نویسنده: محمد رضا جواهری (1)
چکیده
ماخذ اصلی برای شناخت حقیقت انقلاب عاشورا، ابعاد شخصیت امام حسین (علیه السلام) و وظایف مسلمانان و شیعیان، گفتار و رفتار اهل بیت (علیه السلام) است. امام رضا (علیه السلام) در آشکار ساختن هویت دینی، درس‌ها و پیام‌های عاشورا و مسئولیت‌ها و وظایف مسلمانان تلاش و کوشش فراوان داشتند. بنابراین احادیث رضوی پیرامون قیام امام حسین (علیه السلام)، سرمایه و گنجینه‌ی معتبر و مورد اعتماد برای عاشوراپژوهی و بهره برداری از انقلاب عاشورا است.مسئله‌ی مورد بررسی با روش توصیفی - تحلیلی، شناخت ابعاد شخصیت سیدالشهدا (علیه السلام) و مسئولیت‌های مسلمانان در ارتباط با ایشان، براساس امام رضا (علیه السلام) است. ترجمه و تحلیل این احادیث در دو عنوان کلی «ویژگی‌های سیدالشهدا (علیه السلام)» و «مسئولیت ها و وظایف پیرامون سیدالشهدا (علیه السلام)» تنظیم و تدوین شده و در اختیار پژوهشگران پیرامون قیام امام حسین (علیه السلام) قرار می‌گیرد. هدف این مقاله، بازشناسی حماسه‌ی حسینی مطابق بیان امام رضا (علیه السلام) براساس احادیث رضوی در منابع معتبر حدیثی، اسوه قرار دادن رفتار و گفتار امام حسین (علیه السلام) و حرکت در طریق رشد و کمال است.
واژه‌های کلیدی
امام رضا (علیه السلام)، امام حسین (علیه السلام)، انقلاب قیام، عاشورا، کربلا، حماسه‌ی حسینیمقدمه
قیام امام حسین (علیه السلام) و حماسه‌ی حسینی در بردارنده‌ی برنامه‌ی جامع، جهانی و جاویدان برای انسان‌ها در راه تکامل، سعادت و رستگاری است، چون این قیام، دارای ظرفیت‌ها و استعداد بی پایان در راه رشد و خودسازی و بیداری و حرکت و تحول است. شناخت ابعاد شخصیت رهبر قیام و آگاهی از اندیشه و رفتار سازنده‌ی این حماسه‌ی بزرگ و بی نظیر الهی حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) برای بهره برداری از این استعدادها و پیروی از این اسوه‌ی حسنه و برنامه سازی، نهضت سازی و عملیاتی کردن آرمان‌ها و اهداف مقدس نهضت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) ضرورت دارد.بهترین منبع برای آگاهی از آنچه در کربلا گذشت کلام اهل بیت (علیه السلام) است و مطمئن ترین گزارش از حماسه‌ی عاشورا در حدیث عترت پیامبر (صلی الله علیه و آله) نهفته است. وقایع زندگانی سیدالشهدا امام حسین (علیه السلام) در سخنان اهل بیت (علیه السلام) بیان شده است و مجموعه احادیث اهل بیت (علیه السلام) در ارتباط با تاریخ عاشورا و تکالیف و وظایف مسلمانان، دقیق ترین منبع عاشورا پژوهی است. عترت و اهل بیت (علیه السلام) از اشتباه و انحراف پاک بودند، از این رو برای درک حقایق تاریخ عاشورا و مسئولیت‌های مسلمانان باید به کلام اهل بیت (علیه السلام) رو آورد و به آن اعتماد کرد و از آن بهره برد. بارها هشتمین امام از اهل بیت (علیه السلام)، عالم آل محمد (صلی الله علیه و آله) شهید خراسان امام رضا (علیه السلام)، از جد خویش شهید کربلا امام حسین (علیه السلام) سخن گفته و تاریخ عاشورا و رسالت پیروان اهل بیت (علیه السلام) را آموزش دادند. بنابراین فرهنگ و معارف رضوی منبعی معتبر و مورد اعتماد برای جریان شناسی عاشورا و کشف واقعیت‌ها و فهم مسئولیت‌های انسان‌ها در ارتباط با سیدالشهدا (علیه السلام) است. مسئله‌ی مهم و اساسی این نوشتار، شناخت شخصیت حسینی و وظایف پیروان است. امام حسین (علیه السلام) چه شخصیتی داشته و صفت‌ها و امتیازهای این شخصیت چه بوده است؟ این شخصیت الهی چه ویژگی‌هایی داشته است که حماسه‌ی حسینی را ایجاد کرده است؟
همچنین وظایف رهروان سیدالشهدا (علیه السلام) چیست؟ شیعیان ایشان امروز و فردا تا پایان تاریخ چه وظایفی برعهده دارند و چه باید بکنند؟ پاسخ همه‌ی این پرسش‌ها که نمایانگر دو مسئله‌ی بنیادین این نوشتار هستند در احادیث امام رضا (علیه السلام) نهفته است. در این مقاله سعی شده است «احادیث رضوی» از درون منابع و ماخذ حدیثی معتبر استخراج و نکته‌ها و پیام‌های آن تبیین شود. در واقع در این نوشتار ابعاد حیات و زندگانی امام حسین (علیه السلام)، حماسه‌ی عاشورا و وظایف سوگواران اباعبدالله الحسین (علیه السلام) از دیدگاه ثامن الحجج علی بن موسی الرضا (علیه السلام) آشکار می‌شود.
امام رضا (علیه السلام) و ویژگی‌های امام حسین (علیه السلام)
برخی از ویژگی‌های شخصی و ابعاد شخصیت الهی امام حسین (علیه السلام) درون احادیث و فرهنگ رضوی وجود دارد. با درنگ و تأمل در این احادیث با جایگاه عالی و سیمای رهبر شهیدان و اسوه‌ی آزادگان جهان آشنا می‌شویم.رویش گوشت و خون پیامبر (صلی الله علیه و آله)
از اختصاص‌های حسین بن علی (علیه السلام)، رویش گوشت و خون بدن ایشان از پیامبر خدا حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) است. حسین (علیه السلام) هیچگاه از زنی شیر ننوشیده است. امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «ان النبی (صلی الله علیه و آله) کان یوتی به الحسین فیلقمه لسانه فیمصه فیجتزء به و لم یرتضع من انثی؛ حسین (علیه السلام) را نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌آوردند و پیامبر زبانش را در دهان او می‌گذاشت پس می‌مکید و به همان اکتفا می‌کرد و از هیچ زنی شیر نخورد» (کلینی رازی، 1401ق، ج 1: 465؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 198؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 1: 227؛ بحرانی، 1413 ق، ج 3: 448؛ همان، 1415 ق، ج 3: 117؛ فیض کاشانی، 1406 ق، ج 3: 757). مطابق این حدیث رضوی، امام حسین (علیه السلام) هرگز از زنی شیر نخورد و تنها با مکیدن زبان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رشد کرد. امام باقر (علیه السلام) نیز در پی گزارش همین حقیقت فرمودند: «فنبت لحم الحسین من لحم رسول الله و دمه (صلی الله علیه و آله)؛ پس گوشت حسین از گوشت و خون پیامبر (صلی الله علیه و آله) رویید» (کلینی رازی، 1401 ق، ج 1: 465). این عمل صالح پیامبر (صلی الله علیه و آله) در سال نخست ولادت حسین (علیه السلام) که امام رضا (علیه السلام) گزارش کردند نشان دهنده‌ی پیوند عمیق و ارتباط بی نظیر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و سبط خویش است. در این اتصال وثیق و پیوند جسمی، درس‌های بزرگی برای مسلمانان نهفته است. افزایش قدرت معنوی و تأثیر رفتار و گفتار حسین (علیه السلام) و استحکام مقام اسوه شدن سیدالشهدا (علیه السلام) را آموزش می‌دهد.نقش نگین انگشتری
پیامبران (صلی الله علیه و آله) و امامان (علیه السلام)، انگشتر به دست می‌کردند و چیزی روی آن می‌نوشتند. نوشته‌های روی این انگشترها شعار اولیای خدا و آرمان آنان بود و گوشه ای از شخصیت آنان را نشان می‌دهد. امام رضا (علیه السلام) در گفتگویی با حسین بن خالد صیرفی، آداب انگشتر به دست کردن را آموزش داده و نقش خاتم پیامبران الهی (صلی الله علیه و آله) و امامان (علیه السلام) پیش از خود را بیان کردند. نقش نگین پیامبران خدا حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسی، سلیمان و عیسی (علیه السلام) و بهترین و آخرین پیامبر خدا حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) در این حدیث وجود دارد. در این حدیث رضوی، نقش خاتم سیدالشهدا (علیه السلام) «ان الله بالغ امره» اعلام شده است. امام رضا (علیه السلام) در ادامه‌ی همین حدیث فرمودند: «و کان علی بن الحسین (علیه السلام) یتختم بخاتم ابیه الحسین (علیه السلام)؛ امام سجاد علی بن الحسین (علیه السلام)، انگشتر پدرش امام حسین (علیه السلام) را به دست می‌کرد» (کلینی رازی، 1401 ق، ج 6: 473؛ صدوق، 1380، ج 1: 88-85). در این جمله‌ی زیبا که نقش خاتم سیدالشهدا (علیه السلام) بود، صفت ثبوتی قدرت بی پایان خدای سبحان اعلام شده است. این شعار بلند توحیدی بیانگر این حقیقت است که امر و فرمان خدای متعال همه جا نفوذ دارد و انجام می‌شود و هیچ چیز و هیچ جا از قدرت الهی خارج نیست. امام حسین (علیه السلام) با همین شعار توحیدی حماسه‌ی عاشورا را ساخت و پاسدار دین توحیدی اسلام شد و راه حق و طریق توحید را به جهانیان نشان داد.پدر امامان (علیه السلام)
نسل امامان (علیه السلام) از ذریه‌ی فاطمه الزهرا (س) از صلب امام حسین (علیه السلام) ادامه یافت. بنابراین امام سوم (علیه السلام) پدر امامان (علیه السلام) پس از خود است. ابومحمد حسن بن عبدالله رازی تمیمی گفته است امام رضا (علیه السلام) از پدران خویش از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کردند که فرمود: «الائمه من ولد الحسین من اطاعهم فقد اطاع الله و من عصاهم فقد عصی الله عزوجل؛ امامان (علیه السلام) پس از من از فرزندان حسین (علیه السلام) هستند، هر کس از آنان اطاعت کند خدا را اطاعت کرده و هر کس آنان را نافرمانی کند خدا را معصیت کرده است» (صدوق، 1380، ج 2:94). آنان عروه الوثقی و دستگیره‌ی محکم و استوارند و آنان وسیله و راهنما به سوی خداوند هستند. براساس این حدیث نبوی رضوی، 9 امام (علیه السلام) برگزیده از سوی پروردگار جهانیان از نسل امام حسین (علیه السلام) عروه الوثقی و نشان دهنده‌ی راه کمال و سعادت بشریت اند. اطاعت و فرمان برداری کامل از آنان بر همه‌ی جهانیان لازم است زیرا اطاعت از آنان، اطاعت از خدای متعال است. همه‌ی امامان (علیه السلام)، جز قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله) به شهادت رسیدند و این امتیاز بزرگ امامان (علیه السلام) است. امام رضا (علیه السلام) در این ارتباط فرمودند: «مامنا الا؛ مقتول هیچ امامی از ما اهل بیت نیست جز اینکه شهید می‌شود»(مجلسی، 1403 ق، ج 44: 272). بنابراین امام حسین (علیه السلام) سیدالشهدا و آموزگار بزرگ شهادت اند. فرزند شهید و پدر شهیدان روز عاشورا و پدر امامان شهید (علیه السلام) در تاریخ امامت و تشیع هستند.
پدر عدالت جهانی
انقلاب جهانی مهدوی که بزرگ ترین انقلاب الهی در تاریخ بشر، بهترین و بزرگ ترین تغییر جهانی و انقلاب جامع و کامل در پایان تاریخ است به رهبری مردی از نسل امام حسین (علیه السلام) خواهد بود. امام رضا (علیه السلام) از پدران خویش از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کرده که درباره‌ی برقرار کننده‌ی عدالت جهانی فرمودند: «لاتذهب الدنیا حتی یقوم رجل من ولد الحسین یملأها عدلا کما ملئت ظلما و جورا؛ روزگار سپری نشود و دنیا به پایان نرسد تا آنکه مردی از فرزندان حسین (علیه السلام) قیام کند و جهان را پر از عدل نماید همان طور که از ظلم و جور پر شده است» (صدوق، 1380، ج 2: 118).در آموزش‌های امام رضا (علیه السلام) به ریان به بن شبیب درباره‌ی نزول فرشتگان و شعار آنان چنین آمده است:
و لقد نزل الی الارض من الملائکة اربعه آلاف لنصره فوجدوه قد قتل فهم عند قبره شعث غیر الی أن یقوم القائم فیکونون من انصاره و شعارهم یا لثارات الحسین (علیه السلام)؛ 4 هزار فرشته برای یاری امام حسین (علیه السلام) به زمین آمدند ولی تقدیر الهی نبود و او را شهید یافتند آنان تا روز قیام قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله) با حال نزار و ژولیده در نزد قبر امام باقی هستند و از یاران ایشان خواهند بود و شعار آنان یا لثارات الحسین (علیه السلام) است (همان، 1363 ق: 129؛ همان، 1380، ج 1: 605؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 103؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 345).
براساس این حدیث رضوی، ملائکه‌ی الهی انصار اباعبدالله الحسین (علیه السلام)، یاری قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله) در انقلاب بزرگ جهانی خواهند شد و شعار این فرشتگان الهی همانند شعار اصحاب بشری امام مهدی (علیه السلام)، یا لثارات الحسین (علیه السلام) است. این جریان نشان دهنده‌ی این واقعیت است که انقلاب جهانی مهدوی در ادامه‌ی انقلاب عاشوراست و حماسه‌ی حسینی و مکتب ایثار و شهادت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) راهنمای بشر تا انقلاب جهانی مهدوی است و یاران قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله) نیز تربیت شده‌ی مکتب عاشورا و شاگرد دانشگاه بزرگ سیدالشهدا (علیه السلام) هستند.
چگونگی شهادت اباعبدالله الحسین (علیه السلام)
انقلاب عاشورا دو رو دارد: یک روی آن اوج ایثار، شهادت و مکارم و فضائل اخلاقی است و روی دیگر آن سقوط به حضیض ذلت، پستی، جنایت، شقاوت و آلودگی به رذایل اخلاقی است. امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی نحوه‌ی شهادت امام حسین (علیه السلام) به ریان بن شبیب فرمودند: «یابن شبیب ان کنت باکیا لشی فابک للحسین بن علی بن ابیطالب فانه ذبح کما یذبح الکیش؛ اگر می‌خواهی بر حسین بن علی بن ابیطالب (علیه السلام) گریه کنی، اشک بریز و گریه کن زیرا او را همچون گوسفندی ذبح کردند» (صدوق، 1363 ق: 129؛ مجلسی، 1403 ق، ج 101: 103). آری شهادت امام حسین (علیه السلام) فرزند دختر پیامبر خدا سبط رسول الله (صلی الله علیه و آله) در سخت ترین شکل شهادت با جدا کردن سر از بدن صورت گرفت. آگاهی شهادت طلبان از آنچه در کربلا روی داد موجب آمادگی اهل ایمان برای فداکاری در راه خدا در سخت ترین شرایط می‌شود.شهیدان از اهل بیت اباعبدالله (علیه السلام) در کربلا
امام حسین (علیه السلام) آموزگار بزرگ شهادت در راه خدا بود و با رفتار و گفتار خویش به جهانیان درس شهادت داد و راه و رسم شهادت را در عمل به انسان‌ها آموخت. ایشان خود شوق و نشاط شهادت داشت و سه فرزندش در کربلا به شهادت رسیدند و اهل بیت (علیه السلام) و بستگان امام (علیه السلام) نیز طلایه داران شهادت و پیشگامان ایثار و جهاد در راه خدا شدند. امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی تعداد شهیدان از اهل بیت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) به ریان بن شبیب فرمودند: «و قتل معه من اهل بیته ثمانیه عشر رجلا مالهم فی الارض شبیه؛ با امام حسین (علیه السلام) از اهل بیت (علیه السلام) و بستگانش 18 تن شهید شدند که برای آنان در زمین شبیه نبوده و نظیری نداشتند» (مجلسی، 1403 ق، ج 101: 103؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 393).آری 18 تن از اهل بیت اباعبدالله (علیه السلام) که در مکتب وحی و مدرسه‌ی شهادت تربیت شده بودند با امام حسین (علیه السلام) در کربلا شهید شدند. عباس، عبدالله، جعفر و عثمان فرزندان امیرمؤمنان امام علی (علیه السلام) و ام البنین، عبدالله و ابوبکر فرزندان امام علی (علیه السلام)، لیلی بنت مسعود ثقفیه برادران پدری امام حسین (علیه السلام)؛ علی اکبر، علی اصغر و عبدالله فرزندان خود امام (علیه السلام)، قاسم، ابوبکر و عبدالله فرزندان امام حسن مجتبی (علیه السلام)، محمد و عون فرزندان جعفر بن ابیطالب، عبدالله، جعفر و عبدالرحمن فرزندان عقیل بن ابیطالب و محمد بن ابی سعید بن عقیل بن ابیطالب، 18 تن از فرزندان، برادران، فرزندان برادر و عموزادگان امام حسین (علیه السلام) در کربلا شهید شدند و پایین پای آن حضرت دفن شدند (مفید، بی تا، ج 2: 130-129؛ طبرسی، 1338: 250). بنابراین اهل بیت امام حسین (علیه السلام)، آن حضرت را تنها نگذاشتند و این انسان‌های بزرگ و بی نظیر در یاری امام زمان خویش به شهادت رسیدند و شهادت این افراد، گویای ایمان بالای اهل بیت (علیه السلام) و رهبر انقلاب عاشورا به راه خویش است.
گریه‌ی آسمان‌ها و زمین و بارش خون و خاک سرخ
مصیبت اهل بیت امام حسین (علیه السلام) و جنایت‌های بنی امیه، یزدیان و عمر سعد در کربلا آن قدر سنگین، اندوه بار، سخت، خشن و زجر آور بود که جهانیان را سوگوار ساخت و آسمان‌ها و زمین در عزای اهل بیت (علیه السلام) گریستند و خون و خاک سرخ بارید. امام رضا (علیه السلام) به ریان به شبیب در این زمینه فرمودند:لقد بکت السموات السبع و الارضون لقتله... یابن شبیب لقد حدثنی ابی عن ابیه عن جده انه لما قتل جدی الحسین (علیه السلام) أمطرت السماء دما و ترابا احمر؛ آسمان‌های هفت گانه و زمین‌ها برای شهادت امام حسین (علیه السلام) گریه کردند... ای فرزند شبیب! پدرم از پدرش از جدش به من خبر داد که وقتی جدم حسین (علیه السلام) شهید شد از آسمان، خون و خاک سرخ بارید (صدوق، 1363 ق: 129؛ مجلسی، 1403 ق، ج 101: 103).
تأکید بر شهادت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) و مبارزه با جریان انکار
پس از انقلاب عاشورا و حماسه‌ی حسینی، باور حوادث کربلا برای برخی بسیار سخت بود. در کوفه گروهی منکر کشته شدن امام حسین (علیه السلام) شدند و القای شبهه کردند. هروی، خدمت امام رضا (علیه السلام) رسید و گزارش جریان انکار شهادت امام حسین (علیه السلام) را به ایشان داد و از ایشان درخواست راهنمایی و کمک کرد. وی گفت در کوفه گروهی گمان دارند حسین بن علی (علیه السلام) کشته نشده و حنطله بن اسعد شامی گرفتار شبهه شده است. آنان می‌گویند امام حسین (علیه السلام) همانند عیسی بن مریم (علیه السلام) به آسمان بالا رفت و به آیه‌ی نفی سبیل (نساء/141) استدلال می‌کنند. امام رضا (علیه السلام) در پاسخ فرمودند:کذبوا، علیهم غضب الله و لعنته و کفرو بتکذیبهم لنبی الله فی أخباره بأن الحسین بن علی سیقتل و الله لقد قتل الحسین؛ دروغ گفتند! غضب و لعنت خدا بر آنان باد! آنان به دلیل تکذیب سخن پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) در خبر دادن به اینکه حسین بن علی (علیه السلام) شهید می‌شود، کافر شدند. به خدا سوگند حسین (علیه السلام) کشته شد و به شهادت رسید (مجلسی، 1403 ق، ج 44: 271؛ حسینی قزوینی و همکاران، 1428 ق، ج 3: 84-83).
جریان انکار شهادت در کوفه، طرف دارانی پیدا کرد و برای خود دلایلی ساختند ولی این جریان، خلاف واقع و حرکت در راه گمراهی و باطل بود و مانع بزرگی برای پویایی عاشورائیان، پایداری مکتب حسینی و اسوه شدن حماسه‌ی حسینی شد. امام رضا (علیه السلام)، رویاروی این جریان فرهنگی باطل قرار گرفتند و برابر آنان ایستادند و شبهه‌های آنان را پاسخ دادند و باعث خاموشی و نابودی آنان شدند. تکذیب، نفرین و تکفیر آنان از سوی امام رضا (علیه السلام) راه را بر آنان بست و این جریان باطل را رسوا ساخت و جامعه از انحراف، پاک شد.
سیدالشهدا (علیه السلام) برتر از کعبه
جایگاه امام حسین (علیه السلام) در پیشگاه خدای کعبه بالاتر از بیت الله الحرام است. نقش حماسه‌ی حسینی در پایداری اسلام، طواف کعبه و حفظ سنت‌های نبوی، نشان دهنده‌ی این کرامت، احترام و عظمت است. یونس گفته است امام رضا (علیه السلام) فرمود: «من زار قبر الحسین فقد حج و اعتمر؛ هر کس قبر امام حسین (علیه السلام) را زیارت نماید حج و عمره به جا آورده است.» گفتم: «حجة الاسلام از او ساقط می‌شود؟» امام فرمودند:لاهی حجة الضعیف حتی یقوی و یحج الی بیت الله الحرام، اما علمت ان البیت یطوفبه کل یوم سبعون الف ملک حتی اذا ادرکهم اللیل صعدوا و نزل غیرهم فطافوا بالبیت حتی الصباح و ان الحسین لاکرم علی الله من البیت و انه فی وقت کل صلاة لینزل علیه سبعون الف ملک شعث غیر لا تقع علیهم النویة الی یوم القیامة؛ خیر! زیارت حج انسان ضعیف است تا قوی شود و به حج و زیارت بیت الله الحرام برود. آیا نمی‌دانی هر روز 70 هزار فرشته، بیت الله الحرام را طواف کرده تا شب فرا برسد و به آسمان روند و فرشتگان دیگر فرود آیند و تا صبح طواف کنند و امام حسین (علیه السلام) نزد خدا، گرامی تر و محترم تر از بیت الله است، زیرا در وقت هر نماز 70 هزار فرشته‌ی ژولیده موی و گرد و غبار آلود و خاک مالیده بر قبر امام حسین (علیه السلام) فرود آمده و زیارت می‌کنند و تا روز قیامت دیگر به آنان نوبت نمی‌رسد (ابن قولویه، 1381، باب 65، حدیث 6: 524؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 354).
براساس این حدیث رضوی، در هر روز و شب تنها دو گروه 70 هزار نفری کعبه را طواف می‌کنند ولی قبر امام حسین را در شبانه روز بر اساس اوقات نمازهای یومیه، پنج گروه 70 هزار نفری زیارت می‌کنند و فرشتگان به فرمان خدای کعبه به زیارت سیدالشهدا (علیه السلام) می‌روند. بنابراین حسین (علیه السلام) در پیشگاه خدای کعبه بزرگ تر از کعبه است. در این حدیث رضوی واژه‌ی اکرم آمده است و امام رضا (علیه السلام) فرموده اند: «ان الحسین لأکرم علی الله من البیت!» اکرم از ماده‌ی کرم است. در المفردات فی غریب القرآن آمده است: «الکرم اذا وصف الله تعالی به فهو اسم لاحسانه و انعامه المتظاهر؛ زمانی که خدای متعال به کرم توصیف شود، کریم اسم برای احسان و انعام آشکار و پیوسته‌ی خداوند است» (راغب اصفهانی، 1404 ق، ماده‌ی کرم: 428). براساس این حدیث رضوی، در پیشگاه خدای عزوجل، احترام امام حسین (علیه السلام) بیشتر از کعبه است. کرامت خداوند بر امام زیادتر از بیت الله است. از این رو، فرشتگان بیشتری را در شبانه روز برای زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) می‌فرستد. آری در نزد خدای کعبه، امام حسین (علیه السلام) گرامی تر، گران مایه تر، پر مقدارتر، عزیزتر و بزرگوارتر از کعبه است. در این حدیث رضوی، «زیارت» امام حسین (علیه السلام) پایگاه تقویت توحید و عبادت خدای سبحان شناخته شده است. روشن است که منظور از ضعیف و قوی در این کلام رضوی، ضعف و قوت مادی نیست چون هزینه‌ی مادی زیارت کربلا در آن زمان نه تنها از زیارت بیت الله کمتر نبود و چه بسا سخت تر و پرهزینه تر هم بود. در عین حال زیارت، عامل تقویت ضعیفان شمرده شده است. بنابراین به حکم این حدیث رضوی، «زیارت»، ضامن شکوفایی استعدادهای معنوی، افزایش تقوا و روحیه‌ی عبادت خدای سبحان است. با زیارت، ضعیف، قوی می‌شود. ضعف‌های فرهنگی، ایمانی، دیانت، آگاهی و معرفت به قدرت تبدیل می‌شود. آری زیارت شهید راه خدا، آگاهی از تاریخ عاشورا و حماسه‌ی حسینی و لحظه ای درنگ در کربلا و تفکر در فلسفه‌ی قیام سیدالشهدا (علیه السلام)، درس‌های فراوانی دارد و ضعیفان را در ابعاد گوناگون قوی و نیرومند می‌کند.
پیام ویژگی‌ها و خصایص امام حسین (علیه السلام)
تأمل در 9 ویژگی یاد شده از شخصیت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) که در نصوص رضویه آمده موجب روشن شدن شخصیت رهبر قیام بزرگ کربلا و بنیان گذار حماسه‌ی حسینی است. این ویژگی‌های بی نظیر، ابعاد پنهان شخصیت برتر امام سوم (علیه السلام) را آشکار می‌سازد، زیرا اینها ویژگی‌های انحصاری سیدالشهدا (علیه السلام) در میان 14 معصوم است. همین امتیازهای الهی بزرگ، سازنده‌ی وظایف بزرگ برای جهانیان به ویژه مسلمانان و شیعیان در تعامل با امام حسین (علیه السلام) است که برخی از آنها نیز انحصاری است.رسالت، مسئولیت‌ها و وظایف پیروان سیدالشهدا (علیه السلام)
خون شهیدان کربلا چه پیام‌هایی برای ما مسلمانان دارد؟ در عصر ارتباطات و دهکده‌ی جهانی، گستردگی فضای مجازی و پیشرفت‌های سریع علم و تکنولوژی، چه نیازی به شهیدان کربلا داریم؟ سیدالشهدا (علیه السلام) امروز از ما چه می‌خواهد؟ مسئولیت‌های شیعیان اباعبدالله الحسین (علیه السلام) چیست؟ حماسه‌ی حسینی چه درس‌هایی برای امت اسلامی دارد؟امام رضا (علیه السلام) در گفتار خویش، پاسخ این پرسش‌ها را دادند. در این احادیث رضوی، منطق سیدالشهدا (علیه السلام) به درستی تبیین شده و پیام‌های خون خدا، یادآوری شده است. فرزند سید الشهدا (علیه السلام)، عالم آل محمد (علیه السلام) در سخنان خویش، وظایف و تکالیف مسلمانان در ارتباط با کربلا، انقلاب عاشورا و حماسه‌ی حسینی را به جهانیان آموختند. با درنگ و تأمل در کلام عالم آل محمد (علیه السلام) در ارتباط با ثار الله، ابعاد گوناگون چگونه زیستن در پرتو حیات شهیدان آشکار می‌شود. در منطق وحی الهی و بر اساس آیات قرآنی، شهیدان زنده‌اند. قرآن، مسلمانان را از به کار بردن واژه «اموات» برای شهیدان، بازداشته است و شهیدان در دو آیه‌ی قرآنی، «احیاء» نامیده شده اند (بقره/152؛ ال عمران/169). مظاهر حیات شهیدان در زندگانی مسلمانان، بستگی به انجام مسئولیت‌های عموم مردم در ارتباط با شهیدان دارد. حیات طیبه و زندگانی برتر انسان‌ها، در پرتو عمل به وظایف اهل ایمان در رابطه با سیدالشهدا (علیه السلام) تحقق می‌یابد. سعادت مردم در گرو توجه آنان به حیات شهیدان است و تعهد مردم به رعایت وظایف و تکالیف خویش پیرامون سیدالشهدا (علیه السلام) و شهیدان کربلا که در احادیث رضوی آموزش داده شده، ضامن حیات، پایداری، جاودانگی و تأثیرگذاری حماسه‌ی حسینی در زندگانی فردی و اجتماعی مسلمانان است.
شناخت حق سیدالشهدا (علیه السلام)
تلاش در راه معرفت شخصیت، امتیازها و مقام امام حسین (علیه السلام) و آگاهی از حقوق امام بر مردم و وظایف مردم در روابط با امام، وظیفه‌ی همگانی است. باید سیدالشهدا (علیه السلام) و حقوق وی را شناخت و به مسئولیت‌های خویش در ارتباط با حماسه‌ی حسینی پی برد.محمد بن ابی جریر قمی گفته است شنیدم امام رضا (علیه السلام) به پدرم فرمودند:
من زار الحسین بن علی عارفا بحقه کان من محدثی الله فوق عرشه ثم قرء: ان المتقین فی جنات و نهر فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر؛ کسی که حسین بن علی (علیه السلام) را در حالی که آگاه و عارف به حق ایشان باشد زیارت کند، از سخن گویان با خدا، بالای عرش الهی می‌شود. سپس این آیه را قرائت فرمود: پرهیزکاران در باغ‌ها و نهرهای بهشتی جای دارند در جایگاه صدق نزد خداوند مالک مقتدر! (ابن قولویه، 1381، باب 54، حدیث 16: 461؛ قمر/ 55-54).
براساس این حدیث رضوی، عرفان حق حسین بن علی (علیه السلام)، نقش اساسی در ارزشمندی و تأثیرگذاری زیارت سیدالشهدا (علیه السلام) دارد و زیارت زائر عارف، عامل صعود وی به فوق عرش الهی و گفتگو با خدای سبحان است. زائر با معرفت حق سیدالشهدا (علیه السلام)، از متقین حقیقی و اهل بهشت در جایگاه صدق نزد پروردگار می‌شود.
در حدیث دیگر، امام رضا (علیه السلام) از پدر خویش از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل کردند که درباره‌ی زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) پرسیده شد. امام فرمودند:
أخبرنی ابی ان من زار قبر الحسین بن علی بحقه کتبه الله فی علیین ثم قال: ان حول قبره سبعین الف ملک شعثا غیرا یبکون علیه الی یوم القیامه؛ پدرم به من خبر داد هر کس قبر حسین بن علی (علیه السلام) را زیارت کند عارف به حق امام (علیه السلام) باشد. خداوند نام او را در علیین می‌نویسد. سپس فرمود: همانا اطراف قبر امام حسین (علیه السلام)، 70 هزار فرشته‌ی ژولیده موی و خاک آلود تا روز قیامت می‌گریند (صدوق، 1380، ج 1: 611 و ج 2: 58؛ صحیفه الرضا، 1406 ق: 36؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 330-239).
زائران عارف امام حسین (علیه السلام) در «علیین» نوشته می‌شوند. راغب اصفهانی در توضیح علیین نوشته است:
فقد قیل هو اسم اشرف الجنان کما ان سجینا اسم شر النیران و قیل بل ذلک فی الحقیقه اسم سکانها و هذا اقرب فی العربیه؛ گفته شده است علیین، نام شریف ترین بهشت‌هاست همان طور که سجین، نام بدترین جهنم‌هاست و گفته شده علیین، در حقیقت نام ساکنان آن است و این در زبان عربی نزدیک تر است (1404 ق: 346).
زائر عارف از علیین است و در علیین جای دارد. خداوند، نام زائر را میان انسان‌های صدرنشین بهشت و انسان‌های بلندمرتبه، بزرگان و افراد عالی مقام می‌نویسد. عارف به حق سیدالشهدا (علیه السلام) کیست؟ درون این تعبیر زیبا چه آگاهی و علومی نهفته است؟ آگاهی و باور این حقایق که امام حسین (علیه السلام) برگزیده و منصوب از جانب خدای سبحان و پاک از اشتباه، انحراف و گناه است و اطاعت و پیروی کامل در همه‌ی ابعاد از او بر همگان واجب بوده، سه محور تشکیل دهنده‌ی هویت عارف به حق سیدالشهدا (علیه السلام) است.
احیای امر سیدالشهدا (علیه السلام)
احیای امر اهل بیت (علیه السلام)، کوشش در راه آگاهی از امر امامان (علیه السلام) و فراهم کردن شرایط اجرا و عملیاتی شدن آن، یک اصل مهم و اساسی در آداب گفتمان عاشورا و مجالس مربوط به سیدالشهدا (علیه السلام) است. احیای امر اباعبدالله الحسین (علیه السلام) نیازمند شناخت امر امام (علیه السلام)، فرهنگ عاشورا، فلسفه‌ی قیام و انقلاب کربلا و حماسه‌ی حسینی است. علامه مجلسی در آغاز باب ثواب گریستن بر مصیبت امام حسین (علیه السلام) و ادب عاشورا، این حدیث رضوی را آورده است. ابن فضال از پدرش نقل کرده است که امام رضا (علیه السلام) فرمود: «من جلس مجلسا یحیی فیه امرنا لم یمت قلبه یوم تموت القلوب؛ هر کس در مجلسی بنشیند که در آن امر ما احیا می‌شود قلب او روزی که دلها می‌میرند نخواهد مرد» (صدوق، 1380، ج 1: 294؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 392؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 278). راهکار احیای امر امامان (علیه السلام) در حدیث رضوی دیگر روشن شده است. عبدالسلام بن صالح هروی گفته است: شنیدم علی بن موسی الرضا (علیه السلام) فرمود: «رحم الله عبدا احیی امرنا؛ خداوند رحمت کند کسی که امر ما را احیا کند.» عرض کردم: «چگونه امر شما را زنده بدارد؟» فرمودند: «یتعلم علومنا و یعلمها الناس، فان الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا؛ علوم ما را یاد بگیرد، به مردم یاد بدهد و بیاموزد، اگر مردم محاسن، زیبایی‌ها و نیکی‌های کلام ما را یاد بگیرند از ما پیروی می‌کنند (صدوق، 1380، ج 1: 620).باید درس‌های رفتار و گفتار رهبر انقلاب عاشورا و حماسه‌ی حسینی را آموخت، محاسن فعل و قول سیدالشهدا (علیه السلام) را شناخت و با آن زندگی کرد و دیگران را با منطق امام (علیه السلام) آشنا ساخت. علوم و معارف حسینی، درون احادیث اهل بیت (علیه السلام) جای دارد. فراگیری این احادیث، برنامه سازی براساس آن و آموزش منطق حسینی به جهانیان، از وظایف پیروان اباعبدالله الحسین (علیه السلام) است. احیای امر امام شهیدان کربلا، ضامن تداوم راه شهیدان نینوا، پایداری و جاودانگی منطق سیدالشهدا (علیه السلام) و پاسداری از فرهنگ عاشورایی است.
زیارت سیدالشهدا (علیه السلام)
زیارت کربلا، دانشگاه بزرگ انسان سازی است. آموزه‌های مکتب زیارت جایگزینی ندارد. باید راه افتاد و به عتبات و سرزمین کربلا رفت و در پرتو زیارت رهبر آزادگان جهان، درس عزت، شجاعت، حریت، سازش ناپذیری، ایثار، اخلاص، جوانمردی، صداقت، استقامت، ایثار، تکلیف گرایی، ولایت مداری، حق شناسی، تقوا، ایمان، وفاداری، بزرگواری، مروت، اصلاح طلبی، امر به معروف و نهی از منکر، ظلم ستیزی و نبرد با دیکتاتوری، استبداد، کفر، شرک و نفاق را فرا گرفت. در احادیث رضوی، پیرامون زیارت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) حقایق و ابعاد زیارت روشن شده است. برخی از این حقایق در احادیث رضوی پیشین وجود داشت که در جای خود آشکار شد.امام رضا (علیه السلام)، به ریان بن شبیب درباره‌ی زیارت فرمودند: «یابن شبیب، ان سرک ان تلقی الله عزوجل و لاذنب علیک فزر الحسین (علیه السلام)؛ ای فرزند شبیب، اگر دوست داری خدا را پاک و بدون گناه ملاقات کنی به زیارت حسین (علیه السلام) برو» (همان: 605؛ سید بن طاووس، 1417 ق: 545؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 286 و ج 103: 103؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 393). براساس این حدیث رضوی، زیارت، عامل رهایی از گناهان است. در این رهنمود امام رضا (علیه السلام)، نقش بنیادی زیارت در اصلاح گناهکاران و پاک شدن آنان از گناهان بیان شده است.
زائر عارف و دل بسته به امام حسین (علیه السلام)، از گناه و انحراف پیراسته می‌شود، در آینده نیز به سوی گناه نمی‌رود و پاک و بی گناه به لقاء الله می‌رسد. حسین بن محمد قمی گفته است امام رضا (علیه السلام) فرمود: «من زار قبر ابی عبدالله (علیه السلام) بشط الفرات کان کمن زار الله فوق عرشه؛ کسی که قبر اباعبدالله الحسین (علیه السلام) را در کنار فرات زیارت کند مثل کسی است که خدا را بالای عرش زیارت کرده است (ابن قولویه، 1381، باب 59، حدیث 2: 483؛ طوسی، 1414 ق، ج 6: 45؛ فیض کاشانی، 1370، ج 14: 1463؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 319). ابو شعیب خراسانی گفته است از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: «زیارت قبر امیرمؤمنان امام علی (علیه السلام) بالاتر است یا زیارت امام حسین (علیه السلام)؟» امام رضا (علیه السلام) فرمود:
ان الحسین قتل مکروبا فحقیق علی الله عزوجل ان لا یاتیه مکروب الا فرج الله کربه و فضل زیاره قبر امیرالمومنین علی زیارة الحسین کفضل امیرالمومنین علی الحسین؛ همانا امام حسین (علیه السلام) مکروب و اندوهگین به شهادت رسید، پس سزاوار است هیچ اندوهناکی به زیارت امام حسین (علیه السلام) نرود جز اینکه خداوند اندوهش را برطرف کند و فضیلت زیارت قبر امیرمؤمنان بر زیارت امام حسین (علیه السلام) مثل فضیلت امیرمؤمنان (علیه السلام) بر امام حسین (علیه السلام) است (همان: 397). محمد بن سنان گفته است شنیدم امام رضا (علیه السلام) فرمود: «زیارة الحسین تعدل عمرة مقبولة مبرورة؛ زیارت امام حسین (علیه السلام) برابر عمره‌ی مفرده‌ی پذیرفته شده‌ی درگاه الهی و درست است»
(صدوق، 1400 ق، باب ثواب من زار قبر الحسین (علیه السلام)، حدیث 10: 196؛ ابن قولویه، 1381، باب 63، حدیث 3: 508؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 326).
محمد بن سنان در حدیث دیگر نقل کرده است امام رضا (علیه السلام) فرمود: «من اتی قبر الحسین (علیه السلام) کتب الله له حجه مبروره؛ کسی که به زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) رود خداوند برایش حج قبول شده می‌نویسد» (ابن قولویه، 1381، باب 64 حدیث 2: 513؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 332). در این دو حدیث رضوی، پاداش قبر امام حسین (علیه السلام)، زیارت خانه‌ی خدا، کعبه اعلام شده است، چون در عمره و حج، رکن اصلی، طواف کعبه است، بنابراین، پیام این دو حدیث به شیفتگان طواف کعبه، سفر به کربلا و زیارت قبر اباعبدالله الحسین (علیه السلام) است. حج و عمره‌ی قبول شده برای عموم مسلمانان شناخته شده است و نشان دادن هم طرازی ثواب حج و عمره‌ی کامل با زیارت کربلا، موجب تلاش پایدار در راه زیارت کربلا و گسترش فرهنگ عاشورا می‌شود. انسان‌ها براساس استطاعت، امکانات و توان خویش، حج یا عمره‌ی مفرده به جا می‌آورند و امام رضا (علیه السلام) در این حدیث همگان را به زیارت کربلا تشویق کرده اند.
محمد بن حکیم گفته است امام رضا (علیه السلام) فرمود: «من اتی قبر الحسین (علیه السلام) فی السنة ثلاث مرات أمن من الفقر؛ هر که سه بار در سال به زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) برود از فقر در امان است و هرگز فقیر نمی‌شود» (طوسی، 1365، ج 2، 16؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 341-340).
هیثم بن عبدالله گفته است امام رضا (علیه السلام) از پدر خود نقل کرده است که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ان ایام زائر الحسین بن علی لاتعد من اجالهم؛ روزهایی که زائر اباعبدالله الحسین (علیه السلام) در زیارت است از عمر او شمرده نمی‌شود» (همان: 15؛ همان: 322).
زمان زیارت
زیارت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) همواره و پیوسته، در هر شب و روز و در هر زمان دارای اجر و پاداش الهی است و فضیلت دارد؛ اما زیارت در برخی از روزها و مناسبت‌های سال بهتر است. زیارت سیدالشهدا (علیه السلام) در روز عرفه، روز عاشورا، نیمه‌ی شعبان، عید فطر، عید قربان، ماه رجب، جمعه‌ها و اربعین تأکید شده است.احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی گفته است از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: «زیارت امام حسین (علیه السلام) در چه زمان‌هایی افضل است؟ در چه ماهی به زیارت برویم؟» امام فرمود: «فی النصف من رجب و النصف من شعبان؛ در نیمه‌ی ماه رجب و نیمه‌ی ماه شعبان» (ابن قولویه، 1381، باب 73، حدیث 2-1: 601-600؛ طوسی، 1365، ج 6، حدیث 108: 48؛ همان، 1411ق: 561؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 364؛ فیض کاشانی، 1370، ج 14: 1474-1473).
داود رقی گفته است شنیدم امام صادق (علیه السلام)، امام کاظم (علیه السلام) و امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «من اتی قبر الحسین بعرفه قلبه الله تلج الفواد؛ هر کس در روز عرفه به زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) برود، خداوند او را دل شاد، خرم و مطمئن القلب سازد» (ابن قولویه، 1381، باب 70، حدیث 2: 562؛ صدوق، 1400 ق، باب ثواب من زار قبر الحسین (علیه السلام)، حدیث 26: 203؛ همان، بی تا، ج 2: حدیث 317).
از احادیث رضوی ذکر شده، اهمیت، ضرورت و آثار زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) و سفر به کربلا روشن می‌شود. اجر فراوان و آثار چشمگیر زیارت سیدالشهدا (علیه السلام)، شوق دیدار کربلا و زیارت را در دلها ایجاد می‌کند. آثار سازنده و بی نظیر زیارت، نشان دهنده‌ی فلسفه‌ی تأکید اهل بیت (علیه السلام) بر زیارت است. «دانشگاه زیارت»، انسان‌های ایثارگر، وفادار، صادق، مخلص، پرکار، خستگی ناپذیر، متعهد، مجاهد، صبور و شهادت طلب می‌سازد و زائران تربیت شده در مکتب سیدالشهدا (علیه السلام)، سازندگان جامعه‌ی اسلامی و عوامل سعادت، ترقی، پیشرفت و توسعه‌ی همه جانبه‌ی کشور و پایداری انقلاب اسلامی هستند.
تربیت شهید
خاک قبر سیدالشهدا (علیه السلام) دارای احترام است. تبرک جویی به خاک شهید کربلا، تقبیل (بوسیدن) آن، استشفاء (شفاجویی) از آن، استصحاب (به همراه برداشتن) آن، تسبیح ساختن از آن، تحنیک (کام برداشتن نوزاد) با آن، تأمین (امنیت جستن) از آن و سجده در نماز بر تربت شهید، از اصول و قوانین فرهنگ عاشورا و از سفارش‌های اهل بیت (علیه السلام) است. خدای سبحان این امتیازها را به تربت سیدالشهدا (علیه السلام) داده است و همه‌ی اینها به شهید نینوا اختصاص دارد. بنابراین، قبر و خاک شهید، محترم است. این کارها در ارتباط با تربت قبر امام حسین (علیه السلام) مستحب و باارزش است و بوی شهید می‌دهد. این حقایق همه، نشان دهنده‌ی قداست بالای شهید است که خداوند به سیدالشهدا (علیه السلام) داده است. تأمل و درنگ در اصول مرتبط با خاک شهید، الهام بخش برقراری پیوند پایدار با شهید، شبیه سازی خویش به رفتار و گفتار شهید و تلاش در مسیر تداوم راه شهیدان است. باید سیدالشهدا (علیه السلام) را شناخت و خود را شبیه او ساخت. آگاهی از امتیازهای الهی تربت شهید موجب انگیزش و تقویت انگیزه‌ی انسان‌ها در پیروی از منطق شهید و عامل گسترش روحیه‌ی جهاد، ایثار و شهادت طلبی است. سعد بن سعد اشعری گفته است:از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی طین و خاک خوردنی پرسیدم. در پاسخ فرمودند: اکل الطین حرام مثل المیته و الدم و لحم الخنزیر الا طین قبر الحسین (علیه السلام) فان فیه شفاء من کل داء و امنا من کل خوف؛ خوردن خاک و گل، مثل خوردن مردار، خون و گوشت خوک حرام است جز تربت (طین) قبر امام حسین (علیه السلام)، زیرا در آن شفا از هر درد و امن از هر خوف و هراسی است (ابن قولویه، 1381، باب 95، حدیث 2: 864؛ طوسی، 1414 ق، ج 1: 326؛ مجلسی، 1403 ق، ج 101: 120؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 415).
محمد بن عیسی گفته است:
شخصی به من گفت امام رضا (علیه السلام) بقچه ای از خراسان برایم فرستادند. در آن تربتی قرار داشت. به آورنده گفتم: «این تربت چیست؟» گفت: طین قبر الحسین (علیه السلام)، ما کان یوجه شیئا من التیاب و لا غیره الا یجعل فیه الطین و کان یقول: هو أمان باذن الله؛ تربت و طین قبر امام حسین (علیه السلام) است. امام رضا (علیه السلام) جامه و غیر آن را به جایی نمی‌فرستند مگر اینکه در آن تربت امام حسین (علیه السلام) قرار دهند و می‌گویند: این تربت به اذن خدا امان و موجب حفظ مال است (ابن قولویه، 1381، باب 92، حدیث 1: 844؛ مجلسی، 1403 ق، ج 101: 125؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 410).
در این دو حدیث رضوی، نقش استشفاء و تأمین امنیت در تربت سیدالشهدا (علیه السلام) تبیین شده است. درک و فهم این دو امتیاز بزرگ تربت شهید انقلاب عاشورا، مایه‌ی همبستگی و پیوستن مسلمانان به حماسه‌ی حسینی و مکتب رهبر انقلاب عاشورا، شهادت طلبی و همراهی با شهید و ایثار و فداکاری همه جانبه در راه خداست.
ابوالقاسم محمد بن علی گفته است:
امام رضا (علیه السلام) فرمودند: من ادار الطین من التربة فقال: سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر، مع کل حبة منها کتب الله له بها سته آلاف حسنة و محی عنه ستة آلاف سیئة و رفع له ستة آلاف درجه و اثبت له من الشفاعة مثلها؛ هر کس تسبیح با تربت سیدالشهدا (علیه السلام) را بگرداند، دانه‌های تسبیح را بچرخاند، دور بزند و بگوید: سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر، خداوند با هر دانه‌ی آن، برایش 6 هزار حسنه بنویسد، 6 هزار گناه محو کند، 6 هزار درجه او را بلند گرداند و برایش مثل اینها شفاعت ثابت فرماید (مجلسی، 1403 ق، ج 101: 133).
این پاداش بزرگ برای ذکر با تسبیح تربت امام حسین (علیه السلام) برای امت اسلامی چه پیامی دارد؟ به همراه داشتن تربت شهید، استشمام بوی شهادت و در هم تنیدن ذکر خدا و شهید، آثار سازنده‌ی بی نظیری دارد. درک این حقایق، نشان دهنده‌ی فلسفه‌ی افزایش ثواب و آثار ذکر خدا با تسبیح شهید است و چیستی و چرایی و پیام‌های این حدیث شریف رضوی را آشکار می‌کند.
گریه بر شهید
در اسلام و فرهنگ اهل بیت (علیه السلام)، گریه بر شهید سفارش شده و این حقیقت، معلول بینش جامعه گرایی اسلام است. شهادت از جنبه‌ی فردی، موفقیت، مطلوب، مایه‌ی سرافرازی و افتخار است و توجه به آن، ملتی قوی، نیرومند، فداکار و اعتلا جو می‌سازد. اولیای خدا همواره در مقام مناجات با خدا، شهادت را طلب کرده اند، زیرا شهادت هم عمل، تکامل و پله‌ی بالای نردبان نیکی‌هاست و هم انتقال به جهان ابدی و لقاء الله است که امری محبوب، مطلوب و ارزوی اولیاء الله است. برای درک فلسفه‌ی گریه بر شهید، باید رابطه اش با جامعه را به خوبی درک کرد. استاد شهید مرتضی مطهری در این زمینه می‌نویسد:رابطه‌ی شهید با جامعه اش دو رابطه است: یکی رابطه اش با مردمی که اگر زنده و باقی بود از وجودش بهره مند می‌شدند و فعلا از فیض وجودش محروم مانده اند و دیگر، رابطه اش با کسانی که زمینه‌ی فساد و تباهی را فراهم کرده اند و شهید به مبارزه‌ی با آنها برخاسته و در دست آنان شهید شده است. بدیهی است از نظر پیروان شهید که از فیض بهره مندی از حیات او بی بهره مانده اند، شهادت شهید تأثر آور است. آن که بر شهادت شهید اظهار تأثر می‌کند در حقیقت به نوعی بر خود می‌گرید و ناله می‌کند... اینجاست که می‌گوییم گریه بر شهید، شرکت در حماسه‌ی او، هماهنگی با روح او، موافقت با نشاط او و حرکت در موج اوست (1377: 100-99).
اهل بیت و امامان (علیه السلام) همه در سوگ سیدالشهدا (علیه السلام) گریسته اند و شیعیان را بر گریه کردن تشویق کرده اند. گریه بر اباعبدالله الحسین (علیه السلام)، قانونی با ارزش و کاری سودمند در فرهنگ رضوی است.
امام رضا (علیه السلام) خود بر مصائب امام حسین (علیه السلام) گریستند. ابوبکار گفته است:
از تربت بالای سر اباعبدالله الحسین (علیه السلام) قدری برداشتم. سرخ رنگ بود. بر امام رضا (علیه السلام) وارد شدم و آن را به ایشان عرضه داشتم، فاخذها فی کفه ثم شمها ثم بکی حتی جرت دموعه ثم قال: هذه تربة جدی؛ امام (علیه السلام) تربت را در کف دستشان نهاده و بوییدند. سپس چنان گریستند که اشک‌هایشان جاری شد پس از آن فرمودند: «این تربت جدم است» (ابن قولویه، 1381، باب 93، حدیث 11: 859؛ مجلسی، 1403 ق، ج 101: 131).
ابراهیم بن ابی محمود گفته است:
امام رضا (علیه السلام) فرمودند: ان یوم الحسین اقرح جفوننا واسبل دموعنا و اذل عزیزنا بارض کرب و بلاء، اورثتنا الکرب و البلاء الی یوم الانقضاء فعلی مثل الحسین فلیبک الباکون فان البکاء علیه یحط الذنوب العظام؛ همانا روز حسین (علیه السلام) چشم‌های ما را مجروح ساخت؛ اشک‌های ما را فرو ریخت؛ عزیزمان را در سرزمین کرب و بلا رنجاند و تا روز قیامت بر ما کرب و بلا به ارث گذاشت. پس گریه کنندگان باید مثل حسین (علیه السلام) بگریند، به راستی گریه بر امام حسین (علیه السلام)، گناهان بزرگ را می‌ریزد و از بین می‌برد (صدوق، 1386: 86؛ مجلسی، 1403 ق، ج 11: 284؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 394؛ سید بن طاووس، 1367: 544).
امام رضا (علیه السلام) به ریان بن شبیب فرمودند:
یابن شبیب ان بکیت علی الحسن حتی تصیر دموعک علی خدیک غفر الله لک کل ذنب اذنبته صغیرا کان او کبیرا، قلیلا کان او کثیرا؛ ای فرزند شبیب! اگر آن قدر بر حسین (علیه السلام) گریستی که اشک‌هایت بر گونه‌هایت جاری گشت خداوند هر گناهی که انجام داده ای می‌بخشد، کوچک باشد یا بزرگ، کم باشد یا زیاد (صدوق، 1380، ج 1: 605؛ همان، 1363 ق: 129؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 286 و ج 101: 103؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 393).
آری گریه‌ی سوگواران عارف، از اصول زندگانی سالکان در راه حق و آزادگان است. آگاهی، شناخت، دل بستگی، رقت قلب و همدلی، زیربنای گریستن بر مصیبت‌های اباعبدالله الحسین (علیه السلام) است. شناخت اندیشه و پذیرش آرمان‌های امام (علیه السلام)، عامل گریستن شیعیان، راز ماندگاری دانشگاه معارف اسلامی کربلا و فرهنگ عاشورا، تابش خورشید تابان رهبر انقلاب بزرگ نینوا و پاک شدن انسان‌ها از گناهان است.
ذکر مصیبت
یادآوری گرفتاری‌ها، ستم‌ها، رنج‌ها و مصیبت‌های سیدالشهدا (علیه السلام) که در فرهنگ عاشورائیان و فرهنگ رضوی «ذکر مصیبت» نامیده می‌شود از قوانین و سنت‌های شایسته در ارتباط با امام حسین (علیه السلام) بوده و هست. امام رضا (علیه السلام) خود ذکر مصیبت داشته و روضه‌ی جدشان اباعبدالله الحسین (علیه السلام) را خوانده و اشک ریخته اند و اهل ایمان را بر ذکر مصیبت و گریستن واداشته اند. ابن فضال از پدرش نقل کرده است که امام رضا (علیه السلام) فرمودند:من تذکر مصابنا و یکی لما ارتکب منا، کان معنا فی درجتنا یوم القیامه و من ذکر بمصابنا فبکی و ابکی لم تبک عینه یوم تبکی العیون؛ هر کس مصیبت ما را به یاد آورد و بر آنچه بر ما گذشته است بگرید، روز قیامت با ما در درجه‌ی ما خواهد بود و هر کس مصیبت ما به وی یادآوری شود پس بگرید و بگریاند، چشمش روزی که چشم‌ها می‌گرید نمی‌گرید (صدوق، 1380، ج 1: 294؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 278).
در این حدیث رضوی دو بار «ذکر مصیبت» آمده و اثر آن، آرامش و رهایی از گریه در روز قیامت و رسیدن به درجه‌ی اهل بیت (علیه السلام) در جهان آخرت اعلام شده است. یادآوری جنایت‌ها و ستم‌های جبهه‌ی باطل، رفتار و گفتار دشمنان و مخالفان شهید و رویدادهای اندوه بار کربلا، برای شناخت انحراف مخالفان، ریشه‌های آن و جلوگیری از پیدایش زمینه‌ها و عوامل آن است. تنفر از رفتار و گفتار جنایت کاران و رهایی از شباهت به آنان، بستگی به «ذکر مصیبت» دارد.
لعنت
لعنت، تبری و اظهار برائت زبانی از دشمنان اهل بیت (علیه السلام) و قاتلان اباعبدالله الحسین (علیه السلام) و اصحاب با وفایش، از وظایف سوگواران امام حسین (علیه السلام) در فرهنگ رضوی است.امام رضا (علیه السلام) به ریان بن شبیب فرمودند: «یابن شبیب ان سرک ان تسکن الغرف المبنیه فی الجنة مع النبی و آله فالعن قتلة الحسین؛ ای پسر شبیب! اگر خوشحال می‌شوی و دوست داری در اتاق‌های بنا شده در بهشت با پیامبر (صلی الله علیه و آله) و آل او ساکن شوی پس قاتلان امام حسین (علیه السلام) را لعنت کن» (صدوق، 1380، ج 1: 606-605؛ همان، 1363 ق: 129؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 286 و ج 101: 103؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 393).
به حکم این حدیث رضوی، همنشینی و هم حجره شدن با پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیه السلام) در بهشت امکان پذیر است و شاهراه اصلی رسیدن به هم جواری با آنان نیز لعن دشمنان امام حسین (علیه السلام) است. شناخت موانع تکامل و سعادت برای از بین بردن آن لازم است، بر همین اساس در فرهنگ رضوی، تأکید زیادی بر دشمن شناسی شده است. دشمنان امام حسین (علیه السلام) فقط معاصران ایشان و حاضران در جبهه‌ی مخالف در کربلا نبودند، بلکه هر کس در هر زمان و مکانی با اندیشه و آرمان امام حسین (علیه السلام) مخالف باشد هم گروه با قاتلان ایشان می شود. استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا و صهیونیسم در سراسر کره‌ی زمین با پیروان اباعبدالله الحسین (علیه السلام) مخالفت می‌کنند و قاتلان امروز دوستان سیدالشهدا (علیه السلام) هستند. برای نابودی فرهنگ عاشورا در جهان، از سوی سازمان سیا و موساد پروژه‌های ضد شیعه و برنامه‌های شیطانی طراحی و اجرا می‌شود. مایکل برانت معاون اسبق سازمان سیا و فرانسیس فوکویاما استراتژیست و نظریه پرداز آمریکایی، از بین بردن فرهنگ عاشورا، شهادت طلبی و مکتب تشیع را هدف اصلی جبهه‌ی کفر، شرک و استکبار ترسیم کردند (جمهوری اسلامی، 1383: 10 و 1386: 11).
در کتاب المفردات فی غریب القرآن در تعریف لعن آمده است:
اللعنه الطرد و الابعاد علی سبیل السخط و ذلک من الله تعالی فی الآخرة عقوبة و فی الدنیا انقطاع من قبول رحمته و توفیقه و من الانسان دعاء علی غیره؛ لعن، طرد و دور ساختن از روی ناراحتی و خشم است و آن از سوی خدا در آخرت، عقوبت و عذاب و در دنیا، پایان پذیرش رحمت و توفیق اوست و از سوی انسان، نفرین بر دیگری است (راغب اصفهانی، 1404 ق، ماده‌ی لعن: 451).
بی تردید تمام این موارد در لعنت بر قاتلان امام حسین (علیه السلام) نهفته است. انجام تکلیف لعن قاتلان سیدالشهدا (علیه السلام)، نیازمند دشمن شناسی و هوشیاری شیعیان است و آنان را به جریان شناسی جبهه‌ی باطل و بصیرت در کشف و توطئه‌های دشمنان حماسه‌ی حسینی فرا می‌خواند و بر خنثی سازی نقشه‌های پنهان و آشکار مخالفان فرهنگ عاشورا توانا می‌سازد. تنفر، طرد و دور ساختن و اظهار برائت از دشمنان مکتب حسینی و نفرین آنان براساس خشم مقدس، وظیفه و مأموریت الهی عاشورائیان در طول تاریخ است.
شهادت طلبی
بزرگ ترین درس حماسه‌ی حسینی برای امت اسلام، اصلاح، امر به معروف و نهی از منکر و شهادت طلبی است، چون «شهادت» در طبقه بندی ارزش‌های الهی و مراتب نیکی‌ها و فضیلت‌ها در بالاترین جایگاه قرار دارد. امام رضا (علیه السلام) به ریان بن شبیب فرمودند:یابن شبیب، ان سرک ان یکون لک من الثواب مثل مالمن استشهد مع الحسین بن علی (علیه السلام) فقل متنی ما ذکرته: یا لیتنی کنت معهم فافوز فوزا عظیما؛ ای پسر شبیب، اگر می‌خواهی و دوست داری در اجر و ثواب، مثل کسانی باشی که با امام حسین (علیه السلام) شهید شدند پس هر زمانی که به یاد امام (علیه السلام) افتادی بگو: ای کاش با آنها بودم و به موفقیت و رستگاری بزرگی می‌رسیدم (صدوق، 1380، ج 1: 606؛ همان، 1363 ق: 129؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 286 و ج 101: 103؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 393).
براساس این رهنمود امام رضا (علیه السلام)، برای پیوستن به شهدای کربلا و اصحاب امام حسین (علیه السلام) همیشه راه باز است. یاد هدفمند در زندگی انسان مؤثر است و انسان را در سرمایه‌ی معنوی شهدای کربلا سهیم می‌سازد. به دست آوردن سعادت همراهی با حسینیان و رسیدن به فوز عظیم، با همت و اراده‌ی قوی و تلاش انسان، ایثار و فداکاری و همیاری جبهه‌ی عاشورائیان زمان امکان پذیر است. آرزوی حقیقی رسیدن به فوز عظیم همراهی و شهادت با اباعبدالله الحسین (علیه السلام)، با احساس و عاطفه‌ی زودگذر و ناپایدار تحقق نمی‌یابد؛ بلکه افزون بر احساس و عاطفه، نیازمند شناخت، تعقل، تفکر، باور و ایمان است. مراسم عزاداری و هیئت‌های مذهبی باید پایگاه آموزش فداکاری، ایثار و شهادت در راه خدا باشد و فرزندان مکتب عاشورا و تربیت یافتگان مجالس مذهبی باید آمادگی عملی همیشگی برای شهادت در راه خدا را کسب کنند. اعضای هیئت‌های مذهبی باید با خودسازی به درجه ای برسند که با یاد شهیدان کربلا از اعماق جان فریاد بزنند:
ای کاش با شما بودیم و شهید می‌شدیم. این آمادگی برای نبرد سخت و سنگین همه جانبه با دشمنان فرهنگ عاشورا و مخالفان عزت، کرامت، آزادی و امنیت اهل ایمان تا مرز شهادت، پیش شرط گفتمان شهادت و فریاد «یا لیتنی کنت معهم فافوز فوزا عظیما» است.
وفای به عهد
امامان (علیه السلام)، حقوقی بر گردن انسان‌ها و هر انسانی نیز تکالیف و وظایفی نسبت به امامان (علیه السلام) دارند و این عهد هر امام (علیه السلام) بر شیعیان است که بایستی با شوق، رغبت و صداقت پیگیری شود. ایستادگی بر عهد و پیمان با شهید کربلا، امام حسین (علیه السلام) مسئولیت امت اسلامی است. حسن بن علی وشاء نقل کرده است:امام رضا (علیه السلام) فرمود: ان لکل امام عهدا فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد زیارة قبور هم فمن زاهرم رغبة فی زیارتهم و تصدیقا بما رغبوا فیه کان ائمتهم شفعائهم یوم القیامه؛ برای هر امام (علیه السلام) عهدی بر گردن اولیاء و شیعه‌ی اوست، زیارت قبور، از جمله تمام کردن وفای به عهد آن امامان (علیه السلام) است، پس هر کس از روی شوق، رغبت و علاقه به زیارت امامان (علیه السلام)، آنان را زیارت کند و آنچه را که امامان (علیه السلام) به آن رغبت داشتند و خواستار آن هستند تصدیق کند و بپذیرد، امامان (علیه السلام) شفیعان آنان در روز قیامت باشند (کلینی رازی، 1401 ق، ج 2: 567؛ صدوق، بی تا، ج 2: 577؛ همان، 1380، ج 2: 644-643؛ مجلسی، 1410 ق، ج 5: 361- 360؛ همان، 1314 ق: 18؛ فیض کاشانی، 1370، ج 4: 45).
مجموعه حقوق اهل بیت و سیدالشهدا (علیه السلام) بر انسان‌ها و تکالیف و وظایف الهی مسلمانان در ارتباط با امامان (علیه السلام) در «عهد» یاد شده در این حدیث رضوی جای دارد و پایداری در رعایت این حقوق و عمل به این وظایف نیز در وفای به عهدی که در این حدیث تأکید شده است قرار می‌گیرد.
تعطیلی روز عاشورا، روز شهید
اشتغال به امور دنیوی و گشودن بازارها، کارخانه‌ها و اداره‌ها در روز عاشورا روا نیست. روز تمرکز بر فرهنگ عاشورا، اندیشیدن در رویدادهای کربلا، یادآوری مصائب سیدالشهدا (علیه السلام) و اصحاب با وفای ایشان و درگیری حق و باطل، سوگواری و عزاداری، گریستن و حزن و جزع در رنج‌ها و سختی‌های سازندگان حماسه‌ی حسینی است. امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «من ترک السعی فی حوائجه یوم عاشورا قضی الله له حوائج الدنیا و الاخرة؛ کسی که در روز عاشورا، سعی و تلاش در نیازمندی‌های مادی خویش را ترک کند، خداوند نیازهای دنیا و آخرت او را برآورده می‌کند» (صدوق، 1386: 227؛ همان، 1363 ق: 129؛ سید بن طاووس، 1417 ق: 587؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 284 و ج 101: 102؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 394).مطابق این حدیث، تعطیلی روز شهادت اباعبدالله الحسین (علیه السلام)، سفارش ائمه‌ی اطهار (علیه السلام) و از اصول فرهنگ رضوی است. روز عاشورا برای خدای سبحان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است چنان که در قبال تعطیلی کار دنیوی در این روز، تمام نیازهای دنیا و آخرت انسان را برآورده می‌کند. ظرفیت روز عاشورا برای رشد بی پایان است. این ظرفیت‌ها باید کشف شود و در راه سعادت بشریت قرار گیرد.
دهه‌ی محرم و روز عاشورا روز مصیبت، حزن و بکاء
اهل بیت (علیه السلام) در دهه‌ی محرم و روز عاشورا، سوگوار و عزادار بودند. امام رضا (علیه السلام) در این ایام، سوگوار، اندوهگین و گریان بودند. ابراهیم بن ابی محمود گفته است:امام رضا (علیه السلام) فرمودند: کان ابی اذا دخل شهر المحرم لایری ضاحکا و کانت الکابة تغلب علیه حتی یمضی منه عشرة ایام فاذا کان یوم العاشر کان ذلک الیوم یوم مصیبته و حزنه و بکائه و یقول: هو الیوم الذی قتل فیه الحسین (علیه السلام)؛ پدرم هنگامی که ماه محرم آغاز می شد خندان دیده نمی‌شد. اندوه شدید و دل شکستگی بر ایشان غلبه می‌کرد تا اینکه 10 روز از محرم می‌گذشت پس زمانی که روز دهم محرم می‌شد آن روز، روز مصیبت، حزن، دلتنگی و دلگیری ایشان بود و می‌گفت: آن روزی است که در آن امام حسین (علیه السلام) شهید شد (صدوق، 1386: 87؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 284؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 394).
در رهنمود دیگری امام رضا (علیه السلام) فرمودند:
من کان یوم عاشورا یوم مصیبته و حزنه و بکائه جعل الله عزوجل یوم القیامه یوم فرحه و سروره و قرت بنا فی الجنان عینه؛ هر کس روز عاشورا، برایش روز مصیبت، اندوه و گریه باشد، خداوند روز قیامت را برایش روز شادی، خوشحالی و سرور قرار می‌دهد و چشمش در بهشت به ما روشن و شادمان می‌شود (صدوق، 1386: 87؛ همان، 1380، ج 1: 165؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 284؛ حر عاملی، 1403 ق، ج 10: 394).
ذکر مصیبت و گریان و اندوهناک بودن در دهه‌ی محرم و روز عاشورا، سنت اهل بیت (علیه السلام) و سفارش آنان به پیروان خویش است. در این دهه شیعیان باید به بازشناسی فرهنگ عاشورا، درک پیام‌های آن و مسئولیت عاشورایی بودن بپردازند تا فرهنگ عاشورا در طول سال همواره در متن زندگانی آنان قرار گیرد.
ولایت پذیری و حزن و فرح
امامت و ولایت از اصول دین اسلام، امتیاز بزرگ مذهب شیعه، فرهنگ عاشورا و مدرسه‌ی اهل بیت (علیه السلام) است. امامان، بزرگ ترین سنت نبوی و پایه‌ی سایر سنن نبوی است. از این رو ولایت پذیری و ولایت مداری عامل توفیق، رستگاری و پیشرفت است. محبت و مودت اهل بیت (علیه السلام) و اطاعت از آنان واجب و از اصول اعتقاد اسلامی است. پذیرش رهبری سیاسی مذهبی و اعتقاد به مرجعیت و ولایت فقیه در عصر غیبت نیز از پذیرش و باور مرجعیت علمی و سیاسی امامان (علیه السلام) سرچشمه می‌گیرد و همچنین اصل، منشأ نظریه‌ی ولایت فقیه در عصر غیبت است. در پایان سفارش‌های امام رضا (علیه السلام) به ریان بن شبیب چنین آمده است:یابن شبیب ان سرک ان تکون معنا فی الدرجات العلی من الجنان فااحزن لحزننا و افرح لفرحنا و علیک بولایتنا فلو ان رجلا تولی حجرا لحشرة الله معه یوم القیامه؛ ای پسر شبیب، اگر دوست داری در درجه‌های عالی از بهشت با ما باشی پس در حزن و اندوه ما، اندوهناک و در فرح و شادی ما، شاد باش. بر تو باد به پذیرش ولایت ما و پیامبر (علیه السلام)، زیرا اگر مردی به سنگی محبت بورزد خداوند روز قیامت او را با همان سنگ محشور کند (صدوق، 1380، ج 1: 606؛ مجلسی، 1403 ق، ج 44: 286 و ج 101: 103).
حزن و اندوه و شادی هر دو برای زندگانی مقدس و متعالی و سلامت جسم و روح ضرورت دارد. عزاداری و جشن هر دو لازم است و هر کدام شرایط و جایی دارد. حزن و فرح اهل بیت (علیه السلام) باید راهنمای غم‌ها و شادی‌های پیروانشان باشد. جای این دو نباید عوض شود. در ایام سوگواری و حزن اهل بیت (علیه السلام)، باید نمادها و نشانه‌های حزن و اندوه در پوشش، گفتار و رفتار عاشورائیان حاکم باشد. هم جواری با اهل بیت عصمت و طهارت (علیه السلام) در بالاترین درجه‌های بهشت ممکن و قابل دستیابی است و به همت، تلاش و اراده‌ی انسان‌ها بستگی دارد. مشارکت هدفمند در حزن و فرح اهل بیت (علیه السلام) و تولی امامان (علیه السلام)، راه رسیدن به درجه‌های عالی در بهشت و همسایگی با ایشان است.
نتیجه گیری
با مطالعات دینی در حوزه‌ی فرهنگ رضوی، حقایق بسیاری در ارتباط با قیام امام حسین (علیه السلام) و حماسه‌ی حسینی آشکار شد. بدیهی است شخصیت معصوم (علیه السلام) را هیچ کس جز معصوم (علیه السلام) به طور کامل نمی‌شناسد، بنابراین گفتار امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی سیدالشهدا (علیه السلام) منبع بی نظیر و با درجه‌ی عالی اعتبار برای کشف ابعاد زندگانی و حیات اباعبدالله الحسین (علیه السلام) است.تحقیقات نشان داد احادیث رضوی، الهام بخش اصول و قوانین مهم نهضت امام حسین (علیه السلام) و نشان دهنده‌ی ساختار انقلاب عاشورا به جهانیان است. براساس سخنان امام رضا (علیه السلام)، امتیازها و ویژگی‌های شخصیت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) روشن شد، امتیازهای بی نظیری که حتی در بین اهل بیت (علیه السلام) نیز مانندی ندارد. شهادت با بریدن و جدا شدن سر از بدن و شهادت اهل بیت (علیه السلام) و اصحاب همانند رهبر خویش، کسب جایگاهی برتر از کعبه، داشتن زائر بی شمار و دائمی از فرشتگان الهی، گریه‌ی آسمان‌ها و زمین و بارش خون و خاک سرخ، لزوم تعطیلی کار دنیوی در روز عاشورا و سوگواری در دهه‌ی محرم از اختصاص‌های امام حسین (علیه السلام) است. در میان خاک قبول امامان (علیه السلام) نیز تنها، تربت سیدالشهدا (علیه السلام) دارای آثار مخصوص است. برکت جویی (تبرک)، شفاجویی (استشفاء)، امان جویی (تأمین)، بوسیدن (تقبیل)، بوییدن (استشمام) و خوردن (اکل) این تربت، اثر و ارزش الهی دارد و سجده بر آن و تسبیح گرداندن با آن موجب افزایش ثواب می‌شود. بررسی احادیث رضوی، تکالیف عاشورائیان را آشکار می‌کند، چون درون احادیث رضوی، وظایفی برای مسلمانان در ارتباط با حماسه‌ی حسینی تعیین و تبیین شده است که شناخت و ایمان به آن وظایف و مسئولیت‌ها و دل بستگی به آنها، موجب پایداری و جاودانگی انقلاب عاشورا، پویایی و اثرگذاری، افزایش ظرفیت‌ها و امکان اسوه شدن حماسه‌ی حسینی می‌شود. برخی از این وظایف نیز به سیدالشهدا (علیه السلام) اختصاص دارد و الهام بخش راه و رسم سوگواری و عزاداری پیروان اباعبدالله الحسین (علیه السلام) است.
پی‌نوشت‌ها:
1. استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد.
منابع تحقیق :قرآن کریم.
ابن قولویه، شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد، (1381). کامل الزیارات. مترجم سید محمد جواد ذهنی تهرانی، قم: پیام حق و گنجینه‌ی ذهنی.
الامام علی بن موسی الرضا (علیه السلام)، (1406 ق). صحیفه الامام الرضا (علیه السلام). مشهد: کنگره‌ی جهانی حضرت رضا (علیه السلام).
بحرانی، سید‌هاشم بن سلیمان، (1413 ق). مدینه المعاجز الائمه الاثنی عشر (علیهم السلام) و دلائل الحجج علی البشر. محقق عزت الله مولائی، قم: المعارف الاسلامیه.
بحرانی، سید‌هاشم بن سلیمان، (1415 ق). حلیه الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار (علیه السلام). قم: المعارف الاسلامیه.
حر عاملی، محمد بن حسن، (بی تا). اثبات الهدایه بالنصوص و المعجزات. تعلیق و اشراف ابوطالب تجلیل تبریزی، قم: المطیعه العلمیه.
حر عاملی، محمد بن حسن، (1403 ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. بیروت: دار احیاء الثرات العربی.
حسینی قزوینی، سید محمد و همکاران، (1428 ق). موسوعه الامام الرضا (علیه السلام). قم: ولی عصر للدراسات الاسلامیه.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسن بن علی محمد بن مفضل، (1404 ق). المفردات فی غریب القران. قم: الکتاب.
روزنامه‌ی جمهوری اسلامی، سال بیست و ششم، شماره‌ی 7388، سه شنبه 15 دی 1383: 10 و سال بیست و نهم، شماره‌ی 8249، سه شنبه 25 دی 1386: 11.
سید بن طاووس، رضی الدین ابی القاسم علی بن موسی بن جعفر بن محمد، (1367). الاقبال بالاعمال الحسنه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
سید بن طاووس، رضی الدین ابی القاسم علی بن موسی بن جعفر بن محمد، (1417 ق). اقبال الاعمال. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، (1363 ق). الامالی. قم: اسلامیه.
صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، (1380). عیون اخبار الرضا (علیه السلام). مترجمان حمیدرضا مستفید و علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، (1386). علل الشرایع. قم: مکتبه الداوری.
صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، (1400 ق). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال. مترجم علی اکبر غفاری، تهران: صدوق.
صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، (بی تا). من لایحضره الفقیه. قم: جامعه المدرسین فی الحوره العلمیه.
طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، (1338). اعلام الوری بالاعلام الهدی. تهران: اسلامیه.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسین علی، (1365). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسین علی، (1411 ق). مصباح المتجهد و سلاح المتعبد. بیروت: فقه الشیعه.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسین علی، (1414 ق). الامالی. قم: دارالثقافه.
فیض کاشانی، مولی محمد محسن، (1370). الوافی. اصفهان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امام امیرالمؤمنین (علیه السلام).
فیض کاشانی، مولی محمد محسن، (1406 ق). الوافی. اصفهان: مکتبه الامام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام).
فیض کاشانی، مولی محمد محسن، (بی تا). المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء. قم: اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه.
کلینی رازی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، (1401 ق). الکافی. تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، بیروت. دارالتعارف للمطبوعات و دارصعب.
مجلسی، محمد باقر، (1414 ق). تحفه‌ی الزائر. چاپ سنگی، تهران: آقامیرزا حسن.
مجلسی، محمد باقر، (1403 ق). بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (علیه السلام). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
مجلسی، محمد باقر، (1410 ق). روضه‌ی المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه. قم: بنیاد فرهنگی حاج محمد کوشانپور.
مطهری، مرتضی، (1377). قیام و انقلاب مهدی (علیه السلام) از دیدگاه فلسفه‌ی تاریخ. تهران: صدار.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان، (بی تا). الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد. مترجم‌هاشم رسول محلاتی، تهران: اسلامیه.
منبع مقاله :
فرهنگنامه رضوی، سال اول، شماره‌ی چهارم، شماره مسلسل 4، زمستان 1392.
