از نتایج آزمون‌های آزمایشگاهی چه می‌دانید؟

یکی از روش‌های کمکی در تشخیص بیماری‌ها استفاده از آزمون‌های آزمایشگاهی است. در مواردی نتیجه آزمایش تشخیص دقیق و کاملی را در اختیار پزشک قرار می‌دهد مانند تست بارداری که مشخص می‌کند فرد باردار است یا خیر ولی گاهی نیز ممکن است در کنار نتیجه آزمایشات نیاز به تست‌های دیگری برای تشخیص بیماری باشد. در نهایت پزشک می‌تواند بر اساس نتایج آزمایشات و معاینات پزشکی، سن و جنس شما اطلاعات کاملی برای تشخیص بیماری بدست آورد.
دانستن علت انجام آزمایش‌ها به تنهایی کافی نیست بلکه بهتر است بدانیم این نتایج چه مفهومی‌دارند و چه عواملی می‌توانند بر آن‌ها تاثیر بگذارند. نتایج تست‌های آزمایشگاهی گاهی ممکن است تحت تاثیر عواملی مانند زمان غذاخوردن و ورزش کردن، سن، داروهایی که قبل از انجام آزمایش مصرف کردید یا استفاده از داروهای گیاهی تغییر کند. اگرچه ممکن است نتایج تست‌های آزمایشگاهی همه ی اطلاعات لازم که پزشک شما نیاز دارد را در اختیار او قرار ندهد، اما می‌تواند در تشخیص به او کمک کند؛ همچنین درک نتایج آزمایشگاهی می‌تواند به شما و پزشکتان در مورد نحوه ادامه درمان کمک کند.

چرا تست‌های آزمایشگاهی انجام می‌شود؟

تست‌های آزمایشگاهی در بسیاری از موارد به دلایل زیر انجام شود:
• یافتن علت علائم فعلی شما
• تایید تشخیص یک بیماری
• غربالگری بیماری‌ها. (آزمایش‌های غربالگری بیشتر در افرادی که در سن خاصی هستند مانند سالمندان یا افرادی که دارای فاکتورهای خطر هستند مانند مبتلایان به دیابت انجام می‌شود.)
• نفی وجود یک بیماری یا وضعیت
• ارزیابی شدت بیماری
• پیگیری روند یک بیماری، مانند اینکه یک ارگان به درستی کار می‌کند یا یک درمان به درستی عمل می‌کند یا خیر.
• بررسی وقایع خاص مانند بررسی DNA بعد از تجاوز به عنف، تست ادرار برای آزمایش استفاده از مواد مخدر.
بهتر است از پزشک خود در مورد شرایطی که می‌تواند بر نتایج تست‌های آزمایشگاهی شما تاثیر بگذارد و باعث تغییر آن‌ها شود، سوال کنید.

نتایج

نتایج آزمایش شما می‌تواند مثبت، منفی و بی‌نتیجه باشد. پزشک در مورد نتایج آزمایش و سلامتی شما توضیح خواهد داد.
نتیجه مثبت آزمایش به این معنی است که شرایط مورد نظر یا ماده مورد آزمایش در بدن شما وجود دارد. همچنین نتیجه مثبت تست‌های آزمایشگاهی ممکن است نشان دهنده این باشد که یک ماده در بدن شما از حالت طبیعی بالاتر یا پایین تر است.
نتیجه منفی آزمایش به این معنی است که شرایط مورد نظر یا ماده مورد نظر در بدن شما پیدا نشده است. همچنین نتیجه منفی آزمایش شما می‌تواند نشان از این باشد که میزان یک ماده در بدن شما در حد طبیعی است.
بی نتیجه: به این معنی است که نتیجه آزمایش شما روشن و واضح نیست. به عنوان مثال بعضی از تست‌های آزمایشگاهی برای اندازه گیری سطح آنتی بادی موجود در خون یا دیگر مایعات بدن برای برخی میکروب‌ها یا ویروس‌ها انجام می‌شود. در این آزمایش‌ها همیشه آنتی بادی مربوط به عفونت‌ها در سطحی نیست که قابل تشخیص باشد.

