سفری به استان اردبیل :

يکشنبه، 27 بهمن 1387

تخمین زمان مطالعه:

سفری به استان اردبیل :

پیشینه تاریخی اردبیل:

نام اردبیل در منابع تاریخی بعد از اسلام به صورتهای اردویل (حدودالعالم؛ مسالک و ممالک اصطخری ؛ سکه ابوبکربن محمدازاتابکان آذربایجان وتاریخ میافارقین ابن ازرق) ، اردبیل (تقویم البلدان ابوالفدا) و بیشتربه صورت اردبیل در اغلب آثار جغرافیایی جغرافیدانان مسلمان (ابن خرداذبه، ابن رسته، یعقوبی، ادریسی، مقدسی، ابن الفقیه، قزوینی، مستوفی و یاقوت حموی ) آمده است. بلاذری نیز در فتوح البلدان خود که به تاریخ صدراسلام اختصاص دارد نام این شهر را اردبیل نوشته است. نام اردبیل به صورت کنونی اش در اکثر سکه هایی که در قرون 4و5و6و7و8 در این شهر ضرب شده ( به استثنای سکه ابوبکر بن محمد) تکرار شده است. مورخ ارمنی " لووند" در پایان قرن هشتم میلادی (قرن دوم هجری) نام اردبیل را به صورت " ارت ویت " ضبط کرده که بعدها به ظن مارکوارت " ارت ویل " شده است.
تا آنجایی که منابع موجود نشان می دهند، نام اردبیل یا ارویل در هیچ نوشته ای به صورت " ارتاویل" نیامده بلکه این صورت، هیئت بازسازی شده "اردویل" منابع بعد از اسلام می باشد. صادق هدایت در زیر نویس فقه 56 ساله ترجمه رساله پهلوی " شهرستان های ایران" می گوید: شاید مقصود از حاکم نشین اتورپاتکان (درجغرافیای استرابون) اردبیل باشد که به زبان ارمنی " ارت وت" می نامند. با وجود تکرار نام اردبیل به صورت مکرر در اولین منابع دوره اسلامی، اطلاعات ما در خصوص هیئت نام این شهر در عصرساسانی و پیشتر از آن بسیار ناچیز است. اما فقدان معلومات در این خصوص مانع از آن نشده است که نام و تاریخ پیش از اسلام این شهر در پرده محاق باقی بماند. مورخان قدیمی مانند نویسنده حدود العالم اردبیل را واژه ای اوستایی دانسته اند که از دو کلمه (ارتا) یعنی مقدس و (ویل) به معنای مقدس که روی هم به معنای شهر مقدس ترکیب شده است . بسیاری از مورخان قدیمی مانند یاقوت حموی و فردوسی شاعر نامدار ایران بنای این شهر را به فیروز پادشاه ساسانی (457م) نسبت می دهند و آن را (بادان پیروز) نامیده اند . روضه الصفا می نویسد : اردبیل از بناهای کیومرث پادشاه کیانیان بود . از آنجا که نام اردبیل در داستان ویس و رامین از آثار دوره اشکانیان آمده چنین می نماید که این شهر بیش از 1500 سال قدمت تاریخی دارد .
1 – باستان شناسی منطقه :
منطقه اردبیل دست کم از هزاره ششم قبل از میلاد مسکون بوده است. براساس پژوهش های مقدماتی باستان شناسی، سراسر منطقه از تپه های باستانی یابه عبارت دیگر مناطق استقراری که روزگاری دژ یا شهرک یا روستا بوده اند، پوشیده شده است. کاوش های مقدماتی در برخی از نواحی اردبیل به ویژه در قسمت های شمالی و شرقی آن نشان می دهد که اردبیل و بطورکلی شرق آذربایجان از کانونهای مهم فرهنگ مگالی تیک یا سنگ افراشتی بوده است. مردم مگالی تیک شرق آذربایجان که ماهیت قومی آنها می باید از عناصر کاسی و هوری بوده باشد، دهها اثر مگالی تیک پرارزش از خود به یادگار گذاشته اند. کشفیات اخیر در محوطه باستانی " شهر یئری" مشکین شهر، پرتو تازه ای به تمدن و فرهنگ هشت هزارساله اقوام ساکن در اردبیل و اطراف آن افکنده است و انتشار نتیجه کشفیات می تواند ارتباط تمدن و فرهنگ مگالی تیک اردبیل را با دیگر مناطق ایران و آذربایجان تاریخی و قفقاز و شرق آسیای صغیر مشخص کند. عجالتا می توانیم بگوییم که تصاویر هیکل های سنگی "شهر یئری" با تصاویر هیگل ها و سرهای آدمیانی که برروی اجاق های نعل اسبی ایغدیر( ایگدیر درشمال شرقی ترکیه در نزدیکی مرز ایران و ارمنستان) نقش بسته شباهت تام دارد.

