انتقال اطلاعات به كشورهاي جهان سوم

متخصصان علوم اقتصادي و سياسي تقسيم بنديهاي متفاوتي را براي كشورها قائل شده اند؛ مثل كشورهاي پيشرفته، صنعتي و جهان اول، در مقابل كشورهاي توسعه نيافته، در حال توسعه، جهان سوم و نظاير آن. در اين مقاله هدف، تائيد، تكذيب و يا بررسي درست و يا غلط بودن اين عنوانها نيست؛ بلكه منظور، بررسي مسائل مربوط به انتقال اطلاعات به كشورهاي گروه دوم است كه از ميان عنوانهاي فوق، عنوان "جهان سوم" بمناسبت مصطلحتر بودن آن، برايشان انتخاب شده است.
از نظر جغرافياي سياسي، 49 درصد وسعت كره زمين و 51 درصد جمعيت جهان اختصاص به كشورهاي جهان سوم دارد. حدود 40 درصد اين كشورها در زمره فقيرترين كشورهاي جهان محسوب مي شوند و بقيه در قياس با آنها از فقر كمتري رنج مي برند. مشكلات متعددي كه گريبانگير اين كشورهاست روي همه عوامل پيشرفت از جمله توليد اطلاعات و يا استفاده صحيح و موثر از اطلاعات توليد شده در خارج از كشور تاثيري عميق مي گذارد.
اصولا" اطلاعات، اساسي ترين عامل براي توسعه و تكامل يك كشور است و بدين جهت جزئي از منابع ملي محسوب مي شود كه بايد توسط هر كشوري در جهت پيشرفت و نيل به خودكفايي و همچنين غناي مادي و معنوي افراد جامعه، مورد بهره برداري قرار گيرد. بعبارت ديگر، صرفنظر از ويژگيهاي مختلف فرهنگي (نژاد، مذهب، زبان، جنس و . . .)، ويژگيهاي اقليمي، تجربه، تحصيل و غيره، هر فردي بايد امكان دسترسي و دستيابي به اطلاعات موجود در نقاط مختلف دنيا و استفاده از آن را در امر سازندگي خويش و جامعه خود داشته باشد.
بر اين اساس، از خصوصيات مهم جوامع پيشرفته صنعتي، با ارزش شمردن اطلاعات، فراهم آوردن مجموعه اي غني از داده ها و كوشش در توليد و افزايش آنها و اتكاي شديد به اطلاعات است. با توجه به نقش حساس اطلاعات در اينگونه جوامع، امكانات كافي براي دسترسي افراد به انواع مختلف اطلاعات توليد شده دركليه نقاط دنيا فراهم آمده است، در حالي كه كشورهاي جهان سوم استفاده از منابع اطلاعاتي، حتي در رابطه با اساسي ترين نيازها، با دشواريهاي فراوان مواجه است.
از اينرو، اهميت اطلاعات ايجاب مي كند كه با بررسي همه جانبه آن در ارتباط با كشورهاي جهان سوم چاره انديشيهايي بشود. هر چند كه تا كنون يونسكو و بعضي از سازمانهاي بين المللي پروژه هايي را در رابطه با بررسي نيازهاي اطلاعاتي كشورهاي جهان سوم آغاز كرده اند؛ ولي متخصصان و مسئولان امور اطلاع رساني و نيز سياستگزاران اين كشورها بطور جدي و پيگير با مسئله برخورد نكرده‌اند.
در اين مقاله كوشش شده است تا نيازهاي اساسي اطلاعاتي در رابطه با توسعه فني و اجتماعي كشورهاي جهان سوم مورد بررسي قرار گيرد و باشناسايي مشكلات و موانعي كه در راه دستيابي به اين اطلاعات وجود دارد، پيشنهاداتي در جهت بهبود بخشيدن به وضع اطلاعات و نهايتا" رفع اين مشكلات ارائه گردد. در اينجا لازم است اشاره شود كه بررسي تكنولوژي اطلاعاتي و مسائل مربوط به آن، موضوع ديگري است و ما در اين مقاله قصد پرداختن به آن را نداريم.

