پژوهشکده بين المللی تاريخ اجتماعی آمستردام

پژوهشکده ی بين المللی تاريخ اجتماعی در آمستردام از سال 1935 فعاليت هايش را با هدف " ارتقای سطح دانش و پژوهش های علمی در زمينه ی تاريخ اقتصادی و اجتماعی " آغاز کرد و طی اين سال ها، با فراهم آوردن امکانات گوناگون توانسته است در جهت بهبود کيفيت مطالعات و تحقيقات در زمينه ی تاريخ اقتصادی و اجتماعی هم در هلند و در هم عرصه بين المللی گام های بلندی بردارد.
پژوهشکده ی بين المللی تاريخ اجتماعی مجموعه ای بزرگ و گاه منحصر به فرد از اسناد مرتبط به جنبش های اجتماعی در اروپا، آسيا، خاورميانه و امريکای لاتين فراهم آورده و آن را در اختيار پژوهشگران مسايل جبنش های اجتماعی قرار داده است.
پژوهشگران با مراجعه به بايگانی اسناد، کتابخانه و بخش های ديگر اين پژوهشکده و استفاده از آن ها خواهند توانست پژوهش های جامع تری به جامعه ی علمی عرضه کنند.
اين پژوهشکده ، هم چنين با برپا کردن کنگره ها، گرد هم آيی ها، نمايشگاه ها و کارگاه های آموزشی پژوهشگران را از ديگر موسسات پژوهشی و دانشگاهی جهان گرد هم می آورد تا با تبادل دانسته ها و تجربيات خود به گسترش امر پژوهش در زمينه ی مسايل جنبش های اجتماعی ياری رسانند.
گاه نيز حاصل پژوهش های اين پژ وهشگران و مطالب ارائه شده در کنگره ها و گردهم آيی ها را با کمک ناشران بين المللی و يا توسط بحش انتشارات خود چاپ و منتشر می کند.
مجله ی بين المللی تاريخ اجتماعی (The International Review of Social History) يافته های نو در باره ی مسائل پژوهش های اجتماعی، اطلاعات کتاب شناختی و اخبار تخصصی را منتشر می سازد.
پژوهشکده با چاپ نشريه گزارش سالانه شرحی مفصل از فعاليت های خود را در زمينه ی گردآوری اسناد ، مواد و مطالب ، برگزار کردن گردهم آيی ها و کارگاه های آموزشی و پژوهشی که به کمک پژوهشکده يا توسط همکاران موسسه صورت می گيرد، در اختيار همگان قرار می دهد.

بخش خاور ميانه و آسيای مرکزی

فعاليت بخش خاور ميانه و آسيای پژوهشکده از سال 1995 (1374) آغاز شد. حوزه فعاليت های اين بخش مطالعه جنبش های اجتماعی ايران، ترکيه ، افغانستان، قفقاز و آسيای مرکزی است. اين بخش از جمله تا اکنون توانسته است بايگانی اسناد مربوط ايران در زمان حکومت تزاری از سال 1900 تا 1917 را که در بر گيرنده گزارش های رسمی و گزارش های ماموران خفيه ی دولت تزاری در باره ی انقلاب مشروطه ی ايران بوده می باشد، به دست آورد. همچنين گزارش هايی را که طی همين دوره ی زمانی در بايگانی های تفليس موجود بوده و عمدتاً به نقش انقلابيان گرجی در انقلاب مشروطه ايران مربوط است، گردآوری کرده است.

کنگره خلق های شرق - باکو، سپتامبر 1920

مجموعه ی قابل توجهی نيز از اسناد آرشيو کمينترن، مربوط به سال های 1921 تا 1941 ( 1300 تا 1321 خورشيدی)، که در بر گيرنده ی گزارش های بخش های مختلف کيمنترن و ماموران آن ها در منطقه است فراهم آمده؛ همچنين از مجموعه ی نشريات علنی و غير علنی درون سازمانی " حزب کمونيست ايران " و " کميته ی انقلابی ايران " که طی همين دوره منتشرمی شده است، نام برد. و " کميته ی انقلابی ايران " که طی همين دوره منتشرمی شده است، نام برد.
مجموعه ای نيز از اسناد بايگانی های حکومت شوروی که گويای سياست های دولت شوروی در قبال ايران و افغانستان و در بردارنده ای نکاتی تازه در باره ی زندگی ايرانيان پناهنده و ساکن در اتحاد جماهير شوروی سوسياليستی طی سالهای 1917 تا 1960 ( 1296 تا 1340 خورشيدی ) يعنی از تشکيل حکومت شوروی تا دوران پس از جنگ جهانی دوم است، فراهم آمده است. اين اسناد از جمله در پروژه ی پی گيری سرگذشت و کارنامه ی ايرانيان مهاجر به قفقازکه مشمول تصفيه خونين استالينی شدند، بسيار به کار می آيد.
در مورد قفقاز با کمک و استفاده از اسناد نو يافته در بايگانی های تازه گشوده ی شوروی می توان به تاريخ اين منطقه از منظر تازه تر نگريست و از جمله سياست های دولت شوروی در جا به جايی های قومی و مهاجرت های اجباری را بررسی نمود. روش پژوهشکده در ثبت و ضبط اين اسناد شايان ذکر است: پژوهشکده می کوشد بس از دستيابی به اسناد و مدارک برای حفظ و نگهداری شان آن ها را به صورت ميکروفيلم و ميکروفيش در آورد و دو نسخه کپی از آنها تهيه کند که يکی در آرشيو کشور اصلی و ديگری در آرشيو پژوهشکده در آمستردام نکهداری می شود.
همچنين برای بدست دادن روايتی زنده از تجربه ی فروپاشی حکومت شوروی و تشکيل دولت های ملی جديد در قفقاز و آسيای مرکزی، پژوهشکده طرحی را برای ثبت و ضبط خاطرات و مشاهدات عينی رويداد های سياسی و اجتماعی سال های 1989 تا 1991 ميلادی در دست دارد و به اين منظور مصاحبه هايی با دولتمردان سابق، فعالان سياسی، نخبگان فرهنگی و سياسی و شاهدان عينی در بين مردم عادی ترتيب داده است. اين طرح نخست از آذربايجان در قفقاز آغار شده است وبه تدريج جمهوری های ديگر اتحاد شوروی سابق را در بر خواهد گرفت.