اردبیل و عصر مفرغ:

از اردبیل عصر مفرغ آثار ارزنده ای کشف شده است؛ شمشیرهای مسی ، خنجرهای مختلف، تیر و سرنیزه ، حلقه برای گرفتن زه کمان و تیردان های مسی، از نوع تبری که در لرستان پیدا شده و باستان شناسان تاریخ آن را قریب سه هزارسال قبل از میلاد معین کرده اند، در ناحیه اردبیل نیز پیدا شده و چون اشیای مفرغی اردبیل غالبا از مفرغ های لرستان ساده ترند احتمال داده می شود که ازحیث قدمت زمان ، مقدم برآنها باشند. در اواخر دوره مفرغ و بطور قطع در اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد دو مهاجرت تاریخی از کرانه غربی دریای خزر و دره ارس به حوالی روسیه و فلسطین وکوه های زاگرس صورت گرفته است. این مهاجرت ها را مدارک باستان شناسی تایید و مدارک تاریخی تصدیق می نمایند. به احتمال قوی دست کم خاستگاه یکی از عناصر مهاجر یعنی کاسی ها که درکوهپایه های زاگرس مرکزی در حدود لرستان و کرمانشاه اسکان یافتند، اردبیل و نواحی اطراف آن بوده است. اما این مهاجرت را به عنوان قطع ارتباط دائم و همیشگی مهاجرین باعقبه خود درخاستگاهشان نمی توان تغییرکرد، چراکه درهزاره های بعد و به ویژه در هزاره اول قبل از میلاد عناصر کاسی که تحت عنوان کاسپی شناخته می شدند، ساکنان شناخته شده شرق آذربایجان و کرانه غربی بحر خزر بوده اند.

شهرستان اردبیل :

اين شهرستان در 620 کيلومتري تهران و 180 کيلومتري شهر تبريز واقع شده و تا شهر نمين حدود 20 کيلومتر ،تا شهر آستارا 60 کيلومتر و تا مشکين شهر حدود 90 کيلومتر مسافت دارد. شهر اردبيل از شمال به مشکين شهر از شرق به نمين ،از جـنـوب به نـيـر و از مـغـرب به کــوه آتشفشان خاموش شده سبلان محدود است و ارتفاع آن از سطح دريا 1100متر است.
محصولات کشاورزي و دامي آن گندم، جو، سيب زميني، تخم چغندر قند، محصولات علوفه اي، ميوه هاي درختي، حبوبات، عسل و لبنيات مي باشد. صنايع دستي و سوغات آن نيز، گليم، جاجيم، شال، ورني، مسند، سفال، صنايع چوب، مصنوعات چرمي و قالي بوده و سوغاتيهاي آن سرشير، عسل، حلواي سياه و شيرينيهاي محلي مي باشد.

اقوام اردبيل

اكثريت مردم اردبيل را شاخه هاي مختلف ترك زبان تشكيل مي دهند.در منطقه دشت مغان عشاير شاهسون به زندگي ايلاتي و پرورش دام و كشاورزي مشغول هستند.

گردشگری در استان اردبیل :

طبيعت سحرانگيز استان زيبا منظر اردبيل با الهام از نفس حيات بخش بهار ، جامه سبزي از گياهان لطيف به تن کرده و نقطه نقطه آن با گلهاي هزار رنگ و زيبانقش ، به گونه اي دل فريب آراسته مي شود و رايحه روحنواز آن هر رهگذري را جان تازه مي بخشد. دامن خيال انگيز و پرنقش و نگار کوهستان پر صلابت سبلان ،چشمه ساران و جويباران روان از سينه پرمهر خاک ، چمن زارهاي بي بديل طبيعي ، ييلاق هاي باصفاي باغرو ،کرانه هاي فرح بخش درياچه هاي گوهرنشان نئور ، آب هاي گر و شفابخش معدني در دو سوي سبلان اسرارآميز ، صداي دلنشين مرغکان شکر سخن ، لاله زاران گسترده بر صحيفه خاک ،شرشر گوش نواز آبشاران قشنگ و هزاران نعمت گسترده در اين دشت و دمن ،هر يک موهبتي از کرم و بخشش سبحان و دود و برگ زرين ديگري از کتاب معرفت رب جليل است و مايه حيرت و ادراک عميق از تبحر و چيره دستي خالق عالميان . در سبلان بهار به بهار می توان نظاره گر گر ايل بود كه برای نفس كشيدن و برای دست ساييدن به خاک سبلان و برای دويدن در پی گله های گوسفندان و برای شنيدن هياهوی بی تاب زنبوران عسل و برای استشمام عطر گل های رنگارنگ وحشی و برای سلام دادن به سبلان می آيند.

آثار سياحتي، زيارتي و تاريخي:

1-مجموعه بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي: مربوط به دوره ايلخاني و صفوي، شامل چيني خانه، مسجد جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهيد گاه، چراغ خانه، حرمخانه، با مقابر بزرگان چون شيخ صفي الدين اردبيلي، شاه اسماعيل صفوي، موزه بقعه و حياط مقابر واقع در ميدان عالي قاپو
2- موزه مردم شناسي ميدان عالي قاپو اول کوچه زينال
3- شش باب حمام مربوط به دوران صفوي و قاجار در محلات قديمي شهر
4- يازده پل تاريخي مربوط به دوران صفوي و قاجار بر روي رودخانه هاي باليقلو و قره سو
5- مجموعه بازار اردبيل که تاق تمام بازارها جناقي و گنبدها چهار تاقي و اغلب ساده است. عناصر اصلي بازار عبارتند از: راسته هاي پيرعبدالملک، قيصريه، کفاشان، علافان، زرگران، سراجان، پنبه فروشان، مسگران، چاقوسازان و آهنگران و سراهاي آنها عبارتند از: سراي خشکبار، گلشن، وکيل، زنجيرلو، حاج احمد، حاج شکر، مجيديه، امام جمعه و دوگوچي. طول تاق نماي مغازه ها به طور متوسط 3 متر و قطر پايه تاق ها 80 سانتي متر مي باشد.
6- مسجد ميرزاعلي اکبر مرحوم در بازار مربوط به دوره قاجاريه
7- مسجد جمعه احداث شده بر روي تپه باستاني بزرگ مربوط به دوران سلجوقي
8- امامزاده صالح و قيز امامزاده سي (حليمه خاتون در مرکز شهر)
9- مجتمع توريستي شورابيل (کوثر) با درياچه اي آب شيرين به وسعت 120 هکتار در قسمت جنوبي شهر با امکانات تفريحي، ورزشي، قايقراني، پيست هاي دو ميداني و دوچرخه سواري، شهربازي، رستوران، اماکن اقامتي و اماکن برپائي چادر براي اقامت.
10- موزه حيات وحش در خيابان دانشگاه کنار درياچه شورابيل
11- درياچه آب شيرين نئور در 48 کيلومتري جنوب شرقي اردبيل به سمت خلخال در ارتفاعات 2500 متري کوهستان باغرو با مساحتي بالغ بر 210 هکتار و عمق متوسط 5 متر يکي از منحصربه فردترين و ديدني ترين درياچه هاي کوهستاني کشور با اکوسيستم طبيعي و بکر و همچنين ماهي قزل آلاي رنگين کمان.
12- آب گرم و آبشار سردابه: در فاصله 25 کيلومتري شرق اردبيل با حدود 7 دهنه چشمه آب معدني گرم و آبدرماني جديد الاحداث منطبق با استانداردهاي روز دنيا و ابشار 30 متري ديدني در منطقه ييلاقي حوالي آن.
13- برج شاطر گنبدي روستاي صوما درفاصله 5/8 کيلومتري شمال اردبيل به شکل برج استوانه اي شکل از داخل و ده ضلعي از خارج به طول اضلاع 62/2 و ازاره سنگي 5/1 متر مربوط به قرن هفتم ه.ق
14- مقبره شيخ جبرائيل جد سلاطين صفوي در محله کلخوران اردبيل موقعيت جغرافيائي اردبيل شهر اردبيل يکي از کهنترين شهرهاي ايران به شمار مي رود.

