ویژگیهای حکومت و کارگزاران حضرت مهدی(عج) در قرآن و حدیث

مقدمه

موضوع حکومت حضرت مهدی(عج) و کارگزاران او از مهمترین و بحث‏انگیزترین موضوعاتی است که از گذشته‏های دور در میان ادیان مختلف آسمانی مطرح بوده است، که پیروان ادیان آسمانی حداقل سه دین اسلام، مسیحیّت و یهود در این عقیده مشترک است که آینده‏ی جهان به‏دست صالحان و خداپرستان است. از این‏رو هرکدام از ادیان، حکومت آخرالزمان را از آن خود می‏دانند به‏طور مثال مسیحیان، منجی آخرالزّمان را حضرت مسیح می‏دانند در حالی‏که مسلمانان معتقدند او از نسل پیامبر اسلام(ص) است و دین او اسلام و براساس شریعت محمّدی قیام و حکم می‏راند.
از این‏رو در این نوشته برآنیم که ویژگیهای حکومت و کارگزاران حضرت مهدی(عج) را به‏طور مختصر از منظر قرآن و حدیث مورد تحقیق و بررسی قرار دهیم.

ماهیّت حکومت جهانی مهدویت

حکومت جهان اسلام به رهبری امام زمان(عج) دارای روح و ماهیت ویژه‏ای است که دیگر حکومتها از آن بی‏بهره‏اند. ماهیت حکومت اسلام، آموزه‏های وحیانی است که به او تعلیم می‏دهد که خدای او یکی است و فقط باید در برابر او عبادت و کرنش کند و در رفتار و کردارش از دایره بندگی خدا بیرون نرود زیرا فرمود: «یعبدوننی لا تشرکون بی شیئاً» این حکومت پیامی دارد که در بستر عمل به ارزشهای وحیانی، دنیای بهتری را به وی ارزانی بدارد و متأسفانه آنچه در حکومت امروز بشری کمتر یا اصلاً به چشم نمی‏خورد خداست و عدم پای‏بندی به وحی و اخلاق و ارزشهای معنوی است .
اساساً تاروپود حکومت مادی بر سرمایه‏اندوزی، مال‏پرستی و سود بیشتر از هر طریق و ترفندی بناگذاری شده است. و این تاروپود جای عشق به خوبی‏ها، ارزشها، ایثار و مجاهدت‏ها و بالأخره زیبائیهای زندگی را اشغال کرده به‏طوری که جامعه‏ی انسانی را از گردونه‏ی خوبی‏ها حذف نموده .
بنابراین حکومت مادی بر این پندار است که دین و امور معنوی در پیوندهای اجتماعی ناکارآمد است و این پندار تا جایی در افکار و اندیشه جامعه بشری ریشه کرده که معتقد است تمدّن و حکومت را باید بدون در نظر گرفتن ارزشها پایه‏ریزی کرد.
استاد شهید مرتضی مطهری در این باره می‏نویسد: «فکر خدا و زندگی اخروی را باید کنار گذاشت ... باید رأفت و رقت قلب را دور انداخت، رأفت از عجز است. فروتنی و فرمانبرداری از فرومایگی است . حلم و حوصله، عفو و اغماض، از بی‏همّتی و مستی است . مردانگی باید اختیار کرد . بشر باید به مرحله مرد برتر برسد، عزم و اراده داشته باشد این است روح حکومت مادی غرب که از باب نمونه به آن اشاره کردیم .»
ولی حکومت جهانی مهدویت که به همّت توانای امام عصر(عج) توسعه و گسترش می‏یابد براساس وحی و ماهیت دینی جلوه‏گری می‏کند دارای چند ویژگی خواهد بود.

