و با توجه به ناكامي همه طرح هايي كه تاكنون جهت حل و فصل اين بحران ارائه شده اند، مكانيزمي جامع و دقيق را جهت حل و فصل دائمي اين موضوع جست وجو و ارائه نمايد.امروزه علي رغم تصويب قطعنامه هاي متعدد توسط سازمان ملل متحد مبني بر محكوميت اعمال رژيم صهيونيستي و ادامه اشغال سرزمين هاي اسلامي و منطقه جولان سوريه توسط اين رژيم هيچ گونه اقدامي قاطع و جدي توسط مراجع ذيربط و طرف هاي مؤثر بين المللي در راستاي اجراي اين قطعنامه ها صورت نگرفته است.ما افزايش فشارها عليه سوريه و مداخلات غيرمسئولانه در مسائل داخلي لبنان را در راستاي اين گونه اقدامات و برنامه ها دانسته و استمرار آن را منشاء توسعه دامنه بي ثباتي ها در منطقه ارزيابي مي نماييم.جمهوري اسلامي ايران اعتقاد دارد كه عراق جديد مي تواند يكي از پايه هاي مهم در راه تحكيم صلح و امنيت منطقه اي محسوب شود. از اين رو پس از فروپاشي رژيم استبدادي سابق جمهوري اسلامي ايران همواره از شكل گيري روند سياسي در اين كشور حمايت كرده و معتقد است كه عراق مي تواند در پرتو ساختارهاي جديد دموكراتيك و خروج نيروهاي خارجي از اين كشور، به آرامش و پيشرفت دست يابد و در جايگاه واقعي خود براي ايفاي نقش تعيين كننده در عرصه هاي منطقه اي و بين المللي قرار گيرد. بدون شك رسيدن به اين مرحله جز در سايه يكپارچگي سرزمين عراق و وحدت اقوام، طوايف و گروه ها و حضور آنان در روند دولت سازي ميسر نخواهد شد.جمهوري اسلامي ايران بر اين باور است كه عراقي آزاد و مستقل نمي تواند به ابزاري جهت ايجاد موازنه جديد در برابر كشورهاي بزرگ ديگر كه نتيجه اي جز افتادن به ورطه رقابت هاي منفي منطقه اي ندارد تبديل شود. از ديدگاه جمهوري اسلامي ايران نقش عراق جديد كمك به تحقق اهداف بزرگ مردم منطقه كه همانا شكل گيري همكاري هاي مختلف منطقه اي و استقرار صلح و برقراري دوستي و رشد سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي همه كشورهاي منطقه است، ارزيابي مي شود.لذا معتقد است اقدامات تروريستي در اشكال مختلف و به راه انداختن جنگ هاي فرقه اي و مذهبي كه نابودي انسان هاي بيگناه و انهدام مراكز و تأسيسات اقتصادي، اجتماعي و صنعتي را به دنبال دارد محكوم به شكست و مردود است.جمهوري اسلامي ايران بر اين باور است كه اين قبيل اقدامات به هدف تضعيف سرزمين و ملت بزرگ عراق و توانمندي هايش در دستيابي به جايگاه مناسب در سطوح منطقه اي و بين المللي است. بدون شكل حضور عراق جديد يعني عراقي امن، آباد و آزاد در كنار ساير كشورهاي منطقه مي تواند در تقويت يك نظام امنيت دسته جمعي منطقه نقش تعيين كننده و اطمينان بخش ايفا نمايد.
جمهوري اسلامي ايران اعتقاد راسخ دارد كه زندگي در سايه صلح، ثبات و امنيت حق مسلم ملتهاي منطقه است و لازمه توسعه و پيشرفت و رفاه و آسايش كشورها و مردم آن است و لذا اين ملت ها و دولت هاي منطقه هستند كه بيش از همه نگران برهم خوردن آنند و از آثار زيانبار فقدان امنيتي پايدار رنج مي برند.
برقراري يك امنيت پايدار از يك سو به نگاه كشورهاي ساحلي خليج فارس به چگونگي روابط با يكديگر و از سوي ديگر به نوع نگاه قدرت هاي صنعتي و فرامنطقه اي به خليج فارس و رابطه با كشورهاي ساحلي آن بستگي دارد. كشورهايي كه به انرژي عظيم اين منطقه نيازمندند و براي دستيابي و ارزان قيمت بودن به آن چشم دوخته اند.ارتقاي فرهنگ گفت وگو و تعامل و هم انديشي، برخورد حكمت آميز با هرگونه چالش و سوءتفاهم، اجتناب از انگيزش اختلاف ايراني- عربي و عربي- عربي، دور كردن منطقه از ورود به يك مسابقه تسليحاتي، پرهيز كشورهاي منطقه از ايفاي نقش توازن منطقه اي به نمايندگي از قدرتهاي فرامنطقه اي همچون دوران جنگ سرد، خروج نيروهاي نظامي قدرت هاي فرامنطقه اي كه خود موجبات بروز ناامني و افراطي گري شده است تكيه بر توانايي هاي درون منطقه اي و سرمايه هاي عظيم انساني، اقتصادي، سياسي و فرهنگي از پارامترهاي اساسي دستيابي به يك امنيت پايدار دستجمعي است.در يك نگاه كلي به شرايط موجود و وضعيت مطلوب منطقه درمي يابيم كه امنيت منطقه اي در خليج فارس يك پروژه نيست بلكه يك پروسه و روندي است كه بايد با همدلي و هم آوايي به سوي آن حركت كرد و مسير را براي دستيابي به آن هموار نمود.هم اكنون با فروپاشي رژيمي كه موجود و موجب سه جنگ در منطقه بوده است و تشكيل دولتي مبتني بر خواست مردم در عراق و با تعيين جدول زماني براي خروج نيروهاي خارجي از اين كشور، بيش از هر زمان ديگر فرصت براي يك همگرايي منطقه اي فراهم شده است.براي نيل به همكاري فراگير و همگرايي منطقه اي و تأمين ثبات و امنيت پايدار لازم است:
۱- اصلاحات بومي در زمينه هاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي مورد توجه قرار گيرد و از تحميل نسخه هاي وارداتي به جوامع مختلف منطقه پرهيز شود.