آبشار آقبلاغ

اين آبشار در خلخال و در كوه آق داغ (سفيدكوه) قرار دارد. در دامنة اين رشته كوه چشمه سارهاي فراواني وجود دارد كه تأمين كننده آب جريانهاي چون ميانرودان، گلبند رود، رودخانه زال و … ميباشد. مهمترين چشمه اين ناحيه كه آبدهي قابل توجهي دارد، چشمه آقبلاغ است. اين چشمه در دامنة شرقي قله مركزي آق داغ قرار دارد. اين چشمه بلافاصله پس از خروج، آبشار بسيار زيبا و با دورنماي جالب و ديدني و سفيدرنگ تشكيل مي دهد. وجود گونه هاي متنوع گياهي، درختي و علفي در پيرامون اين آبشار زيبائي آن را دوچندان مي نمايد. نزديكترين راه ارتباطي به آقبلاغ از طريق يك راه پياده رو از روستاي لرد بخش شاهرود خلخال ميسر است.

آبشار سردابه

اين آبشار در نزديكي آبگرم معدني سردابه (24 كيلومتري غرب اردبيل) در دامنة شرقي كوه سبلان واقع است. ارتفاع آن حدود 20-15 متر و حجم جريان آن نسبتاً كم و محدود به خروجي چند چشمه بالادست مي باشد. شايان ذكر است حجم جريان اين آبشار در مواقع بارش و پيوستن جريانهاي سطحي حوزه آبخيز افزايش مي يابد. اين آبشار از محلهاي ديدني مجتمع آبگرم سردابه كه از نقاط گردشگري اردبيل است، مي باشد.

آبشار گورگور آلوارس

چشمه گورگور ازجمله چشمه هاي مشهور منطقه سبلان مي باشد. اين چشمه در درة آلوارس يا قزل گوللر كه يكي از عريض ترين و باصفاترين دره هاي سبلان است، در ارتفاع 2420 متري از سطح دريا واقع شده است.آبدهي اين چشمه بسيار بالا بوده و آب از خلل و فرج ديواره صخره اي مشرف به دره با فشار بيرون مي آيد. نظر به شيب تند مسير تا رسيدن به رودخانه بستر آبشار مانندي را طي مي كند و باتوجه به موقعيت تفريحي و تفرجي و ورزشي درة قزل گوللر و احداث پيست اسكي روي برف آلوارس در آن چشمه و آبشار گور گور نيز با دارا بودن آب و چشم انداز و فضاي سبز جالب از نظر گردشگري را دارد.

آبشار گورگور خياوچاي

اين آبشار در مسير رودخانه خياو (خيوچاي) بوده و بلندي آبشار حدود 10-12 متر مي باشد و از نظر حجم جريان قابل توجه مي باشد . حوضچه اي دايره اي شكل درمحل ريزش آب ايجاد شده است. آبشار گورگور به علت منظره جالب طبيعي و وجود ماهي قزل آلاي قرمز در رودخانه و حوضچه و برخورداري از موهبت آبگرم معدني ملك سوئي و چشم اندازي از كوهستان سبلان (ارتفاعات دلي آلي، آيتار، هرم و كسري) جذاب و ديدني است.

پارك جنگلي فندقلو

جنگل فندقلو بعلت نزديكي به شهر نمين و سهولت دسترسي از جاده بين شهري اردبيل – آستارا همواره به عنوان يك منبع تفرجگاهي مطرح بوده است اين جنگل يكي از اراضي تفريحي جنگلي است كه به فاصله 10 كيلومتر از شهر نمين و 30 كيلومتر از شهر اردبيل قرار گرفته است . اين جنگل انبوه بسيار زيبا مشابه پار كبه نظر ميرسد . وجود اشكوب هاي كوچك و محدود پوشيده از گياهان مرتعي تهي از درخت در بين درختان انبوه محل مناسبي را براي گدراندن اوقات فراغت خانواده ايجاد نموده است به همين جهت اينك عنوان پارك جنگلي فندقلو در ايام تعطيل پذيراي متقاضيان زيادي از شهر اردبيل ، نمين و مسافران تابستاني است . پيست اسكي روي چمن دراين منطقه قرار دارد و يك اردوگاه دانش آموزي با چندين اطاقك چوبي جهت اقامت و سرويسهاي بهداشتي عمومي از سوي واحد امور تربيتي اداره آموزش و پرورش شهرستان نمين در آن ايجاد شده است .