انواع اطلاعات مورد نياز كشورهاي جهان سوم

قبل از ورود به بحث اصلي، بهتر است كه به مناسب بودن اطلاعات در رابطه با نيازهاي اطلاعاتي كشورهاي جهان سوم مختصر اشاره اي بشود. مناسب بودن اطلاعات ممكن است از ابعاد مختلفي بررسي گردد كه خود، نوع نياز كشورهاي جهان را مشخص مي كند. در اين رابطه موارد زير از اهميت خاصي برخوردارند:
الف. مناسب بودن اطلاعات با هدف: براي رسيدن به هر هدف، اطلاعاتي مناسب با آن هدف مورد نياز است مثلا، امور مربوط به سياستگزاري، برنامه ريزي، تعليم و تربيت، تحقيق و توسعه، انتقال تكنولوژي و . . . هر يك دسترسي به اطلاعات متفاوتي را ايجاب مي كند.
ب. مناسب بودن اطلاعات يا خصوصيات استفاده كنندگان: ميزان تحصيلات، تجربه، زبان، هوش، استعداد و ساير خصوصيات فردي استفاده كنندگان اطلاعات، عامل مهمي در تعيين كميت و كيفيت اطلاعات قابل استفاده هر فرد است.
پ. مناسب بودن اطلاعات در رابطه با كاربرد آن در محيط: تفاوتهاي فرهنگي مانند زندگي در مناطق روستايي يا شهري، بري يا بحري، سرد يا گرم از عوامل مهم مناسب بودن اطلاعات كاربردي در رابطه با محيط كار است.
ت. مناسب بودن اطلاعات با راهها و وسايل انتقال آن: اطلاعات ممكن است از طريق كانالها (مجراها)ي رسمي، يعني مدارك مكتوب از قبيل كتاب، مجله، گزارش و ساير مواد چاپي و غيركتابي و يا بوسيله مجراهاي غيررسمي، مانند ملاقاتهاي حضوري، شركت در كنفرانسها يا سمينارها و نيز از طريق رسانه‌هاي گروهي و وسايل ارتباط جمعي كسب گردد كه بهر صورت مي بايست مناسب با وسيله انتقال آن باشد.
ث. مناسب بودن اطلاعات با توجه به كيفيت آن: اطلاعات مي بايست از نظر كيفيت و محتوا مناسب باشد. اين مسئله، بخصوص در مورد اطلاعات آماري و داده هاي كاربردي مهم است؛ زيرا كه كيفيت داده ها از نظر درستي و صحيح بودن حائز اهميت است.
ج. مناسب بودن اطلاعات با زمان وصول: اطلاعات مي بايست مناسب با زمان دسترسي باشد يعني وصول آن ممكن است در مواقعي خيلي فوري، و زماني با قدري تاخير مدنظر باشد كه بهر صورت اين امر بستگي به زمان نياز دارد.
چ. مناسب بودن اطلاعات از لحاظ اقتصادي، هزينه و كارآئي: اطلاعات مي بايست از نظر اقتصادي و همچنين هزينه هايي كه براي دسترسي به آن منظور شده مناسب باشد، و ضمنا" بتواند در رفع نياز خاص، مفيد و قابل استفاده واقع گردد.
بهر صورت موارد مذكور از اهميت خاصي برخوردارند كه بايد همواره به آنها توجه داشت. مطالعات و تحقيقاتي كه بمنظور تعيين نيازهاي اطلاعاتي كشورهاي جهان سوم انجام گرفته، عموما" بر اطلاعات علمي و فني تاكيد دارد؛ ولي نبايد اهميتي را كه ساير انواع اطلاعات، بويژه در اين كشورها دارند، ناديده گرفت. انواع اطلاعات مورد نياز اين كشورها را مي توان در چهار گروه زير طبقه بندي كرد:
الف. اطلاعات علمي و فني: شامل اطلاعاتي است كه معمولاً در كتابها، نشريات ادواري، و گزارشهاي فني و تحقيقي ارائه مي شود و غالباً از طريق خدمات نمايه سازي و چكيده نويسي قابل دستيابي است.