تاجيکستان، دوشنبه، ميدان شهيدان، ماه مه 1992

يکی از جديدترين حوزه هايی که توجه بخش خاورميانه و آسيای مرکزی پژوهشکده را به خود جلب کرده، کشور افغانستان و تجربه ی بيش از بيست سال جنگ داخلی و مهاجرت های گسترده ی اتباع اين کشور به کشورهای همسايه (عمدتا ايران، پاکستان و جمهوری های اتحاد شوروی سابق ) است. شيوه های زندگی و مسايل و مشکلات افغانستانی های مهاجرو تجربه ی ايشان مساله ای است که تا کنون تحقيقی جدی در مورد آن صورت نگرفته است. برای چنين پژوهشی، در کنار جمع آوری اسناد مکتوب در باره ی اين مهاجران، از تاريخ شفاهی نيزبرای ضبط روايت نانوشته استفاده خواهد شد.

افغانستان، کابل، 1347

گردآوردن اسناد مربوط به تاريخ سياسی و اجتماعی ايران از پايان جنگ جهانی دوم همواره از اهداف عمده ی اين بخش از پژوهشکده بوده است و تا کنون توانسته است در همکاری با برخی افراد و موسسه های پژوهشی در ايران و خارج از ايران مجموعه ی معتنابهی از کتاب، کپی اسناد، نشريات و اعلاميه های سازمان های سياسی فعال در دهه های 1330 تا به امروز را فراهم آورد. اين نشريات در برگيرنده ی طيف بسيار وسيعی از نيروهای سياسی و اجتماعی فعال در ايران معاصر، اعم از مليون، مذهبيون، گروها و سازمان های سکولار و چپ و . . .است؛ مجموعه ای از اعلاميه های مختلف دوران انقلاب، آرشيو کانون نويسندگان ايران، بخشی از آرشيو سازمان ها و احزاب چپ ايران (شامل مراسلات و مکاتبات درون حزبی و سازمانی و اسناد مربوط به کنگره و پلنوم های اين احزاب و سازمان ها ) از آن جمله اند.

ايران، تهران، اعزام به جبهه های جنگ عراق و ايران، 1364

اين بحش در کنار مجموعه های اسناد نوشتاری، طرح گردآوردن تاريخ شفاهی را نيز دنبال می کند که تا کنون عمدتا شامل نوار های ويديويی مصاحبه با گروهی از رهبران و پيشروان گروه های سياسی در ايران بوده است و درحال حاضر در برگيرنده ی 262 ساعت مصاحبه با 28 تن از آن هاست. بخش خاورميانه و آسيای مرکزی پژوهشکده در صدد ادامه ی اين طرح به صورت مصاحبه با اعضا و کادرهای پايين تر اين گروه ها نيز است.

ايران، تهران، رای دهندگان در دوم خرداد 1376

ديگر موضوع جالب توجه پژوهشکده ی بين المللی تاريخ اجتماعی، جنبش های اجتماعی زنان است. در اين زمينه می توان از جمله به مجموعه ی شخصی صديقه ی دولت آبادی که از پيشگامان جنبش های اجتماعی زنان در ايران بوده است اشاره کرد که به لطف خانواده ی محترم ايشان در اختيار بخش خاورميانه و آسيای مرکزی پژوهشکده قرار گرفته است.
از آنجا که خط مشی پژوهشکده در کنار بررسی تاريخی جنش های سياسی و اجتماعی در کشور های هر منطقه روزآمد کردن و پی گيری و ثبت و ضبط رويداد ها و تحولات جنبش های اجتماعی هر کشور است، بخش خاورميانه و آسيای مرکزی نيز بخشی از تلاش خود رامتوجه جنبش اصلاح طلبانه ی اخيردر ايران و جنبش های اجتماعی زنان و دانشجويان کرده است و اميدوار است در آينده قادر باشد ومجموعه اسناد مکتوب ومصور از حرکت های اجتماعی اخير در ايران نيز گردآوری کند و محفوظ بدارد.
در کنار جمع آوری اسناد، بخش خاورميانه و آسيای مرکزی تا کنون نشست های متعدد را برای بررسی تاريخ معاصر اين منطقه سازمان داده است. از جمله ی اين نشست ها می توان به کنفرانس های" تجدد آمرانه در ايران و ترکيه " ، " کمنترن و شرق" ، " اختناق ، جا به جايی قومی و مهاجرت " و " تاريخ قرن بيستم ايران : نگاهی از منظر فرودستان " اشاره کرد.