1 - عدل و احسان

در حکومت جهانی اسلام عدل و احسان سنگ زیرین است.
اجرای عدالت اجتماعی و گسترش آن از بنیادی‏ترین حکومت مهدویّت است که پیامبر اکرم(ص) نیز و امام بعد از آن بر این حقیقت انگشت نهاده‏اند که امام زمان(عج) خواهد آمد و جهان پر از ظلم و جور را پر از عدل و داد خواهد کرد . بنابراین می‏توان گفت سرآغاز انقلاب اجتماعی و حکومت جهانی آن حضرت اجرای عدالت براساس دین است. و این اجرای عدالت نیازمند کارگزاران و کارکنانی عادل و نیکوکار است .
او، ادامه‏دهنده‏ی راه پیامبران و اولیاء است .
«لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط؛ ما فرستادگان خود را با نشانه‏های روشن و پیغامهای راست فرستادیم و با ایشان کتاب و ترازو فرستادیم تا مردمان را به دادگری به پا دارند». از این‏رو همانطور که پیامبران وظیفه داشتند که برابر کتاب و میزان، مردمان را به دادگری به پا دارند حضرت مهدی(عج) نیز وظیفه دارد بر سیره پیامبران، جامعه انسانی را به دادگری به پا دارد و از نارواها و ستم بازدارد .
«انّ الله یأمر بالعدل والاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشاء والمنکر والبغی ...؛ خدا به عدل و احسان و بخشش به خویشاوندان فرمان می‏دهد از فحشا و زشتکاری و ستم نهی می‏کند».
این آیه اصول ارزشهای فردی و اجتماعی را ترسیم کرده و نیز از ضد ارزش‏ها و پلیدی‏ها بازداشته است و این آیه به معنای واقعی و کامل در عصر ظهور پیاده خواهد شد، عدل یعنی نگهداشت دقیق حقوق مردمان و مبارزه فراگیر، و همه‏سویه با نابرابریها و احسان، جایگاه برتری در میان ارزشهای اجتماعی اسلام دارد که به یک معنا بالاتر از عدالت است. زیرا اگر در هر حکومتی پایه‏های حقوقی انسانی، براساس عدالت اجتماعی استوار گردد، در این صورت جلوه‏های احسان و نیکوکاری، فضای جامعه را می‏آکند.
به فرموده امام علی(ع) عدل قانونی است فراگیر و قابل گسترش «سائس عام» و احسان نیز ارزشی است ویژه: «عارض خاص». وظیفه اولیه در هر حکومت و جامعه‏ای به‏خصوص در جامعه‏ی دینی نهادینه کردن بنیادهای اجتماعی براساس عدل است اگر مردم در حکومتی که همه‏ی نهادها و ارکان آن بر هِرم عدل استوار گشته باشند. در آنوقت است که ریشه‏های نوع‏دوستی، برادری، مهرورزی، توانا می‏گردند. همانطور که در ابتدای این فصل اشاره شد ماهیت اصلی حکومت جهانی مهدویت دائرمدار بندگی و عبودیت است، همان که خدای متعال به آن فرمان داده .
«امر الاّ تعبدوا الاّ ایّاه».
عبودیت و بندگی وقتی به اوج می‏رسد که بنده آنچه را که معبودش از همه چیز بیشتر دوست دارد. در راه پیاده کردن آن تلاش ورزد. اسماعیل بن مسلم می‏گوید: در محضر امام صادق(ع) بودم که شخصی از آن حضرت پرسید بین این دو آیه: «انّ الله یأمر بالعدل والاحسان» و «امر ربی الّا تعبدوا الاّ ایّاه» چگونه می‏توان جمع کرد. حضرت فرمود: «نعم، لیس فی عباده امر الاّ العدل والاحسان» بلی، خداوند برای بندگان خود دستوری ندارد جز اجرای عدالت و عمل به احسان .
به‏عبارت دیگر «عدل» نماد فرهنگ اجتماعی اسلام است و «احسان» نماد فرهنگ اخلاقی آن . اگر این دو رکن رکین در جامعه و حکومتی رواج یابد و ساختار اجتماعی آن حکومت بر این دو استوار و پایه‏ریزی گردد دو واقعیت دیگر که از ویژگیهای فرهنگ و حکومت جهانی مهدویت است روشن می‏گردد.
تراز حکومت حضرت مهدی(عج) عدل است که در پرتوی آن، دیگر ارزشها جایگاه واقعی خود را می‏یابند.
مرحوم شیخ صدوق در این باره می‏گوید: «یظهر الله به الأرض من کلّ جور و یقدسها من کل ظلم ... فاذا خرج وضع میزان العدل بین النّاس، فلا یظلم احدٌ احداً.»
در حکومت جهانی حضرت مهدی جهان از هرگونه ستم پاک می‏شود. آن‏گاه که ظهور کند، میزان عدل را در میان جامعه بشری بنا خواهد کرد، هیچ‏کس به دیگری ستم روا نخواهد داشت .