اين اطلاعات كه قسمت اعظم و مهم داده هاي مورد نياز كشورهاي جهان سوم را تشكيل مي دهد، عمدتا" در خارج از اين كشورها تهيه مي شود و بخاطر دكومانتاسيون صحيح، مشكلات كمتري را از نظر تعيين محل مواد و شناسايي آنها ايجاد مي كند. اما تهيه مواد شناسايي شده ممكن است با اشكالاتي مواجه باشد. بطوري كه تحقيقات اخير در نيجريه نشان داده است، 1/37 درصد از كل نشريات ادواري مربوط به كشاورزي نواحي گرمسير يا نيمه گرمسير در آن كشور وجود ندارد و در صورت موجود بودن هم، چون دريافت و توزيع آنها در سطح كشور بطور صحيح و مناسب انجام نمي‌گيرد، دسترسي به آنها دشوار است. همچنين تحقيقاتي كه در كينا انجام شده، نشان مي دهد كه 70 درصد كتابخانه ها، 80 درصد كتابفروشيها و 90 درصد از نشريات ادواري مورد اشتراك اين كشور، در نايروبي كه پايتخت آن است قرار دارد و حال آنكه اين شهر فقط 6 درصد كل جمعيت را در برگرفته است و اگر چه مسئولان و تصميم گيران امور مملكت در پايتخت سكونت دارند؛ ولي مديران، محققان و متخصصان فني در نقاط مختلف كشور پراكنده اند. [1]
ب. اطلاعات وارداتي [2]: اطلاعاتي است كه مربوط به يك محصول وارداتي يا سرمايه گذاري خارجي بوده و همزمان يا بدنبال آن به كشور وارد مي شوند، مانند:
فعاليتهاي شركتهاي خارجي در امور فني يا شركتهاي چند مليتي و فعاليتهاي تجاري و صنعتي. اطلاعات وارداتي با موانع و مشكلاتي همراهند؛ زيرا اين اطلاعات معمولاً بنا به ضرورت و غالباً از طريق مجراهاي غيررسمي منتقل مي گردند. از آنجا كه اين اطلاعات در خارج از كشور تهيه مي شود و اغلب با متخصصان فن وارد مي گردد، با پايان يافتن ماموريت فرد منتقل كننده اطلاعات، دستيابي به آن با دشواري مواجه مي شود – بويژه آنكه بيشتر اين اطلاعات جنبه مهارتهاي فردي يا صرفاً مشاوره اي دارد. البته برنامه هاي مشاركتهاي فني، يك منبع اطلاعاتي عمده بشمار مي آيد.
پ. اطلاعات توليد شده در محل [3]: اطلاعاتي است كه بعنوان نتايج پژوهشها، بررسيها، اختراعات، و پروژه هاي تحقيق و توسعه در محل توليد مي شوند. اين اطلاعات از نظر حجم و ارزش از اهميت ويژه اي برخوردارند. در كشورهاي جهان سوم بعلت ضعف سازماندهي و عدم استفاده از روشهاي صحيح دكومانتاسيون مواد، بازيابي اينگونه اطلاعات غالباً مشكل است. اين اطلاعات بيشتر بصورت گزارشهاي فني، طرحهاي مشاوره اي، پژوهشهاي تحقيقاتي، آمارها و گزارشهاي دولتي ارائه مي شوند. بعلت نارساييهايي كه در آماده سازي آنها وجود دارد، پژوهشگران كمتر موفق مي شوند كه بوجود آنها پي‌برده و يا به اطلاعات آنها دسترسي پيدا كنند.
ت. اطلاعات بومي [4]: يعني دانش و اطلاعات ارزنده اي كه مدون نبوده و در ذهن مردم بومي وجود دارد. اين اطلاعات غالباً بطور غيررسمي و از طريق محاوره به ديگران منتقل مي شود. به لحاظ ارزشهاي علمي، اطلاعات بومي بايد بطور منظم گردآوري و ضبط شوند. تا سالهاي اخير، توجه چنداني به اين نوع اطلاعات نمي شد؛ اما اخيرا" به اين نتيجه رسيده اند كه از اين طريق مي توان اطلاعات زيادي در زمينه دانشهاي سنتي، نظير پزشكي، بدست آورد.