آب گرم قره سو

براي اين چشمه دو حوض ساخته اند. اندازه حوض ها 3/5× 5 متر است . آب گرم ازحوض اول به حوض دوم مي ريزد. حرارت آب گرم قره سو 41 درجه است. از خواص درماني آب اين چشمه, آرام بخشي و تسكين دردهاي روماتيسمي و عصبي آن است.

آب گرم گاو ميش گلي

پر آب ترين چشمه آب گرم سرعين است و استخري به طول 25 متر و به عرض 17 متر دارد. دور استخر را با ديوار بلندي محصور كرده اند. آب گرم از چند نقطه كف استخر با گاز خارج مي شود و از مجراي ضلع شرقي به بيرون مي رود. حرارت آب گرم گاوميش گلي 45 درجه است.

چشمه هاي بيله دره

چشمه آب معدني سرد بيله دره در سه كيلومتري شمال سرعين در دره اي واقع شده است كه از نقاط مختلف زمين خارج مي شود. آب چشمه بيله دره از دسته آب هاي بيكربناته كلسيك سرد با رسوبات خشك اندك است. اين آب براي درمان بيماري هاي كليه, دستگاه تغذيه و كبد, بافت ها (باعث تورم بافت ها و تعويض آب درون سلولها مي شود), مجاري ادرار, افزايش مواد ازته, نقرس, درد مفاصل, حالات تشنجي, چاقي و تورم كبد است.

چشمه بوشلي

چشمه معدني بوشلي به فاصلة 5/4 كيلومتري جاده اردبيل به سراب و در 45 كيلومتري غرب اردبيل واقع شده است. دماي آب چشمه 49 درجه است. اهالي محل آب اين چشمه را براي درمان روماتيسم و درد مفاصل و رفع خستگي استفاده مي كنند.

چشمه هاي معدني سرعين

شهر سرعين يا ” سرقين “ در غرب شهر اردبيل واقع شده است و فاصله آن تا اردبيل 28 كيلومتر است. آبهاي گرم سرعين در رديف آبهاي كلروبيكربناته كلسيك گاز دار و خيلي گرم وسيليس فراوان دارد. استحمام در چشمه هاي سرعين داراي اثرات آرام بخش است و دردهاي عصبي, روماتيسمي و عصبي مفصلي را تسكين مي دهد.

بازار

بازار اردبيل يادگاري از دوره قاجار مي باشد كه بر روي بازار دوره صفوي و ماقبل ساخته شده و در سال 1364 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. در قرن دهم هجري در زمان حكومت شاه طهماسب اول بازارهاي اردبيل از رونق بسيار زيادي برخوردار بوده اند كه از اين قبيل مي توان به بازار بقالان، كرباس فروشان، قصابان، خراطان، سراجان، قيصريه و دهها سراي ديگر اشاره نمود.
در شرايط موجود راسته هاي مجموعه بازار اردبيل عبارتند از راسته اصلي بازار، راسته پيرعبدالملك، راسته قيصريه، كفاشان، علافان، بازار زرگران، سراجان، پارچه فروشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران و سراهاي آنها پوشش سقف راسته ها با طاقهاي جناقي و گنبد چهارطاقي و ساده مي باشد. طول طاقنماي مغازه ها به طول متوسط سه تا چهار متر و قطر پاية طاقها 60 تا 80 سانتي متر مي باشد.

برج شاطر گنبدي

در حوالي برج به فواصل گوناگون، تپه‌هاي باستاني قرار دارد كه بيشتر آنها مربوط به دوره‌هاي پيش از اسلام به ويژه دوره اشكاني است. برج از داخل استوانه و از خارج ده‌ضلعي با طول اضلاع 2.63 متر است و ازاره‌هاي سنگي به ارتفاع 1.5 متر و مركب از چهار رج سنگ‌تراش دارد. بر روي پاية سنگي، جرزهاي دووجهي آجري و در فاصله آنها قاب‌سازيهاي آجري با طرح‌هاي مختلف و منظم انجام شده است. ورودي برج در ضلع شرقي و در بالاي پاية سنگي واقع شده كه پنج يا شش پله در برابر آن قرار داشته است. كتيبه و سردر بنا به مرور زمان تخريب گرديده و از ميان رفته است.

بقعه شيخ جبرائيل كلخوران

بقعة شيخ جبرائيل كلخوران پدر شيخ صفي الدين اسحق اردبيلي، جد سلاطين صفوي مي باشد كه در روستاي كلخوران در 3 كيلومتري اردبيل قرار دارد كه مقبرة شيخ امين الدين جبرائيل به صورت يك هشت ضلعي در وسط باغ قرار گرفته است.
قسمتي از بنا در پاكار از سنگهاي منتظم اجرا شده كه بر روي آنها ديوارهاي جانبي بقعه از آجر ساخته شده است. در نماي بيروني بقعه از تزئينات كاشي بصورت تلفيقي استفاده شده است. گنبد تخريب شده آن در چند دهة اخير بازسازي شده است. داخل بقعه با نقاشي برجسته روي گچ و كتيبه هايي با خط عليرضا عباسي مزين گشته است.
ساماندهي محوطه اطراف بقعه در كنار مرمت آن از مهمترين برنامه هاي طرح ساماندهي بقعه ميباشد.

بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي

محل كنوني بقعه شيخ صفي الدين حدود 700 سال پيش باغ بزرگي بنام اسفريس بوده است كه شيخ صفي الدين اردبيلي در بخشي از آن باغ بزرگ به ارشاد و تدريس مريدان خود مي پرداخت. شيخ صفي الدين اردبيلي در سال 735 هجري قمري در سن 75 سالگي درگذشت وي از بزرگان عرفان و تصوف در ايران به شمار مي رفت و از نفوذ مذهبي بالايي برخوردار بود. از شيخ صفي آثار مكتوبي چون ديوان اشعار و تفسير قرآن كريم برجاي مانده است. طبق وصيت وي او را در محل تدريسش و در مدرس خود با ساختن يك برج مقبره اي بنام الله الله دفن كرده اند. وجه تسميه آن وجود نام مبارك الله در متن ساقه برج آن با خط بنايي معقلي است.
فرزندان شيخ يك به يك به عنوان مرشد خانقاه، جانشين پدر مي شدند و اين سير تحول ارشاد در خانقاه اردبيل توأم با افزايش قدرت مردمي اين خانقاه در دوره اي از تاريخ ايران جريان داشت كه حكومت مركزي مستقلي به مفهوم جامع كلمه در كشور وجود خارجي نداشت و بالاخره اين حركت سريع مذهبي در خانقاه اردبيل پس از 72 سال منتج به وصول مقام ارشاد به اسماعيل صفوي پسر حيدر شد. در دوره حكومت شاه اسماعيل تمام انرژي او مصروف ساماندهي اوضاع كشور بود و فرصت و توجه كافي به امر ساماندهي مقابر اجدادش براي او فراهم نشد و فقط اقدام به ساخت بخشي بنام دارالحديث در بقعه كرد كه بعدها اين قسمت ويران شده و امروزه آثاري از آن باقي نيست.
پس از شاه اسماعيل شاه طهماسب اول كه جانشين وي بود با ساختن بخشي بنام قنديل خانه مجموعه قبور موجود در بقعه را با سالني بهم متصل كرد و نظم بخشيد. در دوره صفوي باعنايت ويژه شاهان، اين مجموعه در نهايت دقت تكميل و تزئين شد تا جائيكه آدام اولياريوس بقعه را با مساحتي نزديك به 21 هزار مترمربع به بهشت موعود خداوندي تشبيه مي كند. بقعة وسيع و ديدني شيخ صفي با سقوط سلسله صفويه چنان مورد بي مهري و عناد واقع ميشود كه هم اينك كل مساحت عرصه و اعياني اين مجموعه كمتر از 7 هزار متر مربع است و از اشياء و لوازم نفيس آن جز نامي غرور آور و يادي تلخ براي نسل امروز باقي نمانده است. اين مجموعه هم اينك كانديد ثبت در فهرست ميراث جهاني است و قبر شخصيتهاي معتبري از تاريخ اين سرزمين را محفوظ داشته و بخش بزرگي از تاريخ اين مملكت و شايد جهان اسلام بدون اين مجموعه قابل تحقيق و تعريف نيست.

بقعه شيخ حيدر مشگين شهر

در محوطه اي موسوم به امامزاده در مشگين شهر برج بلندي واقع است كه تقريباً از تمام نقاط شهر و همچنين وروديهاي اصلي شهر بخش هايي از آن ديده مي شود كه بنام مقبره شيخ حيدر تحت شماره 184 در فهرست آثار ملي ثبت گرديده است. تاريخ ساخت اين بنا به دورة ايلخاني باز مي گردد. برج مقبرة شيخ حيدر ميل بلندي به ارتفاع 18 متر و به قطر تقريبي 5/10 متر به صورت استوانه اي كه در چهارچوب آن چهار درگاه با تزئينات معقلي تعبيه شده است. ليكن ورودي طبقه فوقاني در جبهه غربي قرار دارد.

پيست اسكي آلوارس

اين پيست اسكي در فاصله 12كيلومتري روستاي آلوارس و 24 كيلومتري سرعين قرار گرفته است و از آنجائي كه پيست فوق در ارتفاع 3200متري از سطح دريا قرار دارد به سبب بارندگي برف فراوان در طول پائيز و زمستان و به جهت دير ذوب شدن برفهاي اين منطقه مي تواند در حدود شش الي هشت ماه از سال مورد استفاده قرار گيرد. ازجمله كارهائي كه جهت آماده سازي و بهره برداري انجام شده مي توان به موارد زير اشاره كرد:
احداث جاده اي آسفالت به طول 24 كيلومتر تا پاي پيست، نصب و راه اندازي دستگاه و خط تله سي ايژ به طول 1250 متر ساخت شركت دوپل مايراتريش، نصب و راه اندازي يك خط تله اسكي جهت آموزش و استفاده علاقه مندان، احداث دوباب ايستگاه كلاسهاي آموزشي، ساختمان اداري، مهمانسرا، رستوران، خريد دستگاه برف كوب، همچنين انجام طرحهاي مقدماتي و كارهاي عملياتي هتلي مدرن و مجهز، كه تاحدي مي تواند جوابگوي انتظار و تمايل علاقه مندان باشد.
از ويژگيهاي بارز منطقه اي كه مجتمع ورزشهاي زمستاني آلوارس در آن واقع شده است علاوه بر جاذبه هاي زمستاني مي توان به جاذبه هاي بهاري و تابستاني آن ازجمله روي آوردن عشايران با گله هاي خود به مناطق حوالي آن، هواي خنك و معتدل در اوج تابستان، پوشش گياهي و گلهاي رنگارنگ بصورت دشتهاي وسيعي از شقايقهاي كوهي، گل ختمي، گون و غيره همچنين قرار گرفتن مسيرهاي صعود به قله سبلان و قلل ديگر از فاصله نزديك كمپ مجتمع و مشرف بودن آن به شهرهاي سرعين، نير، اردبيل مي باشد كه استفاده از آن را در تمامي فصول سال مفيد و خاطره انگيز مي نمايد.