2 - استحکام پیوندهای اجتماعی

به‏طور کلی تاروپود و ساختار هر تمدّنی و حکومتی را افراد آن می‏سازند. جامعه بشری با برخورداری از روح جمعی، پایه‏های حکومت را بنا می‏کنند و بر پویایی و شکوفایی آن می‏افزایند. انسانها پاره‏های پیکر هر حکومت می‏مانند که به هر نسبت پیوند و زندگی جمعی آنان بیشتر باشد آثار پیشرفت و توسعه در آن حکومت نمایان‏تر است .
در آموزه‏های اسلامی مفاهیم و واژه‏هایی وجود دارد که پیام آنها بنیان‏گذاری و شکوفاسازی و استحکام روحیه جمعی و اجتماعی است. مانند این کلمات «توادّ» «تراحم» «تعاضد» «تواصی» و از همه گویاتر واژه «تعاون» که خداوند در قرآن بعنوان یک دستور اجتماعی به انسانها می‏فرماید.
«تعاونوا علی البرّ والتّقوی ولا تعاونوا علی الأثم والعدوان» در نیکوکاری و خویشتن‏داری یکدیگر را همکاری کنید، در گناه و تجاوز همکاری نکنید ».
بنابراین از آیات و روایات بخوبی استفاده می‏شود که تعاون بر نیکی و نیکویی، به مفهوم گسترده آن فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی در یکی از ابزارهای تمدّن اسلامی است و روشن است که پیدایش روح جمعی و تعاون ساخته و پرداخته حکومت اسلامی است .
پیدایش این روحیه در جامعه اسلامی، پیشرفتهای مادی و معنوی و توسعه مادی و تکامل معنوی گسترده‏ای به‏دنبال دارد و در زمینه‏های عاطفی و اخلاقی نیز از سازندگی چشم‏گیری برخوردار است .
استاد مطهری می‏نویسد: «زنده بودن اجتماع به این است که در افراد آن اجتماع روح اجتماعی و حسن اجتماعی و عاطفه اجتماعی وجود داشته باشد ... یعنی خودت را همواره به‏جای دیگران بگذار و برای آنها همان را بپسند که برای خود می‏پسندی و همان را کراهت داشته باش که برای خویشتن کراهت داری».
همان‏طور که گفته شد مسئله تعاون نقش حیاتی در تمدّن و جوامع بشری دارد از این‏رو در سیره و روش زندگی پیامبر(ص) و امامان معصوم(علیهم‏السلام) به نمونه‏هایی برمی‏خوریم که بر این اصل بلند و بنیادی به روشنی تأکید شده است . در تاریخ آمده که روزی پیامبر(ص) در سفری که همراه یاران بودند در منزل‏گاهی برای پخت غذا نیاز به هیزم بود پیامبر نیز در این کار همکاری می‏کند. و یا آن حضرت در کندن خندق در اطراف مدینه برای خود سهمی قرار داد و شروع به کندن می‏کند .
در سیره امام علی(ع) نیز نمونه‏هایی فراوان دیده می‏شود که آن حضرت در کارها و حرکت‏های جمعی شرکت می‏جوید. امام صادق(ع) در هنگامه‏ها با مردم همراه می‏شود که از جمله در زمان خشکسالی مدینه آنچه برای خود ذخیره کرده بود که تا پایان سال به مصرف برساند، به بازار عرضه کرد، که مبادا ذخیره‏سازی او به مردم آسیب برساند .
در مدینه، داستان ایثار و تعاون انصار نسبت به مهاجران، آنچنان گویا و روشن است که هرکس اندک آشنایی با آیات قرآن داشته باشد به این حقیقت پی می‏برد. قرآن از این روحیه و سیره‏ی مسلمانان به نیکی و زیبایی یاد می‏کند و با این شیوه، ساختار حکومت اسلامی را که به دست توانای پیامبر اکرم(ص) و مسلمانان با ایمان و خالص پایه‏ریزی شده، ترسیم می‏کند .
«والذین تبوء الدار والایمان من قبلهم یحبّون من هاجر الیهم ولا یجدون فی صدورهم حاجة مما اوتوا و یؤثرون علی انفسهم ولو کان بهم خصاصة و من یوق شحّ نفسه فاولئک هم المفلحون؛ کسانی که قبل از ایشان در مدینه و در ایمان جای گرفتند در حالی که هرکس را که به‏سوی آنان هجرت کرد دوست می‏داشتند و در دل خویش نسبت به آنچه داشتند نیازی احساس نمی‏کردند و دیگران را بر خویش مقدم می‏داشتند، گرچه آن چیز ویژه ایشان می‏بود و کسانی که بخل از درون مهار کند، همانا رستگارانند».