نكاتي چند درباره خدمات اطلاعاتي و مسائل و مشكلات آن در كشورهاي جهان سوم

متخصصان علوم اطلاع رساني معتقدند كه خدمات اطلاعاتي كشورهاي جهان سوم در دهه گذشته پيشرفت قابل ملاحظه اي داشته است ولي اين پيشرفت كه در مدتي كوتاه صورت گرفته متاسفانه بطور پراكنده و نامنظم و بدون در نظر گرفتن جنبه هاي لازم بوده است. در اين خصوص شواهد زيادي وجود دارد كه ثابت مي كند خدمات اطلاعاتي در كشورهاي جهان سوم كمتر مورد استفاده قرار گرفته است و دليل اصلي آن عدم هماهنگي خدمات ارائه شده با نيازهاي واقعي استفاده كنندگان بوده است. بوجود آمدن چنين وضعي شايد بيشتر ناشي از آن باشد كه ارائه خدمات اطلاعاتي جديد، بر اساس شيوه هاي سنتي خدمات كتابخانه اي استوار بوده و چندان توجهي به كاربرد و يا كارآيي آنها نشده است. نكته مهم ديگر اينكه هيچ گونه كوششي چه در جهت تبليغ اين خدمات براي جذب افراد به كتابخانه ها يا مراكز اطلاعات و چه بمنظور بررسي، ارزشيابي و كاربرد اطلاعات و يا كفايت اين خدمات صورت نگرفته است و به اين دليل، خدمات ارائه شده كمتر با نيازهاي اساسي استفاده كنندگان تطبيق مي كند.
هدفهاي عمده اي كه براي خدمات اطلاعاتي در كشورهاي جهان سوم بايد در نظر گرفته شود عبارتند از:
1- سازماندهي نظام يافته كليه اطلاعات موجود در كشور، بخصوص اطلاعات توليد شده در محل.
2- فراهم آوردن تسهيلات لازم جهت دسترسي به اطلاعات علمي و فني توليد شده در كشورهاي صنعتي و نيز اطلاعات علمي و فني توليد شده در زمينه فعاليتهاي مشابه از ساير كشورهاي جهان سوم.
3- هماهنگي در گردآوري و تمركز خدمات كتابشناسي بمنظور بالا بردن ميزان استفاده از كتابها، نشريات ادواري و ساير منابع اطلاعاتي.
همانگونه كه اشاره شد، خدمات اطلاعاتي كشورهاي جهان سوم غالباً با موانع و مشكلاتي مواجه است كه مهمترين آنها به قرار زير است:
الف. نيروي انساني: كشورهاي جهان سوم با كمبود شديد افراد تحصيلكرده و تعليم ديده در زمينه علوم اطلاع رساني و كتابداري رو به رو هستند. بعلت كمبود متخصصان اطلاعاتي و دكومانتاليستها، غالباً تميز دادن اين گروه از كاركنان عادي كتابخانه ها، براي استفاده كنندگان آسان نيست مضافاً بر اينكه عدم تشخيص ارزش حرفه اطلاع رساني از جانب مسئولان، موجب پايين بودن ميزان حقوق دريافتي آنان شده است و اين مسائل در مجموع، موجبات دلسردي متخصصان تازه وارد به اين حرفه را فراهم كرده است.
ب. ارتباطات: خدمات اطلاعاتي به نظام ارتباطات خوب و قوي نيازمند است. متاسفانه در اكثر كشورهاي جهان سوم مشكل دستگاههاي ارتباطي كاملا" مشهود است. ضعف سيستم پست و تلگراف و تلفن، كمبود راهها و وسايل و تجهيزات سريع ارتباطي غالباً دسترسي محققان به اطلاعات را مشكل مي سازد.
پ. منابع: به استثناي بعضي پيشرفتهاي مقدماتي كه در برخي از كشورهاي جهان سوم در زمينه افزايش مجموعه كتابخانه ها انجام گرفته، اكثر اين ممالك با كمبود كتب، مجلات علمي و ساير منابع و مواد اطلاعاتي مفيد مواجه هستند – اغلب مجلات علمي معتبر يا در كشور وجود ندارد و يا اگر وجود دارد فقط در يك يا دو كتابخانه يافت مي شود. اين مسئله، دسترسي به منابع و مواد مورد نياز را بسيار محدود ساخته است.
ت. بودجه و مسائل ارزي: كمبود بودجه كتابخانه ها و مراكز اطلاعاتي در اكثر كشورهاي جهان سوم بخوبي نمايان است. مسئله بودجه و مشكلات ارزي باعث مي شود كه غالب كتابها و مجلات علمي خارجي مفيد و مهم خريداري نشود و اين خود عامل عدم دستيابي استفاده كنندگان به اطلاعات تازه و جاري در زمينه هاي علمي مي گردد.

