نماز در کلام امیرمومنان علی (ع)

حضرت علی (ع) به اهمیت و فضیلت نماز به عنوان ستون دین اشاره کرده و می فرمایند:- شما را به نماز و مراقبت از آن سفارش می‌کنم، زیرا نماز برترین عمل و ستون و اساس دین شماست.

- وقتی که بنده‌ای سجده می‌کند، ابلیس فریاد می‌زند: وای بر من! او اطاعت کرد، ولی من معصیت کردم، او سجده کرد و من از این عمل سرباز زدم.- گناهی که پس از آن مهلت یافتم تا دو رکعت نماز گزارم و از خدا اصلاح آن گناه را بخواهم، مرا اندوهگین نکرد.

- نماز ستون دین است و اولین عمل انسان است که خدا بدان نظر می‌کند، اگر صحیح بود، به سایر اعمال نیز نظر می‌فرماید و اگر صحیح نباشد در هیچ عمل دیگر نمی‌نگرد و کسی که تارک نماز باشد بهره‌ای از اسلام ندارد.
 

چگونگی نماز امام علی (ع)

حضرت علی (ع) در مناجات خود آن هنگام که قامت خود را در برابر عرش کبریایی خم کرده و با خالق خود به سخن می‌پردازد درخصوص به جا آوردن نمازهای خود این گونه می‌فرماید:

- بار خدایا! من نخستین کسی هستم که به حق رسیدم، آن را شنیدم و پذیرفتم. هیچ کس مگر رسول خدا (ص) در نماز بر من پیشی نگرفت.

- بار خدایا! این نماز را که در پیشگاه تو به جای آوردم، نه به جهت نیازی است که به آن داری و نه به خاطر میل و رغبتی است که در آن داری، بلکه برای بزرگداشت و پذیرش فرمان توست که مرا به انجام آن فرمان داده‌ای.

خدایا! اگر در نماز من عیبی است، یا رکوع و سجود آن ناقص است، مرا باز خواست مکن و با پذیرش و آمرزش خود، بر من تفضل و عنایت فرما.

در محجه البیضا در خصوص نماز حضرت علی (ع) آمده است: چون وقت نماز فرا می رسید، علی (ع) بر خود می‌لرزید. به او می‌گفتند: یا امیرالمومنین ! ترا چه شده است ؟ می‌فرمود: وقت ادای امانتی رسیده است که خداوند آن را بر آسمان‌ها، زمین و کوه‌ها عرضه کرد، آنها از قبول آن ابا کردند و از آن بیمناک شدند.

در بحارالانوار نیز آمده است: امیرالمومنین (ع) رکوع نماز را آن قدر طولانی می‌کرد که عرق از ساق پای وی جاری و زیر قدم‌های مبارکش تر می‌شد.

در وسایل الشیعه نیز پیرامون اتصال آن حضرت به نماز در مواقع مشکلات این گونه اشاره شده است: هنگامی که برای حضرت علی (ع) مشکلی پیش می‌آمد، به نماز پناه می‌برد و آیه "واستعینوا بالصبر و الصلوه" (از صبر و نماز یاری جویید) را تلاوت می‌کرد.
 

آثار و اسرار نماز درکلام امیرمومنان علی (ع) 

حضرت علی (ع) اسرار نهفته در نماز را این گونه توصیف کرده است:- هنگامی که انسان در حال نماز است، اندام، لباسش و هر چه پیرامون اوست، خدا را تسبیح می‌گویند.

- نماز، قلعه و دژ محکمی است که نمازگزار را از حملات شیطان نگاه می دارد.- نماز، گناهان را مانند ریزش برگ درختان فرو می‌ریزد.- اگر نمازگزار بداند که چقدر از رحمت خداوند را فرا گرفته است، سرش را از سجده بر نمی‌دارد.