پيست اسكي آلوارس

دره جنگلي اردي موسي

دره جنگلي زيبا و ديدني در كنار روستاي اردي موسي قرار گرفته است. دره جنگلي با چشم اندازي بسيار زيبا، نهرها و چشمه سارها، چمنزارهاي انبوه، باغات ميوه، قابليت ويژه اي جهت گردشگري و استراحت و تفريح دارد، اين محيط يكي از كانونهاي مورد علاقه و استفاده سرعين و گردشگران ساير نقاط و دوستداران طبيعت مي باشد. اين درة جنگلي زيبا با بهاري سرسبز وباطراوت، تابستاني خنك با سايه هاي درختان بلند و پائيز الوان و زمستاني پوشيده از برف تابلوي بديعي از چهره فصول مختلف را به نمايش مي گذارد.

جمعه مسجد

مسجد جمعه اردبيل در شمال شرقي شهر كه بر روي تپه باستاني قرار دارد بازماندة مسجد عظيم، گسترده و كم نظيري است كه در دوره هاي مختلف اسلامي بخصوص دوره سلجوقي شكل گرفته و تا اوايل صفوي معمور و آباد بوده است. كاوش هاي باستان شناسي ردپاي مسجد را در قرون اوليه اسلامي به وضوح تشخيص داده است. مسجد دوره سلجوقي و ايلخاني بسيار گسترده تر و وسيع تر از بناي مكعبي فعلي بوده و بناي سرپاي موجود صرفاً گنبدخانه و ايوان مسجد بزرگ را تشكيل مي داده است. اين مسجد گنبد آجري بزرگي داشته است كه دو پوش ساخته شده و حوادث ايام هر دو پوشش گنبد اين مسجد را فرو ريخته و تنها دو قسمت قوسي شكل ناقص از گنبد خارجي و قسمت محدودي از گچبرهاي گنبد داخلي در چهار گوشه فوقاني ديواره هاي شبستان اصلي براي نمايش عظمت تاريخي آن باقي مانده است. مأذنه مسجد اثر ديگري است كه به صورت گلدسته استوانه اي شكل در ضلع غربي شبستان اصلي مسجد و به فاصله تقريبي 15 متري قرار دارد. ايوان مسجد متصل به گنبدخانه مي باشد كه در قسمت شمالي آن واقع شده و در حال حاضر با تيرهاي چوبي پوشانده شده و نمازخانه فعلي را بوجود آورده است. مسجد جمعه اردبيل از بناهاي كم نظير ادوار اسلامي ايران است كه در دوره هاي مختلف ازجمله ايلخاني، سلجوقي، صفوي، قاجار مرمت شده است.

درياچه شورابيل

اين درياچه قبلا بسيار شور بوده است ولي امروزه با افزوده شدن آب شيرين از شوري آن كاسته شده ،بطوريكه نوعي ماهي در آن پرورش داده ميشود .
اين درياچه داراي امكانات تفريحي ،ورزشي و فرهنگي بسياري است از جمله :قايق راني ،پيست دو و ميداني،دوچرخه سواري ،باغ وحش ريا، هتل هاي مجهز وزيبا ،مجموعه شهر بازي ،رستوران در وسط درياچه و... ميباشد .

درياچه نئور (نوور )

اين درياچه در 48 كيلومتري جنوب شرقي اردبيل بطرف خلخال در يكي از دره هاي كوهستان باغيرو و در ارتفاع 2500 متري از سطح دريا با مساحتي بالغ بر 210 هكتار و عمق متوسط 5 متر يكي از زيباترين و ديدني ترين درياچه هاي ايران مي باشد .در حال حضر نوعي ماهي قزل آلاي رنگن كمان از زمره بهترين نوع ماهيان دنيا در آن پرورش داده ميشود كه هرساله تعدادي زيادي از مردم جهت ماهيگيري و كوهنوردي و استفاده از مناظر بي نظير منطقه و هواي خنك و مطبوع آن به درياچه روي مي آورند .

رشته كوه تالش

رشته كوه تالش در راستاي كناره درياي مازندران از شمال به جنوب كشيده شده است. اين رشته كوه از گوشه خاوري كوههاي برزند آغاز و در سراسر حدود خاوري استان اردبيل با افزايش تدريجي بلندي به سوي جنوب كشيده ميشود و در بيرون حدود استان سرانجام به رشته كوه البرز مي‌پيوندد.بلندترين نقطه رشته كوه تالش در خاور اردبيل با بلندي حدود 2 هزار و 750 متر است. دامنه خاوري آن پوشيده از جنگل است در حالي كه دامنه باختري و شمالي آن جز در بلندي‌ها كه داراي پوشش جنگلي است در بخشهاي ديگر پوشش گياهي مهمي ندارد.رشته كوه تالش يا باغرو همانند سدي بين درياي مازندران و فلات آذربايجان قرارگرفته و هيچ رودي آن را قطع نميكند مگر در نزديكي قره‌چمن كه دشت اردبيل به دريا راه پيدا ميكند و از اين بخش رطوبت درياي مازندران در اين دشت رخنه ميكند.