موانع و مشكلات انتقال اطلاعات

انتقال اطلاعات و تكنولوژي آن به كشورهاي جهان سوم با مشكلات متعددي مواجه است كه اهم آنها عبارتند از: عوامل اقتصادي، عوامل سياسي، عوامل فرهنگي، و زيربناي اطلاعاتي جامعه.
الف. عوامل اقتصادي: اولين و مهمترين مسئله، جنبه هاي اقتصادي انتقال اطلاعات است. بطور كلي كشورهاي جهان سوم براي پيشبرد برنامه هاي تحقيق و توسعه خود و تهيه اطلاعات مورد نياز اين برنامه ها با كمبود سرمايه رو به رو هستند. هزينه هاي گزاف و سنگين تكنولوژيهاي اطلاعاتي كه در كشورهاي پيشرفته توليد مي شود و عدم توانايي كشورهاي جهان سوم در تأمين سرمايه لازم، جذب و بكارگيري تكنولوژيهاي لازم را براي اينگونه كشورها دشوار مي سازد.
مشكلات مالي، بويژه محدوديت ارزهاي خارجي از مسائل مهمي است كه در امر انتقال اطلاعات به كشورهاي جهان سوم وجود دارد و مانع تهيه اطلاعات و فراهم آوردن مواد لازم براي ايجاد و گسترش نظامهاي اطلاعاتي پيشرفته و ارائه خدمات اطلاعاتي مطلوب مي گردد. بهر صورت عامل اقتصادي از عوامل حساس و بسيار مهم است و لازم است كه كشورهاي جهان سوم براي توسعه و گسترش نظامهاي اطلاعاتي خود، تدبيري اساسي براي رفع اين مشكل بينديشند.
ب. عوامل فرهنگي و اجتماعي: عامل ديگر، به مسائل فرهنگي و اجتماعي كشورهاي جهان سوم مربوط مي شود. در اين كشورها از يك طرف به علت كمبود نيروي انساني متخصص و از طرف ديگر بدليل ناشناخته بودن حرفه كتابداري و علوم اطلاع رساني، توسعه و پيشرفت لازم در خدمات اطلاع رساني بعمل نيامده است. مسئله اطلاعات و متخصصان اطلاعاتي هنوز در اين كشورها بدرستي شناخته نشده است و كمبود افراد متخصص و ماهر، بويژه متخصصان موضوعي، متخصصان كامپيوتر، تحليل گران سيستم و . . . براي اداره و كار كردن با تكنولوژيهاي اطلاعاتي جديد، مشكل بزرگي است كه در اين راه قرار دارد. بعلاوه آموزش و تعليم افراد در اين كشورها هنوز بر اساس روشهاي سنتي انجام مي شود و به كيفيت آموزش و محتواي برنامه هاي آموزشي در رابطه با نيازهاي اطلاعاتي جامعه كنوني توجهي نمي شود.
عامل ديگر كه بازدارنده انتقال دانش و اشاعه اطلاعات است، مشكل زبان است كه البته مسئله تازه اي نيست؛ ولي با پيشرفت دانش و اطلاعات علمي و گسترش تكنولوژيهاي پيشرفته اطلاعاتي، خيلي محسوستر و ملموستر شده است. اغلب استفاده كنندگان از اطلاعات در كشورهاي جهان سوم، از نظر آشنايي و تسلط به زبانهاي خارجي – مخصوصاً زبانهايي كه در سطح بين المللي كاربرد دارند از قبيل: انگليسي، فرانسه، آلماني و روسي – با مشكل رو به رو هستند. در حالي كه اكثر نوشته ها و اطلاعات علمي و فني دنيا، در منابع رديف اول و دوم، به اين زبانها منتشر مي شود. اين مسئله بيشتر در دو مورد زير محسوس است:
1- در مرحله بازيابي و جستجوي اطلاعات از بانكهاي اطلاعاتي؛
2- در مرحله استفاده و كاربرد اطلاعات؛ يعني خواندن و درك مدرك بعد از بازيابي.
بفرض آنكه استفاده كننده بعد از تلاش و كوشش زياد و يا ياري گرفتن از متخصصان امر، موفق به انجام مرحله اول – يعني بازيابي مدرك مورد نياز – شود به سبب نداشتن آشنايي كافي به زبان مدرك، قادر به استفاده چنداني از آن نيست. در اينجا موضوع خدمات ترجمه و مترجمين ماهر مطرح مي شود. تهيه ترجمه هاي معتبر از نوشته هاي علمي كاري ارزنده ولي وقت گير، دقيق و پرزحمت است. در موسسات و سازمانهاي ترجمه كشورهاي پيشرفته، غالباً از كامپيوتر يا تكنولوژيهاي جديد در اين امر استفاده مي شود. بمنظور اشاعه سريع اطلاعات لازم است كه چنين ترجمه هايي بعد از تكميل بلافاصله در اختيار خوانندگان قرار گيرد. البته مسائل دستيابي به ترجمه هاي آماده و سرعت عمل در كار ترجمه نيز مطرح مي باشد و واضح است كه اشاعه بموقع چنين مداركي بسيار ارزنده خواهد بود. در اين زمينه، سازمانهاي بين المللي اقداماتي بعمل آورده اند كه از مهمترين آنها ايجاد مركز بين‌المللي ترجمه [5] است. اين مركز، بعنوان مركز ترجمه اروپا در سال 1961 تاسيس شد و در سال 1976 به "مركز بين المللي ترجمه" تغيير نام داد. تاكيد اين مركز بيشتر بر روي جنبه هاي بين المللي ترجمه است و هدفش تشويق و توسعه و تسهيل استفاده از مطالبي است كه به زبانهاي بيگانه نوشته شده و براي محققان علمي و صنعتي حائز اهميت است. براي نيل به اين هدف مركز فوق اقدامات زير را انجام مي دهد:
1- فهرستي كامل از گزارشهاي علمي و فني ساير انتشارات ترجمه شده را نگهداري مي كند.
2- فهرست كامل كتابشناسي اينگونه مواد را منتشر مي كند.
3- روشهاي جديد براي تسهيل اشاعه مواد ترجمه شده را مورد بررسي قرار مي دهد.
4- با موسساتي كه در امر ترجمه فعاليت دارند همكاري كرده و بعنوان مركز هماهنگ كننده اين فعاليت در شبكه بين المللي عمل مي كند [6].