خلاصه سخن اینکه این ویژگی در ساختار حکومت اسلامی و شکوفایی آن نقش بنیادی و اساسی داشته است و همین ویژگی در حکومت جهانی حضرت مهدی نیز به‏گونه‏ی گسترده پدیدار خواهد شد .
در حکومت جهانی مهدویت ارزشهای انسانی مانند:
ایثار، انسان‏دوستی، تعاون و نوع‏دوستی، برادری، امدادرسانی آنچنان ریشه‏دار و از استحکامی برخوردار است که گویی همگی در یک خانواده زندگی می‏کنند و نیازهای خویش را از جیب و کیسه‏ی یکدیگر بدون مانع برطرف می‏سازند «من» و «تو» در آن جامعه مفهومی ندارد بلکه آنچه معنا و حقیقت دارد «ما» است که خود را می‏نمایاند .
«قال اسحاق بن عمار: کنت عند ابی عبدالله(ع) فذکر مواساة الرجل لأخوانه و ما یجب علیهم فدخلنی من ذلک امر عظیم. فقال انما ذلک اذا قام قائمنا وجب علیهم ان یجهزوا اخوانهم و یقووّهم». اسحاق بن عمار می‏گوید نزد امام صادق(ع) بودم و از یاری و غمخواری هرکس با برادرانش و آنچه بر آنان واجب است سخن به میان آمد
من از این موضوع در شگفت شدم امام(ع) فرمود: این هنگامی است که قائم ما قیام کند، که در آن روزگار بر همگان واجب است یکدیگر را یاری رسانند و یکدیگر را نیرو بخشند. در آخرالزمان، این مکارم اخلاقی و بزرگواری‏های انسانی است که پایه‏های حکومت جهانی اسلام را استحکام می‏سازند .
اما باقر(ع) می‏فرماید: «... حتی اذا قائم القائم جاءت المزامله و یأتی الرجل الی کیس اخیه فیأخذ حاجته لا یمنعه».
به هنگام قیام قائم «آل محمد» آن‏چه دیده می‏شود دوستی و یگانگی و تعاون و الفت است تا آنجا که هرکس آنچه نیاز دارد، از جیب دیگری برمی‏دارد، بدون هیچ دشواری و بازدارنده‏ای .
به‏راستی تصویر و ترسیم چنین جامعه‏ای چقدر دلپذیر و دلنشین است. زیرا در حکومت و جوامع امروزی بخصوص غیرالهی رقابت و تفوق تنگاتنگ مادی در ساخته و زندگی‏های آنان موج می‏زند و اساس ارزشهای معنوی و کمالات انسانی را دگرگون ساخته و روح جمعی و تعاون و همکاری و برادری را رخت بربسته و جوامع به دو دسته تقسیم شده: جامعه‏هایی که فقیر و گرسنه هستند و هرچه تلاش می‏کنند به حقوق خویش نمی‏رسند و مداوم به‏طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت سلطه‏ی زورمداران و سلطه‏گران و بالاخره صاحبان قدرت می‏باشند و هرگز توان خروج از این وضعیت اَسفبار را ندارند. پس همیشه باید تحت سلطه و فرمان آنان باشند .
دسته‏ی دیگر از جوامع صاحبان ثروت و مکنت و قدرتند که چیزی را بنام ارزش و کرامت انسانی نمی‏شناسند و اصولاً ارزشهای کمالات انسانی را همان ثروت و قدرت و سلطه تعریف می‏کنند. و این چنین است که در روزگار ما در عصر حکومت جدید متأسفانه سرنوشت بنی‏آدم را در عصر حاضر همین‏ها به‏دست گرفته‏اند و برای آنان خط و نشان می‏کشند.
درست برخلاف آن در حکومت جهانی مهدویت، شیرازه نظام اجتماعی جهان بر تعادل و تعاون دور می‏زند آنچنان روحیه‏ها پرورش می‏یابد، غل و غش‏ها و ناخالصی‏ها و خودخواهی‏ها از میان می‏رود که «مزامله» یعنی دوستی‏ها خالص می‏گردد، پیوندهای اجتماعی و انسانی براساس تعادل و تعاون، راستی، درستی، یکدلی و یکرنگی استحکام پیدا می‏کند و خلاصه فرهنگ مهدویت جان‏ها را با تزکیه و افکار و اندیشه‏ها را با تعلیم به پاکی و پاکیزگی سوق می‏دهد.

3 - برقراری امنیت

در هر فرهنگ و حکومتی، امنیت اجتماعی اصل است. از مهم‏ترین نیازهای اساسی بشر، برقراری امنیّت است، امنیّت سیاسی، قضایی، قانونی، اقتصادی، حقوقی، اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، خانوادگی .
بستر زندگی سالم و جامعه صالح و با امنیّت و آرامش را فراهم می‏سازد.
قهراً جامعه‏ی این چنینی آثار و برکاتی دارد که پیوندهای انسانی و اجتماعی با آرامش و بی‏تنش شکل می‏گیرد. تلاش‏های اقتصادی با رونق و شادابی انجام می‏گیرد، رفتارهای ناهنجار اخلاقی و خشونت‏ها و خشم‏ها فروکش می‏کند، قانون‏گرایی رواج می‏یابد. صاحبان ثروت و قدرت خون فرودستان را نمی‏مکند. فاصله بین دولت‏مردان و رعیت از بین می‏رود، میدان برای نقد و نظر فراهم می‏گردد و کاستی‏ها از روی خیرخواهی گفته می‏شود. نقطه‏های قوت دولت مردان به‏دور از چاپلوسی و گزافه‏گویی مطرح می‏گردد.
همه‏ی افراد جامعه براساس احترام متقابل به یکدیگر نگاه می‏کنند و به یکدیگر اعتماد می‏کنند و در نتیجه همگان با احساس مسئولیت همدیگر را نصیحت می‏کنند.
از مهم‏ترین محصولات امنیّت، پدیدار شدن نشانه‏های عدالت است و مردم وحدت و همبستگی بیشتری پیدا می‏کنند و در این صورت است که راههای نفوذ هجومها و شبیخونهای دشمنان داخلی و خارجی را با تمام توان می‏بندند و آقایی و سربلندی خویش را پاس می‏دارند.
و یکی از خصائص و ویژگی‏های حکومت جهانی مهدویت برقراری امنیت به معنای اعم آن است، همه‏جا و در همه‏ی موارد ذکر شده، امنیت و آرامش در حد اعلای آن توسعه و گسترش پیدا می‏کند و در آن حکومت جان و مال و ناموس و آبروی مردمان از هر گزند و آسیبی در امان می‏ماند.
شاید آیه‏ی شریفه‏ی سوره نور بر همین مورد یعنی حکومت جهانی آن حضرت تطبیق پیدا کند.
«ولیبدلّنهم من بعد خوفهم اَمنا».
امام صادق(ع) می‏فرماید: آیه‏ی شریفه درباره‏ی حکومت امام زمان است و سپس ادامه می‏دهند «در آن زمان چندان امنیت بر سراسر جهان گسترده می‏شود که از هیچ چیز به چیز دیگر، زیان نمی‏رسد، ترس و وحشتی به چشم نمی‏خورد. حتی جانوران و حیوانات در بین مردم رفت و آمد می‏کنند و نسبت به یکدیگر آزاری ندارند.