۲- مردم سالاري مبتني بر آداب و رسوم و فرهنگ و آئين مردم مورد حمايت و پشتيباني قرار گيرد.
۳- از بروز و تقويت اختلافات قومي و مذهبي اجتناب گردد و با هرگونه افراطي گري اعم از قومي و يا مذهبي مواجهه عقلاني و منطقي صورت گيرد و از رشد آن جلوگيري شود.
۴- از هرگونه اقدامي كه به تقويت پيوندهاي ايراني- عربي و يا عربي- عربي لطمه وارد سازد، پرهيز شود و به مسلمات و محكمات تاريخي و جغرافيايي منطقه اعم از مرزها و حدود بين المللي و نام هاي تاريخي چند هزار ساله همچون نام خليج فارش خدشه وارد نگردد.
۵- اختلافات و سوء تفاهمات بين كشورهاي ساحلي با گفت وگوي مستقيم، صادقانه و سازنده برطرف شود و از دخالت دادن طرفهاي ثالث كه باعث توسعه و تعميق اختلاف شود به شدت پرهيز گردد.
۶- ظرفيت هاي انساني، اقتصادي و فني منطقه بازشناسي و با به كارگيري علمي و متوازن و صحيح اين ظرفيت ها در جهت توسعه همكاريهاي فراگير دو و چند جانبه براي دستيابي به توسعه همه جانبه، متوازن و پايدار و فراگير منطقه طراحي و برنامه ريزي شود.
۷- با توسعه و تعميق همكاريهاي فراگير اقتصادي و با رايزني همه كشورهاي منطقه اعم از ايران، عربستان، عراق، بحرين، امارات، كويت، قطر و عمان يك بلوك اقتصادي جديد با عضويت كليه اعضاي منطقه بنا گردد.
در چنين شرايطي است كه زمينه تدوين طرح امنيت دسته جمعي با اتكا به توازن درون منطقه اي كشورها و حمايت قدرت هاي فرامنطقه اي فراهم مي گردد.بر اين اساس و از ديدگاه جمهوري اسلامي ايران اصول ذيل بر ساختار اين طرح امنيتي بايد استوار باشد:خروج زمان بندي شده نيروهاي نظامي خارجي از منطقه. اين حضور فزاينده تاكنون جز تشديد ناآرامي ها و تقويت افراطي گري و تروريسم و عقب ماندگي بيشتر منطقه از رشد و توسعه به همراه نداشته است.به تئوري توازن منطقه اي كه ميراث دوران جنگ سرد محسوب مي شود پايان داده شود و مقابله كشورهاي منطقه عليه يكديگر و تعامل دو جانبه عليه طرف ثالث و تحميل قراردادهاي دوجانبه نظامي كشورهاي فرامنطقه اي با اعضاي منطقه و خريدهاي كلان تسليحاتي كشورها كه مي تواند عليه ديگر كشورها تلقي شود از دستور كار كشورها خارج گردد.مبارزه همه جانبه با هر گونه تروريسم دولتي و غيردولتي و خشونت ورزي مورد توجه عموم كشورهاي منطقه قرار گرفته و همزمان براي بررسي ريشه فعاليت هاي تروريستي همكاري فعال بين كشورها سامان دهي شود و همكاريهاي دو و چند جانبه توسعه يابد. منطقه خليج فارس و خاورميانه منطقه اي عاري از سلاح كشتارجمعي اعلام و در جهت خلع سلاح منطقه اي همكاري همه جانبه اي بين كشورهاي منطقه و قدرت هاي بزرگ و سازمانهاي بين المللي طراحي شود.جمهوري اسلامي ايران بر اين باور است كه با پيگيري مجدانه اين روند از سوي همه كشورهاي منطقه و حمايت جامعه جهاني و سازمانهاي بين المللي به ويژه سازمان ملل متحد، امكان دسترسي به يك امنيت و ثبات پايدار در منطقه خليج فارس فراهم مي گردد و در پرتو چنين حالتي صلح و دوستي جانشين جنگ و خصومت و رفاه، آسايش، توسعه و پيشرفت جايگزين ناآرامي و خشونت توسعه نيافتگي مي گردد و راه براي يك تعامل سازنده و فعال مجموعه كشورهاي منطقه با كشورهاي فرامنطقه اي در چارچوب منافع مشترك و قابل قبول فراهم مي آيد.بار ديگر از تلاش و زحمات برگزاركنندگان اين همايش و كشور دوست و برادر بحرين به عنوان ميزبان اين نشست مهم قدرداني و تشكر مي نمايد.