- پیامبر خدا (ص) نماز را به چشمه آب گرمی که در خانه است و شخص شبانه روز پنج بارخود را در آن شستشو دهد، تشبیه کرده است. بدون تردید چرک و آلودگی در بدن چنین کسی باقی نخواهد ماند.

- ( بندگان مومن ) هنگامی که نماز می‌خوانند، به نشان تواضع، گونه ها را به خاک می‌سایند و برای اظهار کوچکی و خاکساری، اعضای خود را بر زمین می‌گذارند.
 

آمادگی قبل از نماز

انسان برای انجام هر کاری نیاز به آمادگی قبلی دارد بر این اساس برای ادای نماز که بسیار سفارش شده است نیز انسان باید آمادگی لازم را داشته باشد.
حضرت علی (ع) در این مورد می‌فرمایند:
- پیغمبر خدا (ص) فرموده است: روز قیامت خداوند امت مرا در میان سایر امت‌ها در حالی محشور می‌کند که آثار نورانی وضو در ایشان پیداست.

در وسایل الشیعه نحوه وضو گرفتن و مناجات حضرت علی (ع) به هنگام وضو این گونه نقل شده است:- روزی حضرت علی (ع) به فرزندش محمد حنیفه فرمود: ظرفی آب بیاور.

محمد آب آورد، حضرت دست‌های خود را شست و فرمود: به نام خدا تبرک می‌جویم، از او کمک می‌خواهم، حمد و سپاس مخصوص خدایی است که آب را پاک و پاک‌کننده ساخت.سپس آب در دهان گردانید و عرض کرد: خداوندا روزی که ترا ملاقات می‌کنم، حجتم را به من تلقین کن و زبانم را برای ذکرت بگشای.


آنگاه با آب، بینی خود را شسته و عرض کرد: خدایا بوی بهشت را بر من حرام مکن و من را از کسانی قرار ده که بوی نسیم و عطر بهشت را حس می‌کنند.

سپس صورتش را شست و عرض کرد: خداوندا روزی که تبهکاران روسیاهند، مرا رو سپید گردان و روزی که صالحان رو سفیدند، روسیاهم مکن. آنگاه دست راستش را شست و عرض کرد: خدایا کارنامه‌ام را به دست راستم و برگه اقامت ابدی در بهشت را به دست چپم بده و حساب مرا آسان گیر.

پس از آن، دست چپش را شست و عرض کرد: خدایا کارنامه‌ام را به دست چپم مده، آن را بر گردنم مینداز و من از پاره‌های آتش به تو پناه می‌برم.آن گاه سرش را مسح کرد و عرض نمود:

خداوندا جامه‌های رحمت، برکت و عفوت را بر من بپوشان. سپس دو پای خود را مسح کرد و عرض نمود: خدایا روزی که قدم‌ها در آن می‌لغزند، گام‌های مرا بر صراط، ثابت و استوار فرما و سعی و تلاشم را در چیزی قرار ده که تو از من راضی باشی.

- زمانی برمردم بگذرد که کارهای ناشایست بسیار گردد، هر یک از شما که آن زمان را درک کند، نباید شب‌ها بدون وضو بخوابد.- مراقب اول وقت بودن نمازهای پنجگانه باشید، زیرا این نمازها در پیشگاه خداوند عزوجل دارای موقعیتی خاص هستند.

- هر که بانگ (اذان) را بشنود و بدون علت به آن پاسخ ندهد، پس نمازی برای او نیست.

- هر کسی که نماز خود رابا اذان و اقامه بخواند، صفی از فرشتگان پشت سر او به نماز می‌ایستند که دو طرف آن صف دیده نمی‌شود و هر کس نماز خود را با اقامه تنها بخواند، یک فرشته پشت سر او نماز می‌گزارد.

- در چهار زمان دعا را غنم
یت شمارید: هنگام قرائت قرآن، هنگام اذان، هنگام نزول باران و هنگام روبرو شدن دو لشگر مومنین و کفار برای جنگ.