ایمان نیز که آرام‏بخشی دلهاست سایه خود را بر جامعه‏ی مهدوی می‏افکند. فضای آن روز جامعه، سرشار از اعتماد و اطمینان به یکدیگر است. در پرتو کلمه توحید دلها به هم نزدیک و ضریب ناامنیها به صفر می‏رسد.»
متأسفانه در جامعه‏های عصر حاضر رقابت‏های بی‏هدف و ناسالمی که بر اثر ترس و عدم اعتماد از یکدیگر به‏وجود آمده و درد بی‏درمانی است که حکومت امروز آن‏را به ارمغان آورده و ملت‏ها را فرا گرفته، ناامنیهای خانوادگی و ناهنجاریهای اجتماعی در این‏گونه جامعه‏ها به‏خوبی نشان می‏دهد که دنیای به اصطلاح متمدّن امروز صنعتی و دارای تکنولوژی در برآوردن آرامش روحی و روانی ناتوان بوده است. گرچه توانسته است تا اندازه‏ای زمینه آسایش مادی و جسمی شهروندان را فراهم سازد. این واقعیت ثابت می‏کند که دنیای انسانها را نمی‏توان همیشه و همه‏جا با قراردادهای اجتماعی بی‏روح و خشک و بدون پشتوانه معنوی و ایمانی تربیت کرد، تا در آشکار و پنهان حریم حرمت و حقوق دیگران را نگاهدار باشند و همین حقیقت نیاز به آمدن شخص مصلح و رهایی‏بخش و نجات‏دهنده‏ای را که زمینه‏ساز امنیت همه‏جانبه باشد ثابت می‏کند.
در عقاید مسلمانان و پیروان حقه محمدی(ص) آن اصلاح‏گر و نجات‏دهنده و امنیت‏گستر، امام زمان حضرت حجة بن الحسن(ع) است که با قیام و ظهور خود امنیت را توسعه و می‏گستراند و این نیاز مهم انسانی را به جامعه انسانی ارزانی می‏دارد و زندگی آرام‏بخش را برای جهان بشریت فراهم می‏سازد و با تدبیر چهره‏ی حکومت هولناک و ترس‏آلود را به حکومت انسانی و امیدبخش بدل می‏کند .

4 - سامان‏دهی اقتصادی

در تعالیم دینی و آموزه‏های آن بین مسائل اقتصادی و مسائل معنوی پیوندی استوار دیده می‏شود. در این باب روایات فراوان است از جمله این روایت:
پیامبر(ص) فرمود: «لولا الخبز ما صلّینا ولا صمنا ولا ادّینا فرائض ربّنا»، بدون نان، نه عبادت می‏توان کرد و نه روزه می‏توان گرفت و نه واجبات دیگر را می‏توان انجام داد .
«ثلاثة تحتاج الناس طراً الیها: الامن والعدل والخصب» سه چیز است که همه مردم به آن نیاز دارند: امنیت، عدالت و فراوانی ارزاق .