پ. عوامل سياسي: در اين زمينه بارزترين مسئله، تعيين آن دسته از اطلاعات از ميان انبوه داده هااي است كه از نظر مصالح مملكتي و مسائل بين المللي و بين الدولي، محرمانه محسوب شده و اشاعه آنها مجاز نيست.
مسئله ديگر، تغيير و تحولات سازماني و پرسنلي است كه در نتيجه وقوع جريانهاي سياسي در كشورهاي جهان سوم صورت مي گيرد و قوانين و ضوابط جديدي را بوجود مي آورد. مثلاً در كشورهاي امريكاي لاتين و افريقا، معمول است كه با تغيير مديريت سازمان، كاركنان، حتي كارگران رده پائين، نيز عوض مي شوند. بديهي است كه اغلب اين افراد بعدا" به كارهايي گمارده مي شوند كه در حد تخصص آنها نبوده و بدين طريق زحماتي كه در راه آموزش و تربيت آنان كشيده شده است بهدر مي رود.
مسايل سياسي ديگر از جمله بي ثباتي و ناپايداري دولتها، وجود نظامهاي امنيتي قوي و تمركز تصميم‌گيري در سطح بسيار بالاي مملكت از عوامل بازدارنده انتقال اطلاعات و پيگيري روندي تثبيت شده و صحيح است.
ت. زير بناي اطلاعاتي جامعه: آخرين عامل به زيربناي اطلاعاتي كشورهاي جهان سوم مربوط مي شود. بمنظور گسترش انتقال اطلاعات علمي و تهيه برنامه هاي لازم در اين زمينه، بايد تصوير درستي از زيربناي اطلاعاتي جامعه داشت. زيربناي اطلاعاتي متشكل است از منابع اطلاعاتي موجود، نيروي انساني شاغل در فعاليتهاي اطلاع رساني، وسايل و تجهيزات لازم موجود در اين زمينه و كم و كيف پيوستگي و ارتباط با جامعه استفاده كننده. زيربناي اطلاعاتي كشورهاي جهان سوم، از لحاظ اكثر موارد فوق بسيار ضعيف و ناكافي است. پاره اي از مسائلي كه در تشديد چنين ضعفي تاثير داشته اند، عبارتند از:
1- خدمات ارتباطي نارسا مانند پست و تلگراف و تلفن و عدم توانايي در پيوستن به شبكه هاي ارتباط از راه دور.
2- نيروي برق و الكتريسته نامطمئن و تاثير آن بر روي استفاده از تكنولوژيهاي جديد.
3- كمبود استانداردهاي اطلاعاتي، كتابخانه اي و نيز كمبود استانداردهاي كنترل كتابشناختي مواد چاپي و غيرچاپي.
4- كمبود منابع اطلاعاتي و استفاده نكردن از منابع ارتباطات غيررسمي براي انتقال اطلاعات.
5- كمبود مؤلف؛ بويژه مؤلفين مقالات و كتابهاي علمي.
6- ارائه و انجام تحقيقها و پروژه هاي تحقيقاتي ضعيف و عدم علاقه كارشناسان و محققان به تهيه گزارش و ضبط و اشاعه يافته ها.
7- عدم تطابق سخت افزارها و نرم افزارهاي توليد شده در ممالك پيشرفته با نيازهاي اطلاعاتي جوامع جهان سوم.

پيشنهادات

با توجه به مطالبي كه در رابطه با خدمات اطلاعاتي از ابعاد مختلف اقتصادي، سياسي، فرهنگي و اجتماعي مطرح گرديد، بنظر مي رسد كه اولين و مهمترين قدم در جهت بهبود و توسعه خدمات اطلاعاتي در كشورهاي جهان سوم، متوجه ساختن مسئولان امر به اهميت و ارزش اطلاعات است. اين كار را مي توان از طريق برگزاري سمينارهايي در سطح ملي، منطقه اي و بين المللي انجام داد و مديران و مسئولان كشور را با ارزش اطلاعات و اهميت استفاده از آن در برنامه هاي توسعه و بهبود بخشيدن به اوضاع اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فعاليتهاي علمي و فني آشنا ساخت و از اين طريق آنها را واداشت تا در راه ايجاد تسهيلات و امكانات خدمات اطلاع رساني و حمايت از اينگونه فعاليتها پيشقدم شوند. براي رفع مشكلات بالا اقدامات زير پيشنهاد مي شود.
اميد است كه اين پيشنهادات بتواند بصورت رهنمودي براي خوانندگان و دست اندكاران، مفيد واقع شود:
1- شناساندن اهميت حرفه كتابداري و علوم اطلاع رساني به جامعه از طريق وسايل ارتباط جمعي و برگزاري سمينارها و كنفرانسها؛
2- بهبود بخشيدن به وضع استخدامي كتابداران و متخصصان علوم اطلاعاتي و توجه به مسائل رفاهي آنان براي جذب افراد شايسته و واجد شرايط به اين حرفه؛
3- ترتيب دوره هاي كارآموزي و بازآموزي، تنظيم و توسعه برنامه هاي آموزش ضمن خدمت و آموزش رسمي در سطوح بالاي دانشگاهي و نيز برپايي دوره هاي تخصصي بمنظور تربيت كادر متخصص در زمينه علوم اطلاع رساني و آشنا ساختن كاركنان اطلاعاتي با تكنيكها و تكنولوژيهاي جديد؛
4- آشنا ساختن كارشناسان، متخصصان، پژوهشگران و دانشجويان با روشهاي استفاده از كتابخانه و بهره گيري از منابع آنها – چه از طريق برنامه هاي ويژه و چه از طريق گنجاندن مطالب در برنامه هاي دانشگاهي بصورت واحد اجباري؛
5- تعيين و تشخيص ماهيت نيازهاي اطلاعاتي و ارزشيابي ادواري نظريات استفاده كنندگان بمنظور بهبود خدمات و يا تغيير خط مشي هاي اطلاعاتي؛
6- تاسيس كتابخانه ها و مراكز اطلاعاتي تخصصي و بهبود بخشيدن به وضع كتابخانه ها و مراكز موجود در جهت تامين نيازهاي اطلاعاتي محققان و مراجعه كنندگان؛ ايجاد مراكز مادر، بمنظور جمع آوري اطلاعات دست اول در مورد پژوهشهاي انجام شده و پژوهشهاي جاري در زمينه هاي علمي، فني و تخصصي؛
7- توسعه آموزش زبانهاي بين المللي در دانشگاهها و افزايش سطح آشنايي افراد به زبانهاي خارجي؛
8- تشويق به ترجمه و تأليف در رشته هاي تخصصي و نيز ارائه و انتشار يافته هاي حاصل از پژوهشها در گزارش هاي تحقيقي، بمنظور بالا بردن توان علمي و اطلاعاتي كشور؛
9- تقويت نيروگاههاي برق كشور، بمنظور جلوگيري از قطع برق و خاموشيهاي احتمالي و ايجاد ايستگاههاي ماهواره اي براي انتقال اطلاعات. توجه به اين امر، در صورت استفاده از نظامهاي كامپيوتري و نظامهاي پيشرفته ذخيره، بازيابي و انتقال اطلاعات امري ضروري است.

 

منابع:
Bergeijk, D. Van. "Overcoming the language barrier in information transfer: the role of the International Translations center". UNESCO Bulletin for Libraries, Vol III, no. 3, July-Sept. 1981, p: 173-177

Eres,Beth Krevitt. "Transfer of information technology to less developed countries: a system approach." JASIS, Vol 32, March 1981, p: 97-102.

"The information needs of the developing countries: analytical case study". UNESCO Bulletin for libraries. Vol III, no. 4, Oct-Dec. 1981, p: 241-246.

Keren, Carl and larry Harmon. "Information Services issues in less developed countries". In: Annual Review of Information Science and Technology, Vol 15, edited by Martha E. Williams. Newyork: Knowledge Industry Publications, 1980, P: 289-324.

Neelameghan, A. "Some issues in information transfer a third world perspective", IFLA Journal, Vol 7, no 1, 1981, P: 8-18.

Saracevic, Tefko. "Information needs of less developed countries". Proceedings of the ASIS Annual Meeting, Vol 16. Newyork: Knowledge Industry Publications, 1979. P: 91-97.
Tell, Bjorn v. "The awakening information needs of the developing countries". Journal of Information Science, Vol 1, 1980, P: 285-289.

Thorpe. Peter. "Agticultural information Services for the third world: Problems, developments and prospects". International Forum of Information Documentation, Vol 7, no. 1, 1982, P: 21-25.

Wood word, A. M. "Future information requirements of the third world". Journal of Information Science, Vol 1, Jan. 1980, P: 259-265.
مرکز اطلاعات ومدارک علمی ایران