- "قد قامت الصلوه" بدین معناست که هنگام دیدار، راز و نیاز، برآورده شدن خواسته‌ها، دریافت آرزوها و همچنین زمان رسیدن به خداوند،کرامت، آمرزش، بخشش و خشنودی او فرا رسیده است.

"حضور قلب در کلام امیرمومنان علی (ع)  

اگر بخواهیم نمازی که به جا می‌آوریم مورد قبول درگاه الهی قرار گیرد باید ذهن و روح خود رااز هرگونه فکری خالی کنیم و تنها ذکر و نام حضرت حق را زمزمه کنیم.

حضرت علی (ع) در این‌باره می‌فرمایند:-ای کمیل!شان و مقام تو به‌خواندن نماز، گرفتن روزه و دادن صدقه نیست.همانا شان و قدر آدمی آن است که نمازش با قلبی پاک انجام پذیرد، مورد قبول خداوند باشد و با خضوع و خاکساری ادا شود.

- هر که نماز به جای آورد در حالی که حق نماز را بشناسد آمرزیده شده است.- در حال کسالت و چرت زدن نماز نخوانید و در حال نماز به فکر خودتان نباشید، زیرا در محضر خدا ایستاده‌اید به درستی که آن مقدار از نماز بنده قبول می‌شود که قلبا به خدا توجه داشته باشد.

- نماز، تنها قیام و قعود (برخاستن و نشستن) نیست، همانا نماز اخلاص توست که جز خدا، اراده دیگری نکنی.

"اعمال و ذکرهای نماز" در کلام امیرمومنان علی (ع) 
حضرت علی(ع) دراین خصوص می‌فرمایند: سوره فاتحه را خداوند به محمد (ص) و امت او عطا کرد و با حمد و سپاس برخود آن راآغاز کرد. سپس با دعا و ثنای خداوند عزوجل ادامه یافت.

من از پیامبر خدا (ص) شنیدم که فرمود: " خداوند می فرماید: سوره حمد را میان خود و بنده ام تقسیم کرده ام، پس نیمی از آن من و نیمی از آن بنده من است و بنده‌ام هر چه (در آن) بخواهد به او می‌دهم.

پس هنگامی که بنده بگوید: "بسم الله الرحمن الرحیم" خداوند می‌فرماید:بنده ام به نام من شروع کرده، پس بر من لازم شد که امورش را کامل کنم و اموالش را بر او مبارک گردانم.

و هنگامی که می‌گوید: "الحمدلله رب العالمین" خداوند می‌فرماید: بنده‌ام مرا ستایش کرد و فهمید نعمت‌هایی که دارد از من است و بلاهایی که ازاو دفع شده با نیروی من است، شما را گواه می‌گیرم، چند برابر نعمت‌های دنیایی اش در آخرت به او بدهم و بلای آخرت را از او برگردانم، به همان گونه‌ای که بلای دنیا را از او بر می‌گرداندم.

و وقتی بگوید: "الرحمن‌الرحیم"خداوند می‌فرماید: شهادت داد، من بخشنده و مهربانم، شما را گواه می‌گیرم از رحمتم بهره اورا فراوان گردانم واز عطایم سهم وی را بسیار دهم.

پس وقتی بنده می‌گوید: "مالک یوم‌الدین " خداوند می‌فرماید: شما را به شهادت می‌گیرم، همان گونه که اعتراف نمود، من مالک روز رستاخیز هستم، در روز حساب، حسابش را بر او آسان گردانم، حسناتش را بپذیرم و از گناهش درگذرم.

وقتی بگوید: "ایاک نعبد" خداوند می‌فرماید: بنده ام درست گفت، او مرا عبادت می‌کند، من نیز به او پاداشی در قبال عبادتش بدهم که هر کسی در عبادتش برای من با او مخالفت کرده رشک برد.

پس وقتی بگوید: "ایاک نستعین" خداوند می‌فرماید: از من کمک خواست و به من پناه آورد، شما را گواه می‌گیرم، او را در کارش یاری کنم، در گرفتاری کمکش کنم و در روز رستاخیز در هنگام سختی‌ها دستش را بگیرم.