نتیجه آزمون مثبت کاذب و منفی کاذب چیست؟

مثبت کاذب: به این معنی است که در تست‌های آزمایشگاهی وجود بیماری یا شرایط مثبت بوده اما در واقع بیماری در فرد وجود ندارد. به عنوان مثال ممکن است تست‌های آزمایشگاهی نشان دهد که فرد باردار است؛ درحالی که فرد باردار نیست.
منفی کاذب: نتیجه منفی کاذب نشان می‌دهد که فرد مبتلا به بیماری خاصی نیست یا آن شرایط خاص(مانند بارداری) را ندارد؛ اما در واقع به آن بیماری یا شرایط مبتلاست. به عنوان مثال نتیجه آزمایش بارداری ممکن است نشان دهد که فرد باردار نیست در حالی که در واقع فرد باردار است.
بعضی از تست‌های آزمایشگاهی اطلاعات خاصی به شما می‌دهند. به عنوان مثال پزشک شما برای تشخیص اینکه گلودرد شما استرپتوکوکی است یا خیر ممکن است برای شما آزمایش کشت ترشحات گلو تجویز کند. اگر آزمایش شما مثبت باشد، نشان می‌دهد که گلودرد شما استرپتوکوکی است و در نتیجه پزشک می‌تواند داروی مناسب را برای شما تجویز کند. بعضی از تست‌های آزمایشگاهی نیز سرنخی به شما می‌دهد که به کمک دیگر اطلاعات مانند علائم جسمانی، تشخیص بیماری داده شده و داروهای مناسب تجویز می‌شود. به عنوان مثال پزشک از آزمایش سطح کلسترول به همراه دیگر موارد مانند اندازه گیری فشار خون، سن و دیگر عوامل خطر استفاده کرده و میزان خطر بروز بیماری‌های قلبی را در شما بررسی می‌کند.

واحد اندازه گیری در تست‌های آزمایشگاهی

نتایج تست‌های آزمایشگاهی معمولا دارای تعدادی واحد‌های اندازه گیری هستند؛ به عنوان مثال گفته می‌شود 37 میلی‌گرم در دسی لیتر. واحدها، راهی برای گزارش نتایج هستند؛ به طوری که می‌توان آن‌ها را با هم مقایسه کرد. به طور کلی، اما نه همیشه، آزمایش‌های مشابه با واحدهای مشابه، بدون توجه به اینکه در چه آزمایشگاهی انجام شده اند، گزارش می شوند.

محدوده مرجع

نتایج بسیاری از آزمایش‌ها به صورت عددی است که در یک دامنه مرجع بیان می‌شوند. دامنه مرجع، با انجام آن آزمایش بر روی گروهی از افراد طبیعی، برای پیدا کردن محدوده طبیعی، تعیین می‌شود. به عنوان مثال برای تعیین محدوده طبیعی یک تست خاص، آن آزمایش بر روی گروهی از مردان سن 30 تا 40 ساله انجام شده و میانگین نتایج این آزمایش به عنوان دامنه مرجع برای آن گروه سنی در نظر گرفته می‌شود. دامنه‌ها یا محدوده مرجع مختلف با هم متفاوت هستند زیرا در یک گروه خاص اندازه گیری می‌شوند به عنوان مثال دامنه مرجع میزان آهن خون در زنان با مردان متفاوت است. به عنوان مثال در جدول زیر دامنه مرجع تست سرعت رسوب را نشان می‌دهد. این آزمون در تعیین وجود التهاب، عفونت یا بیماری خودایمنی انجام می‌شود.
مردان 0 تا 15 میلی متر در هر ساعت (mm/hr)
زنان 0 تا 20 (mm/hr)
کودکان 0 تا 10 (mm/hr)
نوزادان تازه متولد شده 0 تا 2 (mm/hr)
اگر نتایج آزمایش شما با محدوده مرجع متفاوت باشد
در مواردی ممکن است نتایج آزمایش شما با محدوده طبیعی متفاوت باشد در حالی که هیچ مشکلی هم ندارید. باید بدانید عوامل خاصی مانند بارداری، مصرف داروها، خوردن غذا درست قبل از انجام آزمایش، کشیدن سیگار و یا استرس می‌توانند بر نتیجه آزمایش شما تاثیر بگذارند. وقتی نتیجه آزمایش شما از محدوده مرجع بالاتر یا پایین تر باشد ممکن است پزشک بخواهد آزمایش را دوباره انجام دهید و یا از شما بخواهد آزمایش دیگری برای تائید نتایج، انجام دهید.
چرا مقدار یا محدوده مرجع از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر متفاوت است؟
آزمایشگاه‌ها ممکن است از ابزار سنجش و آزمایش‌های خاص خود استفاده کنند یا گاهی ممکن است از محدوده مرجعی که خود تنظیم کرده‌اند، استفاده کنند. بنابراین گزارش آزمایش شما باید با محدوده مرجعی که همان آزمایشگاه تنظیم کرده مقایسه شود و نباید نتایج را با آزمایشگاه‌های مختلف مقایسه کنید. تنها تعداد انگشت شماری از آزمایش‌ها مانند آزمایش سطح قند خون محدوده مرجع استاندارد دارند؛ یعنی در تمام آزمایشگاه‌ها از یک محدوده مرجع استاندارد استفاده می‌شود. این بدین معنی است که نتایج این آزمایش‌ها بدون توجه به آزمایشگاهی که این آزمایش‌ها در آن انجام شده و با توجه به محدوده مرجع استاندارد بررسی می‌شود.

کیت‌های تست در خانه

بعضی از آزمایش‌ها مانند تست سطح قندخون، بارداری، تست ادرار با استفاده از کیت‌های موجود در بازار، در خانه قابل اندازه‌گیری هستند. برخی از تست‌هایی که در خانه انجام می دهید فوراً نتایج را بازگو می‌کند مانند تست بارداری. بعضی از کیت‌ها هستند که شما به وسیله آن‌ها می‌توانید در خانه نمونه گیری را انجام داده و آن را به آزمایشگاه بفرستید و سپس آزمایشگاه نتیجه را به شما گزارش خواهد کرد. کیفیت و قابلیت اطمینان آزمایشاتی که در خانه انجام می‌شود متفاوت است. از دکتر یا داروساز خود بخواهید تا یک مارک تجاری قابل اطمینان را به شما معرفی کند. اگر در مورد نتایج نگران هستید، دستورالعمل انجام آزمایش را به درستی دنبال کنید یا با پزشک خود در این مورد مشورت کنید. ممکن است پزشک شما برای تائید نتایج، انجام آزمایشات بیشتر را پیشنهاد کند.
چه مواردی می‌تواند بر نتایج آزمایشات تاثیر بگذارد؟
مواردی که می‌تواند بر روی دقت آزمایشات تاثیر بگذارد شامل:
عمل نکردن به دستورالعمل‌هایی که برای انجام آزمایشات لازم هستند، می‌توانند بر نتایج تاثیر بگذارند. در بعضی از آزمایش‌ها مانند آزمایش کلسترول و تری گلیسیرید نیاز است 12 ساعت قبل از انجام آن‌ها ناشتا باشید. در برخی از تست‌ها مانند قندخون 2 ساعته، ابتدا از شما یک آزمایش قندخون ناشتا گرفته می‌شود و سپس باید یک شربت گلوکز یا غذا خورده شود و دو ساعت بعد دوباره از شما تست قند خون گرفته می‌شود که در صورت رعایت نکردن دستورالعمل نتیجه آزمایش شما درست نخواهد بود.
• استفاده از بعضی داروها یا داروهای گیاهی. بعضی از داروهای گیاهی می‌توانند سطح قندخون را بالا یا پایین بیاورد و در آزمایش قندخون تداخل ایجاد کنند. قرص‌های ضد بارداری و دیگر داروهای استروئیدی می‌توانند قندخون را بالا ببرند؛ در حالی که داروهای کنترل کننده فشارخون و افسردگی می‌توانند قندخون را پایین بیاورند.
• نوشیدن نوشابه‌های کافئین دار یا الکلی
• خوردن گوشت بخصوص گوشت گاو
• مصرف ویتامین‌ها بخصوص ویتامینC
• استرس
• ورزش شدید
• شغل
• بارداری
سعی کنید از دستورات پزشک خود بخوبی پیروی کنید تا نتیجه آزمایش شما تا آنجایی که ممکن است دقیق باشد.