دهكده سنگي و زيرزميني ويند كلخوران

اين روستا دهكده اي سنگي با مجموعه اي از خانه هاي سنگي منفرد به صورت يك پديده معماري تاريخي و باستاني استثنايي وجود دارد كه شكل كنده شدن اين منازل در زير تپه هاي سنگي و رسوبي و نوع كنده شدن آنها كه نهايتاً منجر به آفرينش چنين آثاري شده است، در نوع خود كم نظير مي باشد. دهكده صخره اي باستاني ويند در حدود 5 كيلومتري جنوب و جنوب غربي سرعين و در نزديكي جاده اردبيل-نير قرار گرفته است. مناطقي كه خانه هاي سنگي در آن قرار گرفته اند قوردي قيه، تپه چله خانه، قره قيه و مسجديري ناميده مي شود.
بررسي هاي محدود و سفالهاي پراكنده در سطح و داخل خانه هاي سنگي مربوط به ادوار مختلف مي باشد. سفالهائي مربوط به دوره اشكاني، سفالها و قوسهاي جناغي در كنده هاي صخره اي شبيه به آثار ساسانيان همچنين آثار و علائمي مربوط به دورانهاي اسلامي مانند سلجوقي، تيموري و صفوي كه حكايت از استمرار استفاده از اين خانه هاي سنگي در طول تاريخ مي باشد.

رودخانه ارس

ارس مهترين و پرآب ترين رودخانه شمالي ايران در منطقه آذربايجان است كه از غرب جلفا تا اصلاندوز مغان (استان اردبيل) در طول نوار مرزي ايران و جمهوري آذربايجان جريان دارد. ارس كه در زبان آذربايجاني «آراز» گفته ميشود پس از طي مسافتي سرانجام به درياي خزر مي ريزد. رودخانه ارس بسيار سيلابي است و در بيشتر فصل هاي سال گل آلود است. دو سد بزرگ يكي در محل قزل قشلاق ماكو و ديگري سد انحرافي ميل مغان در غرب اصلاندوز و سد خدآفرين در ناحيه خمارلو كه روي اين رودخانه ساخته شده است. در بستر رودخانه ارس 805 جزيره كوچك و بزرگ خالي از سكنه وجود دارد كه به زبان محلي به آن ‹‹ شام ›› مي گويند. اين جزيره ها تنها براي چراي حيوانات ساكنان اطراف رودخانه قابل استفاده اند. آب بخشي از رودخانه، توسط كانالهايي بسوي دشت مغان جريان يافته و سبب رونق كشاورزي در منطقه كشت و صنعت مغان شده است.

سبلان و دامنه هاي آن

سبلان در غرب شهر اردبيل، 4811 متر از سطح دريا ارتفاع دارد. ارتفاع نسبي آن نسبت به دره قره سو درحدود 3400 متر است. رشته كوه آتشفشاني خاموش سبلان از دره قره سو در شمال غرب اردبيل آغاز ميشود و در جهت شرقي-غربي به طول 60 كيلومتر و عرض تقريبي 48 كيلومتر تا كوه قوشاداغ در جنوب اهر امتداد مي يابد.
سبلان پس از دماوند معروف ترين كوه آتشفشاني خاموش ايران است كه بر اثر فعاليتهاي آتشفشاني، مخروط قله آن شكل گرفته است و در دهانه مخروطي آتشفشان ، درياچه اي بسيار زيبا بوجود آمده است كه درطول سال پوشيده از برف و يخ است. دامنه شمالي سبلان با شيبي تند به سوي جلگه قره سو و اهرچاي امتداد مي يابد ولي دامنه جنوبي آن به فلات حدفاصل بين سهند و سبلان شيبي ملايم دارد. قله مخروطي سبلان داراي برفهاي دايمي است و علت آن، وجود نواحي كوهستاني و وضع عرض جغرافيايي آن است. در كوه سبلان، محل هايي ديده ميشود كه برف دايمي و يخچال جاوداني دارند و علت آن بارندگي به نسبت زياد و ارتفاع نقاط است. حدود برفهاي دايمي سبلان از 4000 متر تا 4100 متر دامنه شمالي است كه آثار يخچال قديمي نيز در اين حدود به خوبي ديده مي شود. بلندترين قله سبلان ‹‹ سلطان ساوالان ›› نام دارد و دومين قله آن را ‹‹ حرم داغي ›› مي گويند كه نوكي تيز و غيرقابل صعود دارد. قله سوم كه ارتفاع آن نسبت به سلطان ساوالان كم تر است، كوه ‹‹ جنوار داغي›› نام دارد. به جز حرم داغي و سلطان ساوالان، چندكوه و قله ديگر نيز وجود دارد كه ازآن جمله ميتوان به گؤي داغ، كسري داغ، آغان داغ و قزل گل داغي اشاره كرد. ناحيه سبلان و دامنه هاي آن بسيار حاصل خيز است. دره هاي اين كوهستان پهن و انباشته از رسوبهاي بسيار غني است. بخشي از دشت مغان و همة مناطق حومه سبلان، نتيجه رسوب گذاري رودخانه هايي است كه از بلندي هاي سبلان سرچشمه مي گيرند. آب رودخانه هاي متعدد از برفهاي دايمي كه همواره دهانه مخروطي آتشفشان را مي پوشاند، تأمين مي شود و در جلگه ها رطوبت دايمي، سرسبزي و طراوت و خرمي ايجاد مي كند. گردنه هاي سبلان، ‹‹يالان››، ‹‹ ايري ›› و ‹‹ صائين ›› ناميده مي شوند. يكي از ويژگي هاي بارز منطقه سبلان، وجود دهها چشمه معدني آبگرم است كه در اطراف اين كوهستان از سرعين گرفته تا ‹‹ قوتورسو›› پراكنده اند. اين آبها، بيشتر در سرعين متمركزاند. تجزيه شيميايي و مطالعه هيدرولوژي آبها نشان ميدهد منشأ اعماق زمين است كه ضمن عبور از لايه هاي مختلف ، مقداري موادمعدني مانند كربنات ها و سولفاتها را درخود حل مي كند. سبلان از ديدگاه زيست محيطي، منطقه اي پربار است. وجود زيستگاههاي حيات وحش، درياچه ها، بركه هاي آب بعنوان زيستگاه پرندگان و گياهان متنوع ، مراتع گسترده، رودخانه هاي پرآب، چشمه هاي زلال و گوارا، آب و هواي مطبوع همه و همه حكايت از باروري منطقه با اكولوژي بي مانند دارد. موقعيت فيزيكي و طبيعي منطقه سبلان موجب شده است بارشهاي آسماني در درياچه ها و بركه هاي متعدد جمع شوند. اين بركه ها كه دورتادور سبلان و ديگر ارتفاعات بطور فراوان وجود دارند، زيستگاههايي مناسب براي پرندگان بومي و مهاجراند. اين بركه ها و درياچه ها زمينه هاي زيست محيطي مطلوبي براي پرورش و زيست انواع ماهي ها بوجود آورده اند.گزارش سازمان حفاظت محيط زيست استان مندرج در كتاب بيولوژي سبلان، حاكي است كه اين كوهستان بيش از 3000 نوع رستني دارد كه در ميان آنها تيره هاي نعناع، گل سرخ، خشخاش، زنبق، نخود، شب بو، آلاله و انواع گياهان به وفور ديده مي شود. براساس اين گزارش ، در اين زيستگاه ها كل و بز، قوچ و ميش، خرس قهوه اي، خوك، خرگوش، روباه، گرگ، كبك دري، آهو و مرغابي زندگي مي كنند.