هنگامی که بنده بگوید: "اهدنا الصراط المستقیم" تا آخر سوره، خداوند بزرگ می‌فرماید: این برای بنده‌ام و هر چه که بخواهد به او می‌دهم، خواسته او را اجابت کردم و هرچه آرزو نمود به او دادم و از هرچه می‌ترسید ایمنی‌اش بخشیدم.

مقام رکوع و سجده در نزد امیرالمومنین (ع)
در نهج البلاغه آمده است: از امام علی (ع) پرسیدند: معنای رکوع چیست؟ فرمود: یعنی به تو ایمان آوردم، اگر چه گردنم را بزنی. معنای "سبحان ربی العظیم و بحمده" این است که: خدا منزه است، بزرگی از آن خداوند است و پروردگارم، همان خالق من است. فقط او بزرگ است و عظیم.

حضرت امیر (ع) همچنین می‌فرمایند: سجده را طولانی کنید، هیچ کاری بر ابلیس سنگین تر از این نیست که فرزند آدم را در حال سجده ببیند، چون به او دستور سجده داده شد، ولی عصیان ورزید، در حالی که فرزند آدم مامور به سجده شد و اطاعت کرد و نجات یافت.

- از امیرالمومنین (ع) معنی وتفسیر سجود را پرسیدند، حضرت فرمود:سجود یعنی خدایا مرا ازخاک آفریدی، و چون سر از سجده بردای، بدین معناست که مرا از آن برانگیختی، و چون مجددا سر به سجده نهی، یعنی این که دوباره مرا به زمین بازخواهی گرداند و سر برداشتن از سجده دوم، یعنی این که مرا باردیگر از زمین بر می‌انگیزی.

معنای "سبحان ربی الاعلی" چنین است:
"سبحان" یعنی خالق و پروردگار من منزه است از صفات ناپسند و " اعلی" یعنی: او در ملکوت خود علو و رفعت دارد، تا جایی که بندگان همگی تحت امر و مقهور عزت اویند و اوست که تدبیر امور بندگان، آسمان و زمین می‌کند و همه به سوی او عروج می‌کنند.

- قنوت و سجده طولانی در نماز، نماز گزار را از عذاب آتش نجات می‌دهد.- معنای تشهد تجدید و تکرار شهادتین است که تجدید ایمان و اسلام و اعتراف به مبعوث شدن بعد از مرگ است. معنای " السلام علیکم و رحمه الله و برکاته": از خداوند ترحم خواستن برای خود و همه بندگان است که خود سبب ایمن شدن از عذاب قیامت است.

سهل انگاری در نماز از منظر حضرت علی (ع)
- دزدترین مردم کسی است که از نمازش بدزدد. (کم بگذارد)

آثار ترک نماز از منظر حضرت علی (ع)
حضرت علی (ع) تاثیر ترک نماز بر انسان را اینگونه بیان کرده است: آیا به پاسخ اهل دوزخ گوش فرا نمی‌دهید، وقتی از آنها سئوال می‌شود: "چه چیز شما را گرفتار دوزخ ساخت؟ گویند: ما از نمازگزاران نبودیم".

قبولی نماز از منظر حضرت علی (ع)

- علی (ع)خطاب به کمیل فرمود: ای کمیل! نگاه کن، ببین که در کجا نماز می‌گزاری و بر روی چه‌چیز به نماز ایستاده‌ای؟اگر آن چیزی را که برای نمازت استفاده می‌کنی حلال و مباح نباشد، نمازت قبول نیست.

تعقیبات نماز از منظر حضرت علی (ع)
- رسول اکرم (ص) به من فرمود: یا علی! در تعقیب هر نمازی آیه الکرسی را بخوان، زیرا کسی آن را پاس نمی‌دارد، مگر پیامبر باشد یا به مقام صدیق و شهید رسیده باشد.