قلعه قهقهه

اين قلعه در 3كيلومتري غرب روستاي كئچوبه از توابع دهستان يافت بخش ارشق شهرستان مشكين شهر در استان اردبيل واقع شده است. اين قلعه تاريخي و باستاني با ارزش در 85 كيلومتري شمال شرقي مشكين شهر برفراز يك صخره سنگي مرتفع مشرف بر دره ها و دشتهاي همجوار ايجاد گرديده است.
صخره اي كه قلعه بربالاي آن احداث گرديده نزديك به 1000 متر از سطح زمينهاي اطراف ارتفاع دارد و از كوه تا ورودي آن كه در شمال قلعه بصورت طاق قوسدار هلالي آجري نمايان است قرار دارد حدود 3 كيلومتر فاصله است كه با پيمودن جبهه شمالغربي مسير مي توان به قلعه دسترسي پيدا نمود كه اين راه هرچه به قسمت قلعه نزديك شود تنگتر و باريكتر مي گردد. هنگامي كه وارد قلعه مي شويم با محوطه اي وسيع و با شيبي ملايم روبرو هستيم كه ابعاد آن صدمتر(شرقي و غربي) و 500 متر(شمالي و جنوبي) است . براي حصاركشي دور قلعه و از بين بردن پستي و بلندي و تراز از آجر استفاده شده و روي آن سنگ تراشيده كار شده است هر حصاري يك دروازه دارد و حصار اصلي داراي چهار برج و دروازه آن داراي دو برج 5 ضلعي است. بعد از دروازه، يك راهرو به عرض 5/2 متر و ارتفاع 3 متر با طاق هلالي ديده مي شود. اين قلعه داراي يازده استخر(حوض آب) است كه در بدنه كوه كنده شده است و در سمت بالا (شرق) در قله كوه اطاقهايي با پايه هاي قطور آجري و سنگي ساخته شده احتمال مي رود مخصوص فرمانده قلعه بوده باشد قلعه داراي فضاي تقريباً مستطيل شكل در منتهي اليه ضلع شرقي است كه براساس شواهد تاريخي و معماري كه در بدنه صخره و كوه ايجاد گرديده از آن به عنوان زندان بهره مي بردند كه سه ديوار آن با پرتگاه هاي سهمناك همراه است و از يك طرف يعني شمال به داخل قلعه راه دارد. اين راه ورودي حفره اي است طبيعي به درون تخته سنگي عظيم و قطور كه با قرار دادن سنگ ديگري در مقابل آن همچون در زندان محصور مي گرديد. در خصوص استخرها و منابع ذخيره آب قلعه و تهيه آب مورد نياز ساكنين قلعه بايد گفت بي گمان تنها راه استحصال و ذخيره سازي آب در اين نقطه مرتفع نزولات جوي و انواع بارش برف و باران بوده است. در قسمتهاي شمال شرقي قلعه چهار حفره به قطر 5 متر و به عمق 5/1 متر وجود دارد كه به طرز ماهرانه حفر شده است كه هركدام توان ذخيره سازي 30متر مكعب آب را دارند.
اين قلعه از نوع قلعه هاي كوهستاني است كه به دليل تبعيت از عوارض طبيعي زمين فاقد شكل معين هندسي مي باشد. طرح بنا ، تعداد برجها و جهت باروهاي دفاعي آن در بخش هاي طراحي و اجرا شده است كه احتمال نفوذ به قلعه وجود داشته كه بخش اعظم آن به مرور زمان تخريب شده و در حال حاضر جز بخشي از آن باقي نمانده است. از اين قلعه در دوره اسماعيليان براي مقاصد نظامي استفاده مي شده و تعدادي از شاهزادگان و بزرگان صفوي در اين محل زنداني بوده اند.

منابع :

پورتال استان اردبیل
مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران
سایت جامع گردشگری ایران
سایت سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی استان اردبیل
پایگاه فرهنگسرا (استان اردبیل)
www.ardabil.info

ارسال نظر

با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.

متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته