تفاسیر شیعی سده‌ی پانزدهم

تفسیر صدر، اثر شهید سید محمد باقر (1353-1400 ق) فرزند سید حیدر صدر از علمای بزرگ شیعه و مراجع تقلید. شهید سید محمد باقر صدر آثاری از خود در تفسیر و فنون قرآن باقی گذاشته است که بعضی از آنها به فارسی و سایر زبانها ترجمه گردیده است. از جمله تفسیر و آثار وی در علوم مزبور: مقدمات فی التفسیر الموضوعی للقرآن، الحریة فی القرآن، العمل الصالح فی القرآن، دراسات قرآنیة، دروس من القرآن الکریم در زمینه‌ی فلسفه و تاریخ از دیدگاه قرآن که تحت عنوان انسان مسؤول و تاریخ ساز به فارسی ترجمه شده است. ترجمه‌ی فارسی دیگری نیز از همین کتاب تحت عنوان سنتهای تاریخی در قرآن منتشر شده است.

منابع:

اعیان الشیعة، 184/9؛ تفسیر و تفاسیر جدید، 48؛ معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، 142، 203، 280.
تفسیر سورة العصر، اثر امام موسی صدر (ناپدید در سال 1400 ق) رئیس مجلس اعلای شیعه در لبنان. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی شامل سوره‌ی عصر است. مؤلف با مشرب حکمی به سبک کلامی و استدلالی به تفسیر و تأویل سوره‌ی عصر پرداخته است. این اثر در مجله اَمَل لبنان شماره‌ی 397، سال 1985 م، منتشر گردیده است.

منابع:

مجله امل، معجم الدراسات القرآنیة عندالشیعة الامامیة، 88.
تفسیر سورة الواقعه و آیة فی مقعد صدق [= تفسیر الصالحی]، اثر شیخ حسن (1310-1401 ق) فرزند شیخ میرزا علی نفی برغانی صالحی، از مشاهیر آل برغانی (برغانی صالحی، شیخ حسن). مفسر با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه‌ی معصومین (علیهم‌السلام) و تفسیرهای کهن به ویژه تفسیر بحرالعرفان و کنزالعرفان جدش شیخ محمد صالح برغانی حائری (م 1271 ق) به تفسیر سوره‌ی واقعه پرداخته سپس در آخر این تفسیر به تفسیر آیه‌ی 54-55 سوره‌ی القمر (إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ، فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیكٍ مُقْتَدِرٍ) مبادرت کرده و به طور مبسوط با شیوه‌ی حکمی و عرفانی جسم برزخی را اثبات کرده است. نسخه‌ی اصل به خط مؤلف در کتابخانه‌ی وقفی ملا محمد صالح برغانی حائری در کربلا محفوظ است.

منابع:

تفسیر سورة الواقعه؛ مستدرکات، اعیان الشیعة، 64/3؛ مقدمه‌ی موسوعة البرغانی فی فقه الشیعة، 56/1؛ نقباء البشر، 1630/4.
تفسیر الکاشف، اثر شیخ محمد جواد (1321-1401 ق) فرزند شیخ محمود مغنیه عاملی از علمای شیعه در لبنان و از محققین بلندآوازه‌ی معاصر (آل مغنیه). این تفسیر در هفت مجلد به زبان عربی و شیوه‌ی ادبی شامل تمام قرآن کریم است. مؤلف در اثر خود پس از ذکر آیه، نخست به لغت و اعراب کلمات و بعد به معنی آیه می‌پردازد و آن را به نحو وافی شرح می‌کند. این کتاب کراراً تجدید طبع یافته است.
اثر دیگر محمدجواد مغنیه تفسیر المبین نام دارد و آن در یک مجلد به زبان عربی و شیوه‌ی ادبی شامل تمام قرآن کریم است. مؤلف در این اثر مانند تفسیر شُبّر یا جلالین مختصراً به شرح موجز آیات و عبارات قرآنی پرداخته است. این تفسیر مکرراً در ایران طبع گردیده است.

منابع:

تفسیر الکاشف؛ تفسیر المبین؛ معجم الدارسات القرآنیه، 239.
المیزان فی تفسیر القرآن، اثر علامه سید محمد حسین طباطبائی (1321-1402 ق) فرزند سید محمد طباطبائی، از اعاظم حکما و مفسران امامیه. تفسیر مورد بحث در بیست مجلد به زبان عربی شامل تمامی قرآن کریم است. ترجمه‌ی فارسی آن نخست بار در چهل مجلد توسط افاضل اساتید و محققین حوزه‌ی علمیه‌ی قم به عمل آمده سپس استاد محمد باقر موسوی همدانی کل این اثر را به فارسی ترجمه کرده است که کراراً در 40 جلد به طبع رسیده است. مؤلف در این تفسیر اساس کار خویش را بر قاعده‌ی (القرآنُ یُفَسِّرُ بَعضُهُ بعضاً) قرار داده است. و نیز در مقدمه‌ی خود تصریح می‌کند: «در این تفسیر به منظور اینکه به طریقه‌ی اهل بیت (علیهم‌السلام) تفسیر کرده باشیم تنها در جهات زیر بحث می‌کنیم: 1) معارفی که مربوط است به اسماء خدای سبحان و صفات او از حیات و علم و قدرت و سمع و بصر و یکتایی و امثال آن؛ 2) معارف مربوط به افعال خدایتعالی چون خلق و امر و اراده و مشیت و هدایت و اضلال و قضاء و قدر و جبر و تفویض و رضا و غضب و امثال آن؛ 3) معارفی که مربوط است به واسطه‌هایی که بین باری تعالی و انسان هستند مانند حجابها و لوح و قلم و عرش و کرسی و بیت العمور و آسمان و زمین و ملائکه و شیطانها و جن و غیر ذلک؛ 4) معارفی که مربوط است به خود انسان در زندگی قبل از دنیا؛ 5) معارفی که مربوط است به انسان در دنیا. چون تاریخ پیدایش نوع او و خودشناسیش و شناسایی اصول اجتماعی و مسأله‌ی نبوت و رسالت و وحی و الهام و کتاب و دین و شریعت که از این باب است مقامات انبیاء که از داستانهای آنان استفاده می‌شود. همان داستانهایی که قرآن کریم از آن حضرات حکایت کرده است؛ 6) معارف مربوط به انسان در عوالم بعد از دنیا به معنی عالم برزخ و معاد؛ 7) معارف مربوط به اخلاق نیک و بد انسان که مقامات اولیاء در صراط بندگی یعنی اسلام و ایمان واحسان و اخبات و اخلاص و غیر ذلک مربوط به این معارف است. و اما آیاتی که مربوط است به احکام دینی در این تفسیر پیرامون آنها بحث نشده چون که بحث پیرامون آنها مربوط به کتاب فقه است نه تفسیر. سپس در هر چند آیه بعد از تمام شدن بحثها و بیانات تفسیری بحث‌هایی متفرق از روایات قرار داده‌ایم و در آن به آن مقدار که برایمان امکان داشت از روایات منقوله از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه‌ی اهل بیت (علیهم‌السلام) هم از طرق عامه و هم خاصه نموده‌ایم».
مؤلف نخست چند آیه از قرآن کریم را آورده سپس به طور مزجی قسمت قسمت از آیه را مجدد یاد می‌کند و به تفسیر آن می‌پردازد و نیز اول تحت عنوان بیان بحثهایی فلسفی، اجتماعی، تاریخی، علمی و اخلاقی پیش می‌آورد سپس با بحث روائی و نقل روایات سخنان خویش را پایان می‌بخشد. تفسیر المیزان از مهمترین و جامعترین تفسیرهای شیعه در عصر جدید و به طور مطلق یکی از چند تفسیر عمده و اساسی در قرن اخیر است و امروزه مشهورترین تفسیر نزد امامیه است. مؤلف از تألیف این تفسیر گرانقدر در 1392 ق فراغت یافت. مجلد اول در 1375 ق و مجلد بیستم آن در 1392 ق در تهران توسط دارالکتب الاسلامیه و همزمان در بیروت توسط مؤسسه‌ی اعلمی طبع گردید و پس از آن در بیروت و تهران تجدید طبع گردیده است. ترجمه‌های فارسی نیز بارها تجدید طبع یافته است.

منابع:

تفسیر المیزان، 1-20؛ تفسیر و تفاسیر جدید، 115؛ مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، 863/2.
معارفی از قرآن، اثر سیدا عبدالحسین دستغیب (1332-1402 ق) از علمای مبارز و انقلابی عصر جدید که به دست مخالفان به شهادت رسید. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان فارسی شامل شرح سوره‌ی حدید. مؤلف آن را به سبک کلامی با روحیه‌ای عرفانی نگاشته است. این اثر توسط انتشارات فقیه، طبع گردیده است.
شهید دستغیب دارای دو تفسیر دیگر نیز می‌باشد: 1) تفسیر سوره‌ی نجم در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه‌ی استدلالی شامل اثبات معراج پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و رد شبهات مخالفین. این تفسیر در شیراز طبع گردیده است؛ 2) تفسیر سوره‌ی قمر در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه‌ی استدلالی به نام حقائقی از قرآن مجید. این کتاب در شیراز طبع گردیده است. مؤلف همچنین دارای تفسیرهایی بر سوره‌ی یس و سوره‌ی حجرات و دیگر سوره‌هاست.

منابع:

تفسیر و تفاسیر جدید، 185؛ مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، 729/3.
مخزن العرفان، اثر حاجیه نصرت خانم (1308 ق - 1403 ق) دختر حاج سید محمد علی حسینی اصفهانی معروف به امین یا امینه که مؤلفات خود را به نام «یک بانوی ایرانی» منتشر می‌کرد و از زنان دانشمند و پارسای عصر جدید بود. (امین، حاجیه نصرت خانم) این تفسیر در پانزده مجلد به زبان فارسی و شیوه‌ی کلامی و استدلالی و روائی شامل تمامی قرآن کریم است. مؤلف در این اثر پس از ذکر یک یا چند آیه از قرآن کریم نخست آن را به فارسی روان ترجمه نموده سپس به تفسیر و تأویل و شرح مبسوط آیه می‌پردازد و نیز معانی عرفانی و جنبه‌های ادبی و سایر موارد آن را بیان می‌کند. مفسر در این تفسیر همواره از روایات و احادیث خاندان عصمت و طهارت (علیه‌السلام) و همچنین از اقوال مفسران متقدم شیعه استفاده می‌کند. این تفسیر در حیات مؤلف در پانزده مجلد بین سالهای 1336 تا 1354 ش در اصفهان طبع گردیده است.

منابع:

تفسیر مخزن العرفان؛ اعیان الشیعة، 499/3؛ تاریخ علمای معاصرین، 311؛ الذریعة، 229/20؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان، 445؛ گنیجنه‌ی دانشمندان، 114/3؛ فهرست کتابهای چاپی فارسی، 4151/2.
انوار نبوت، از سید عباس (1318 ق - 1404 ق) فرزند سید حبیب معروف به مدرس حاج سید جوادی، از مجتهدان و علمای قزوین. تفسیر مورد بحث به زبان فارسی است. مفسر پس از ذکر هر آیه به شرح و بیان آن می‌پردازد و در بعضی موارد از روایات بهره گرفته است و تفسیری است تحت لفظی و غالباً ترجمه‌ی فارسی آیات را دربردارد. مجلد اول شامل تفسیر سوره‌ی حمد تا پایان سوره‌ی نساء است و این تفسیر در تهران به چاپ رسیده است.

منابع:

تفسیر انوار نبوت؛ یادداشتهای شخصی.
اضواء علی متشابهات القرآن، اثر شیخ خلیل یاسین (1328-1405 ق) فرزند شیخ ابراهیم عاملی، از علما و مفسران شیعه در لبنان. تفسیر مورد بحث به زبان عربی و تفسیری گزینشی و به ترتیب سوره‌های قرآن کریم است. مفسر در هر سوره از قرآن که دارای آیه‌ی متشابه است آنرا یاد کرده سپس اشکال و اعتراض را به عنوان سؤال مطرح می‌نماید و بعد تحت عنوان جواب تفسیر آیه را بطرز محققانه و به سبک بسیار قانع کننده و استدلالی و موجز بیان می‌دارد. این تفسیر در دو جلد در 1600 سؤال و جواب در بیروت چاپ گردید و سپس در 1651 سؤال و جواب تجدید چاپ شد.

منابع:

اضواء علی متشابهات القرآن؛ مستدرکات، اعیان الشیعة، 40/1؛ معجم الدراسات القرآنیة عندالشیعة الامامیة، 21.
تفسیر نوین، اثر استاد محمدتقی شریعتی مزینانی (م 1366 ش - 1408 ق) از بنیان‌گذاران نهضت فکری اسلامی در ایران پدر و مربی دکتر علی شریعتی. این تفسیر در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه‌ی ادبی و علمی نوین شامل بخشی از قرآن کریم می‌باشد. معروف‌ترین اثر مؤلف همین تفسیر است که اختصاص به شرح و تفسیر جزء سی‌ام قرآن از آغاز سوره‌ی عم تا پایان است. و شامل مقدمه‌ی مفصل و نیز مباحثی از تاریخ قرآن مخصوصاً اثبات عدم تحریف و اینکه قرآن به جمع و تدوین عثمان بی‌کم و کاست محفوظ مانده است و همچنین اثبات اینکه ترتیب کنونی قرآن فرموده‌ی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در زمان ایشان گردآوری شده و تاکنون بی‌زیادت و نقصان باقی مانده است و نیز دارای شرحی از اعجاز و بلاغت قرآن می‌باشد. و نیز در زمینه‌ی ترتیب کلمات و نظم کلی و انحصاری ترتیب حروف و انتخاب کلمات و الفاظ در قرآن و عدم اختلاف در مطالب گوناگون آن اظهارنظر می‌کند. در این تفسیر منتهای کوشش به عمل آمده است که برای عموم قابل استفاداه باشد تا مردم مسلمان با مأنوس شدن به قرآن به صلاح و تقوی نزدیک شوند به همین دلیل حتی الامکان از طرح مطالب مشکل و به کاربردن اصطلاحات علمی و فلسفی خودداری گردیده است. مؤلف پس از ذکر هر آیه ترجمه‌ی فارسی روان آن را می‌آورد. سپس هر عبارت قرآنی را با بیانی ساده و شیوا شرح و تفسیر کرده است. این تفسیر بیش از بیست بار تاکنون تجدید طبع یافته است.

منابع:

تفسیر نوین (تهرانی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1353 ش)؛ تفسیر و تفاسیر جدید، 40-42 و 151-161؛ فهرست کتابهای چاپی فارسی، 1400/1.
تفسیر و ترجمه قرآن مجید، اثر زین‌العابدین رهنما (1272 ش - 1366 ش) فرزند شیخ علی شیخ العراقین مازندرانی معروف به رهنما، از برجسته‌ترین نویسندگان سلسله‌ی آل مازندرانی (آل مازندرانی) این تفسیر به فارسی در چهار جلد، دارای یک مقدمه، شامل بحث در کلیات قرآن و کیفیت ترجمه و تفسیر و معرفی بعضی از ترجمه‌های قرآن کریم به زبانهای مختلف است. جلد اول) شامل سوره‌ی فاتحه تا آخر سوره‌ی اعراف؛ جلد دوم) شامل سوره‌ی انفال تا پایان سوره‌ی حج؛ جلد سوم) از آغاز سوره‌ی مؤمنون تا پایان سوره‌ی فُصلت؛ جلد چهارم) از آغاز سوره‌ی شوری تا آخر قرآن. شیوه‌ی مفسر چنین است که پس از ذکر آیه‌ی قرآن در ستون مقابل ترجمه‌ی فارسی آن را می‌آورد ترجمه‌ی فارسی آیات دارای شماره‌ی مسلسل است و مفسر با ذکر شماره‌ی مسلسل ترجمه فارسی در پاورقی به تفسیر مختصر می‌پردازد و از تفسیرهای کهن مانند تفسیر ابوالفتوح رازی و تفسیر کبیر و تفسیر طبری سود جسته است. مجلدات این تفسیر از 1346 تا 1354 طبع و منتشر شده است.

منبع:

ترجمه و تفسیر قرآن مجید، نگارش زین العابدین رهنما.
تفسیرهای امام خمینی، امام خمینی (سید روح الله بن سید مصطفی، 1320 ق - 1368 ش) رهبر انقلاب اسلامی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، از حکما و عرفا و مراجع تقلید بزرگ شیعه در عصر حاضر. (خمینی، امام روح الله). امام خمینی به قرآن کریم و تأثیر فرهنگ‌آفرین و انقلاب‌انگیر آن توجه خاصی داشت و در اغلب سخنرانیها و آثارش مخاطبان را به تدبر در آیات و بینات قرآنی دعوت می‌کرد. نمونه‌ای از اهتمام ایشان به تفسیر قرآن شرکت در برنامه‌ی «با قرآن در صحنه» در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران در سال 1358 ش بود که تفسیر عرفانی عمیقی بر دو سوره‌ی حمد و علق عرضه داشت و بازتاب اجتماعی وسیعی یافت. (نشر البرز، 1359، 102 ص و طبعهای دیگر). اثر دیگری که عمق قرآن‌پژوهی و قرآن‌شناسی امام خمینی، قدس سره، را نشان می‌دهد مجموعه‌ای است به نام قرآن، باب معرفت الله (مجموعه‌ی بیانات و نوشته‌های امام خمینی - قدس سره - درباره‌ی قرآن) گردآوری و تألیف و نشر چند مسجد از مساجد تهران، شامل یک مقدمه و چند فصل. فصل اول: قرآن چگونه کتابی است؟ فصل دوم: مقاصد و مطالب کتاب الهی. فصل سوم: شئون و فضیلت تعلیم و تعلم قرآن. فصل چهارم: آیات باطنی تلاوت قرآن. تتمیم: سفارش به اُنس با قرآن و معرفی ابعاد مختلف آن. در سایر آثار جدیدالانتشار امام از جمله سرّ الصلوة و آداب الصلوة و صحیفه‌ی نور و نیز آثار فقهی و اصول فقهی ایشان به تناسب موضوع، تفسیر بسیاری از آیات قرآن مطرح شده است.

منابع:

کتابهایی که در متن مقاله از آنها یاد شده است.
تفسیر اویسی، اثر شیخ محمد حسین (1336-1411 ق) فرزند غلام علی اویسی قزوینی، از علمای اعلام و مدرسان نامدار حکمت و علوم عقلی در قزوین. مقدمات علوم و فنون ادب را در زادگاه خود قزوین نزد سید احمد عماد حاج سید جوادی و شیخ مهدی معروف به قاضی فراگرفت. سپس سطوح فقه و اصول و مطول را از حوزه‌ی علمی آقا سید محمد مهدی تقوی و شیخ احمد تألهی به پایان رسانید و نیز کلام و رسائل و مکاسب خویش را نزد شیخ یحیی مفیدید تلمذ نمود. حکمت و فلسفه را از محضر فیلسوف مشهور سید ابوالحسن رفیعی قزوینی فراگرفت. در حدود سال 1372 ق به قم هجرت نمود و خارج فقه را از حوزه‌ی درس حاج آقا حسین بروجردی و اصول را از حوزه‌ی درس شیخ عباس شاهرودی و سید محمود داماد بهره‌مند گشت. وی سالها از محضر علامه طباطبائی صاحب تفسیر المیزان تلمذ کرد. در سالهای آخر اقامت وی در قم مفسر از اصحاب نزدیک استادش صاحب تفسیر المیزان محسوب می‌گشت. سپس در سال 1380 ق به زادگاه خویش قزوین بازگشت و به تدریس فقه و اصول پرداخت و تدریس فلسفه در قزوین منحصر به او شد. و تا آخرین روزهای زندگی خویش در مدرسه التفاتیه مشغول تدریس فلسفه‌ی عالی بود و جمعی از افاضل طلاب علوم دینی حلقه‌ی درس او را تشکیل می‌دادند. تفسیر مورد بحث به فارسی است با ذکر نص بعضی از روایات و مطالب فلسفی و عرفانی به زبان عربی، سپس ترجمه‌ی آن به فارسی و بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه‌ی اطهار (علیهم‌السلام) و نیز استشهاد از تفسیرهای کهن از جمله تفسیر فخر رازی و نقل اقوال حکماء و عرفاء و استشهاد به اشعار در چند مجلد که آن را در مدت سی سال جمع تألیف نموده است. در این مدت از 138 ق تا 1411 ق در مسجد حلیمه خاتون در شبهای ماه رمضان برای شاگردان خود و طبقات مختلف درس تفسیر می‌گفت و این مجلس تفسیر از باشکوه‌ترین و پرجمعیت‌ترین مجالس تفسیر قزوین محسوب می‌گشت. نسخه‌ی اصل به خط مؤلف در کتابخانه‌ی مؤلف در قزوین محفوظ است.

منابع:

گنجینه‌ی دانشمندان، 167/6؛ ذیل ترجمه‌ی مفیدی؛ یادداشتهای شخصی.
البیان فی تفسیر القرآن، اثر آیت‌الله سید ابوالقاسم خوئی (1317-1413 ق) فرزند سید علی اکبر موسوی خوئی نجفی، از ائمه‌ی فتوی و مراجع تقلید شیعیان جهان و زعیم حوزه‌ی علمیه. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی و شیوه‌ی استدلالی و کلامی شامل مقدمه و مباحث قرآن‌پژوهی مختلف و سپس تفسیر سوره‌ی حمد است. مؤلف در اثر خود نخست مدخل تفسیر را نگاشته که شامل خطبه‌ی کتاب و بیان علت تألیف این تفسیر است و دارای چهارده فصل می‌باشد که هر فصلی به چند فرع مستقل تقسیم می‌گردد و نیز هر یک فصل دارای بحث تحلیلی بسیار مهم در کلیات و معارف قرآن مجید و عظمت اسرار کونیه و تشریعیه و نواحی اعجاز و امتیازات این کتاب آسمانی و اختلافات قراءآت و استدلال علمی و تحقیقی و عقلی بر عدم وقوع تحریف. اهم مباحث این اثر عبارتند از: 1) بحث مؤلف در فضیلت قرآن و عجز انسان از توصیف قرآن و طریق معرفت به تفسیر قرآن؛ 2) اعجاز قرآن: مؤلف در این فصل به اعجاز قرآن و اتقان معانی آن و اسرار نهفته‌اش پرداخته است؛ 3) اوهام حول اعجاز قرآن، در رد و تخطئه نظریه‌ی «صرفه»؛ 4) سایر معجزات، بشارت و خبر نبوت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در تورات و انجیل، اسلام آوردن بسیاری از یهودیان و نصاری؛ 5) سخنی درباره‌ی قاریان هفتگانه؛ 6) نگاهی به قرائتهای قرآن و ضرورت بر تواتر آنها و موضوع احرف سبعه و کیفیت قراءت در نماز؛ 7) آیا قرآن بر هفت حرف نازل شده است؛ 8) مصون ماندن قرآن از هرگونه تحریف و تصریحات اعلام امامیه به عدم تحریف به میان می‌آورد؛ 9) درباره‌ی گردآوری و کیفیت جمع‌آوری قرآن؛ 10) حُجیة ظواهر و اخذ به ظاهر قرآن؛ 11) نسخ در قرآن، معنی لغوی و اصطلاحی نسخ، اقسام سه‌گانه‌ی نسخ، آیه متعه و دلالت به جواز نکاح متعه؛ 12) بداء در هستی، بحث در علم الهی ازلی است و تنافی با قدرت او ندارد، بداء نزد شیعه‌ی امامیه، اقسام قضاء الهی؛ 13) اصول کار تفسیر، قرآن، بطلان اعتماد بر ظن؛ 14) حدوث قرآن و قدمت آن، بحث در صفات باری تعالی. سپس مؤلف به تفسیر سوره‌ی الحمد پرداخته است. نخست محل نزول سوره را بحث کرده و بعد فضیلت و عدد آیات آن سپس به اندیشه و آرمان این سوره می‌پردازد و بعد به تفسیر بسمله و آغاز تفسیر الحمد شروع نموده و سبک او چنین است که پس از ذکر آیه نخست قراءت را بیان می‌کند و بعد لغت و اعراب را سپس به نحو مبسوط به تفسیر آیه می‌پردازد و اساس شیوه‌ی او تفسیر قرآن با قرآن می‌باشد. و شیخ کاتب طریحی تاریخ تألیف این تفسیر را چنین به نظم آورده است

رب السماء انزل قرآنه *** علی النبی المصطفی الخاتم
تفسیره (البیان) ارخ و قل *** خیر البیان من ابی‌القاسم

این تفسیر تاکنون بیش از ده بار در نجف اشرف و بیروت به طبع رسیده است. در طبع هشتم انتشارات دارالزهراء در پایان تفسیر سوره‌ی الحمد مؤلف بیست و شش تعلیقه بدان افزوده است که تعلیقه اول در منابع حدیث ثقلین و تعلیقه بیست و ششم منابع روایة شفاعت می‌باشد.
اثر قرآن‌پژوهی دیگر مرحوم آیت‌الله خویی تفسیر نفحات الاعجاز نام دارد، در یک مجلد به زبان عربی. مؤلف در این اثر پاسخ و رد مبسوطی به کتاب حسن الایجاز فی ابطال الاعجاز تألیف فردی آمریکائی به نام نصیرالدین الظافر به سبک کلامی و ادبی و استدلالی داده است. این تفسیر در 1382 ق تجدید طبع یافته است.

منابع:

تفسیر البیان؛ تفسیر و تفاسیر جدید، 198؛ الذریعة، 246/24؛ معجم الدراسات القرآنیة، 44 و 305؛ معجم المؤلفین العراقیین، 64/1؛ نقباء البشر، 71/1؛ معجم رجال الفکر، 169؛ معارف الرجال، 285/1.
مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، اثر سید عبدالاعلی (1328-1414 ق) فرزند سید علی رضا سبزواری نجفی، از مراجع تقلید و فقهای شیعه. این تفسیر در چند مجلد به زبان عربی و شیوه‌ی روائی و حکمی شامل تمام قرآن کریم است. در مجله‌ی تراثنا آمده است که چند مجلد از این تفسیر در نجف اشرف طبع و منتشر گردیده و سایر مجلدات در قید تألیف و چاپ می‌باشد.
اثر دیگر عبدالاعلی سبزواری حاشیه و شرح تفسیر الصافی است که در یک مجلد به زبان عربی و شیوه روائی شامل بخشی از قرآن کریم می‌باشد مؤلف با مشرب معقولی خود حواشی و شروحی بر تفسیر صافی ملا محسن فیض کاشانی (1007-1091 ق) با استفاده از روایات ائمه‌ی اطهار (علیهم‌السلام) نگاشته است. نسخه‌ی اصل به خط مؤلف در کتابخانه‌ی وی در نجف اشرف موجود است.

منابع:

مجله‌ی تراثنا، شماره‌ی چهارم، سال دوم، شوال 1407 ق، 28؛ معجم رجال الفکر و الادب، 223.
التمهید فی علوم القرآن، اثر آیت‌الله محمدهادی معرفت (متولد ح 1350 ق)، از ائمه‌ی اجتهاد و مدرسین خارج حوزه‌ی علمیه قم. این تفسیر در چند مجلد شامل مقدمات و مدخل‌های تفسیر به زبان عربی و شیوه‌ی استدلالی شامل تمام قرآن کریم از آغاز تا انجام آن است. مؤلف در مقدمه بر مدخل تفسیر خویش می‌نویسد از آغاز اشتغال به طلب علم بسیار به شؤون قرآن کریم و مطالعه تفسیرهای گوناگون و کتب حاوی علوم قرآن مأنوس بودم از همان زمان کتب تفسیر و علوم مربوط به آن را مطالعه می‌کردم در دو مورد برای خود یادداشتهایی برمی‌داشتم نخست آن چه در صحت اقوال و گفتار نویسنده برایم مورد شک و تردید واقع می‌شد و دوم آن چه مورد تحسین این جانب قرار می‌گرفت. و با مرور زمان انبوهی از یادداشتها نزد این جانب جمع گردید تا اینکه آن‌ها را به فصول مختلف تبویب و تنظیم نمودم که در نتیجه شامل بحثهای متنوع قرآنی گردید. این بحثها را پس از تنظیم، مدخل تفسیر وسیط خود قرار دادم. مؤلف مجلد اول تفسیر خویش را به بحث وحی و قرآن، و ظاهر آن و مجلد دوم را به ناسخ و منسوخ و مجلد سوم را به محکمات و متشابهات قرآن اختصاص داده سپس حقیقت تأویل، مذاهب سلفیه و تشکیک آنها و ایجاد تشابه در آیات متشابه را ذکر نموده است. مجلد اول تا چهارم این تفسیر طبع و منتشر گردیده است.

منابع:

تفسیر التمهید فی علوم القرآن، 4 مجلد؛ معجم المؤلفین العراقیین، 260/3؛ مؤلفی الشیعة، 386؛ معجم الدراسات القرآنیة عندالشیعة الامامیة، 68.
باد و باران در قرآن، اثر مهندس مهدی بازرگان (متولد 1286 ش) از اصلاحگران و رجال سیاسی و نخستین نخست وزیر (رئیس دولت موقت) در آغاز تکوین جمهوری اسلامی ایران. وی از نویسندگان اسلامی متجدد و متعهد است (برای نقش او در مبارزات ملی منتهی به انقلاب ــ انقلاب اسلامی ایران). باد و باران در قرآن در یک مجلد و به زبان فارسی است و مؤلف، آیات مربوط به باد و باران را به شیوه‌ی علمی و استدلالی به تطبیق آنها با علوم جدید تفسیر کرده است. این اثر به اهتمام سید محمد مهدی جعفری توسط شرکت انتشار، منتشر گردیده است. مؤلف آثار قرآن‌پژوهی متعدد دیگری هم دارد از جمله: سیر تحول قرآن که حاوی بحث تازه و دقیقی درباره‌ی نزول سوره‌های قرآن کریم است این اثر را نیز آقای سید محمد مهدی جعفری به طبع رسانده است. آموزش قرآن که حاوی تجوید و شیوه‌های آموزش درست‌خوانی و روخوانی قرآن است. شناخت وحی و جمله‌شناسی قرآن نیز جزو آثار قرآن‌پژوهی اوست. جدیدترین اثر قرآنی مهندس بازرگان بازگشت به قرآن نام دارد که تاکنون چهار مجلد از آن انتشار یافته است و بازنویسی جلسات تفسیر و برنامه‌ی «با قرآن در صحنه» در تلویزیون ماههای بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است.

منبع:

تفسیر و تفاسیر جدید، 42-43.
احسن الحدیث، اثر سید علی اکبر قرشی (زنده در 1366 ش) از قرآن‌پژوهان کوشای معاصر صاحب قاموس قرآن 7 جلد در 3 مجلد به فارسی که یکی از محققانه‌ترین فرهنگهای خاص لغات قرآن مجید است. احسن الحدیث تفسیری است به فارسی، به شیوه‌ی عقلی - استدلالی، کلامی، و گرایش به مسائل علمی و اجتماعی عصر جدید. مؤلف درباره‌ی شیوه‌ی نگارش خود در پایان مقدمه چنین آورده است: «در این تفسیر ابتدا قسمتی از آیات که به نظر نگارنده با هم ارتباط دارند، نوشته شده، و ترجمه‌ی آیات در ذیل آنها بیان می‌گردد. سپس مطالب تفسیر در سه بخش: کلمه، شرحها و نکته‌ها بررسی می‌شود. بدین طریق که ذیل عنوان «کلمه‌ها» متن آنها توضیح داده می‌شود. و ذیل عنوان «شرحها» آیات شریفه مورد تفسیر قرار می‌گیرد و در ذیل عنوان سوم، برداشتهایی که می‌شود از آیات کرد و مطالبی که مربوط به آنهاست بیان می‌شود» (احسن الحدیث، 26/1). احسن الحدیث در 12 مجلد است و در فاصله‌ی سالهای 1360 تا 1371 از سوی بنیاد بعثت در تهران انتشار یافته است.

منبع:

احسن الحدیث.
هدی القرآن، اثر سید محمدتقی (متولد 1365 ق) فرزند سید محمد کاظم حسینی خراسانی مدرسی حائری، از مدرسان نامدار حوزه‌ی علمیه‌ی تهران. تفسیر مورد بحث در هجده مجلد به زبان عربی، شامل تمام قرآن کریم به شیوه‌ی کلامی است. مؤلف در این اثر خود نخست چند آیه را از قرآن ذکر نموده سپس مجدد قسمتی از آیه را آورده و به تفسیر آن می‌پردازد به روش ساده و ادبی روان و همه فهم. این تفسیر چند بار در بیروت چاپ گردیده است.

منابع:

تفیسر هدی القرآن؛ معجم المؤلفین العراقیین، 117/3-118.
پرتوی از جمال انسانیت = تفسیر سوره‌ی یوسف، اثر شیخ نعمت الله صالحی نجف آبادی (زنده در 1410 ق) از فضلاء معاصر. این اثر در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه‌ی موعظه‌ای شامل سوره‌ی یوسف است. این تفسیر نخست در قم سپس چاپ نهم در 1360 ش طبع و منتشر گردیده است.

منابع:

تفسیر سوره‌ی یوسف؛ تفسیر و تفاسیر جدید، 179.
تفسیر و ترجمه‌ی قرآن، اثر بهاءالدین خرمشاهی (متولد 1324 ش)، از نویسندگان و قرآن‌پژوهان معاصر و از ویراستاران دایرةالمعارف حاضر. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به قطع بزرگ رحلی و شیوه‌ی ادبی دایرةالمعارفی شامل تمام قرآن کریم است مؤلف پس از درج هر یک صفحه از مصحف شریف، در ستون مقابل ترجمه فارسی آن را آورده سپس کلمات مشکله و متشابه و غریب هر آیه و مفاهیم کلیدی و مسائل و عبارات دشوار را ذیل آن توضیح می‌دهد. این ترجمه همراه با تفسیر از سوی مؤسسات انتشاراتی نیلوفر و جامی به طبع رسیده و نزدیک به انتشار است. در پایان این تفسیر واژه‌نامه‌ی قرآنی - فارسی و چند مقاله در زمینه‌ی تاریخ قرآن و عدم تحریف آن و مسائل دیگر قرآن‌پژوهی درج گردیده است.
مؤلف از جمله محققین شیعه است که چهار اثر در زمینه‌ی قرآن‌پژوهی و تفسیر نگاشته است که سه دیگر آن عبارتند از: 1) فرهنگ موضوعی قرآن مجید در یک مجلد به زبان عربی و فارسی با همکاری استاد محقق توانا آقای کامران فانی این اثر شامل تدوین کلمات قرآن براساس موضوعی است. شیوه‌ی ساده‌ی مؤلفان در تنظیم کلمات و لغات قرآن، به ترتیب حرف اول کلمه براساس ابجدی یا دقیقتر بگوئیم ابتثی است - و نه بر رسم فرهنگهای کهن عربی که از روی ماده‌ی اصلی کلمات تنظیم یافته است. لذا مبتدیان و علماء و محققین یک‌سان بدون زحمت، خواسته‌ی خویش را در اندک زمان به دست می‌آورند. این اثر نزدیک به هشت هزار مدخل از موضوعات قرآنی را با ذکر نام سوره و شماره‌ی آیه در برابر آنها دربردارد. طبع اول این اثر در 1364 ش از سوی نشر فرهنگ معاصر (تهران)، و طبع دوم آن در 1369 ش از سوی انتشارات الهدی صورت گرفته است؛ 2) قرآن‌پژوهی: در یک مجلد به زبان فارسی، شامل هفتاد بحث و تحقیق قرآنی است که توسط نشر مشرق در تهران در 1372 ش طبع گردیده است؛ 3) تفسیر و تفاسیر جدید در یک مجلد به زبان فارسی (تهران، کیهان، 1364 ش) این اثر توسط عصام حسن به عربی ترجمه گردیده و در بیروت توسط انتشارات دارالروضة طبع و نشر گردیده است (1991/1411 ق).

منابع:

فرهنگ موضوعی قرآن مجید، مجله‌ی کرانه، سال اول، شماره‌ی یکم، 1373 ش، 7-16؛ یادداشتهای شخصی.
تفسیر نمونه، اثر جمعی از نویسندگان زیر نظر آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی. گروه مؤلفان عبارتند از حجج اسلام محمدرضا آشتیانی، محمد جعفر امامی، داود الهامی، اسدالله ایمانی، عبدالرسول حسنی، سید حسن شجاعی، سید نورالله طباطبائی، محمود عبداللهی، محسن قرائتی، محمد محمدی از افاضل مدرسان حوزه‌ی علمیه قم. تفسیر مورد بحث به زبان فارسی و شیوه‌ی استدلالی است. مؤلفان در این اثر سعی نموده‌اند که مسائل علمی و اجتماعی روز را با تفسیر آیات تطبیق داده و نسل جوان را با معارف اسلامی و قرآن آشنا کنند و نیز آقای ناصر مکارم شیرازی در مقدمه‌ی آن می‌نویسد که این تفسیر بر مبنای معیارها و نیازهای جهان امروزی نگاشته شده تا احتیاجات و خواستهای نسل جوان را برآورده نماید و باعث آشنائی آنان با معارف قرآن و فرهنگ اسلام شود. و نیز امتیازات این تفسیر را چنین یاد کرده است: 1) از آنجا که قرآن کتاب زندگی است در تفسیر آیات به جای پرداختن به مسایل ادبی و عرفانی و مانند آن توجه خاصی به مسایل سازنده‌ی زندگی مادی و معنوی و به ویژه مسایل اجتماعی شده و به اندازه‌ی کافی روی مسایلی که تماس نزدیک با حیات فرد و اجتماع دارد تکیه گردیده است؛ 2) به تناسب عناوینی که در آیات مطرح می‌شود ذیل هر آیه بحث فشرده و مستقلی درباره‌ی موضوعاتی مانند ربا، بردگی، حقوق زن، فلسفه‌ی حج، اسرار تحریم قمار، شراب، گوشت خوک، و ارکان و اهداف جهاد اسلامی و مانند آن آمده است تا خوانندگان در یک مطالعه‌ی اجمالی از مراجعه به کتابهای دیگر بی‌نیاز گردند؛ 3) کوشش شده ترجمه‌ی ذیل آیات سلیس و روان و گویا و دقیق و در نوع خود جالب و رسا باشد؛ 4) به جای پرداختن به بحثهای کم حاصل ادبی توجه مخصوص به ریشه‌ی لغات و شأن نزول آیات که هر دو در فهم دقیق معانی قرآن مؤثر هستند شده است؛ 5) اشکالات و ایرادات و سؤالات مختلفی که گاهی در پیرامون اصول و فروع دین اسلام به میان می‌آید، به تناسب هر آیه مطرح شده و پاسخ فشرده‌ی آن ذکر گردیده است. مانند شبهه‌ی آکل و مأکول، معراج، تعدد زوجات، علت تفاوت زن و مرد، تفاوت دیه‌ی زن و مرد، حروف مقطعه‌ی قرآن، نسخ احکام، جنگها و غزوات اسلامی، آزمایشهای گوناگون الهی و دهها مسأله‌ی دیگر به گونه‌ای که هنگام مطالعه‌ی آیات علامت استفهامی در ذهن خواننده باقی نماند؛ 6) از اصطلاحات پیچیده‌ی علمی که نتیجه‌ی آن اختصاص کتاب به صنف و گروه خاصی است دوری شده و به هنگام ضرورت پس از ذکر اصطلاح علمی تفسیر روشن آن بیان گردیده است.
سبک این تفسیر: نخست یک یا چند آیه از قرآن ذکر گردیده سپس آن را به فارسی ترجمه می‌کند و مبسوطاً به تفسیر آیات می‌پردازد و تحت عناوین هر آیه به تناسب آن. بحثهای تاریخی و ناسخ و منسوخ، داستانهای گوناگون، شأن نزول، و بیان نقطه‌های تاریک آن را آورده است. این تفسیر در بیست و هفت جلد در تهران طبع و اخیراً تجدید چاپ شده است.

منبع:

تفسیر نمونه، زیر نظر آیت‌الله مکارم شیرازی.
تفسیر عاملی، اثر ابراهیم عاملی خراسانی معروف به موثق (زنده در 1345 ش)، از مفسران معاصر. تفسیر مورد بحث در هفت مجلد به زبان فارسی و شیوه‌ی کلامی و ادبی و استدلالی شامل تمام قرآن کریم است. مؤلف نخست چند آیه را ذکر نموده سپس آنها را به فارسی ترجمه می‌کند و بعد به تفسیر هر یک از آیات می‌پردازد. او سعی نموده که تمام مباحث علمی لازم برای فهم و تفسیر آیه را از اقوال مفسران متقدمین و متأخرین در زمینه‌ی لغات و شأن نزول برشمارد و مبسوطاً شرح دهد. همچنین در ذیل عنوان (سخن ما) به بیان و شرح سخنان خویش می‌پردازد. مؤلف در مقدمه‌ی خویش سبک و روش خود را در تألیف این تفسیر چنین بیان داشته که پس از بررسی تمام تفاسیر متقدمین و متأخرین ترتیب آن را در پنج قسمت تنظیم نمودم: 1) معنی واژه‌های دور از ذهن؛ 2) شأن نزول هر آیه؛ 3) ترجمه آیات با رعایت دو نکته: کوشش در مطابقت با کلمات قرآن به فارسی و ربط جمله یا آیه یا آیات پیش از آن؛ 4) نشان دادن اختلاف مفسران در مقصود و در قرائت آیات؛ 5) نوشتن مطالب ابتکاری خود با عنوان (سخن ما). سپس در شانزده عنوان مقدمه‌ی خویش را ادامه می‌دهد. نخست قرآن چه وقت نازل شده است، دلبستگی پیغمبر و مسلمانان در مواظبت از قرآن، آنهایی که قرآن را در زمان پیغمبر حفظ کرده‌اند، قرآن در حضور پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خوانده می‌شد و او تصویب می‌کرد، جمع‌آوری قرآن بعد از رحلت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم)، جمع‌آوری قرآن در نوبت سوم به وسیله‌ی عثمان، نظم آیه‌ها و سوره‌های قرآن، نقطه‌گذاری و علامت ممیزه، وضع حرکات برای حروف قرآن، هفت قاری معروف به قرّاء سبعه، معنی نازل شدن قرآن بر هفت حرف، فواتح سوره‌ها یا حروف مقطع اوایل سوره‌ها، تفسیرگویان و تفسیرنویسان، معنی سبع مثانی و سبع طوال، قرآن و دیگران، ترجمه‌های قرآن و شیوه‌ی نویسنده. این تفسیر در مشهد بدون تاریخ طبع گردیده است.

منابع:

تفسیر عاملی؛ فهرست کتابهای چاپی فارسی، 1395/1.
الفرقان فی تفسیر القرآن: اثر دکتر شیخ محمد صادقی، از مفسران معاصر و مدرسین حوزه‌ی نجف اشرف و قم. تفسیر مورد بحث در سی جلد به عربی است. مفسر پس از ذکر مجموعه‌ای از آیات قران کریم به تفسیر آیات یاد شده می‌پردازد و شیوه‌ی او تفسیر قرآن با قرآن است و در بعضی از موارد از سنت نیز بهره گرفته است. چنانچه مفسر در مقدمه‌ی خود یاد کرده است این تفسیر سلسله درسهای تفسیر اوست بر طلاب علوم دینی در حوزه‌ی نجف اشرف و قم که مفسر آن را به خواهش شاگردان خود تدوین نموده و در سی جلد در بیروت چاپ و منتشر نموده است و چاپ نخست آن را از جلد سی‌ام آغاز نموده و چون سوره‌های آخر قرآن آغاز وحی بر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌باشد و در جلد بیست و هفتم علامه طباطبائی پس از رؤیت دو جلد آن مفسر را تشویق و تفسیر او را تقریظ نموده است.

منابع:

الفرقان فی تفسیر القرآن؛ معجم الدراسات القرآنیة عندالشیعة الامامیة، 213.
تفسیر المحقق، اثر دکتر محمدباقر محقق از قرآن‌پژوهان معاصر (زنده در 1346 ش). تفسیر مورد بحث در دو مجلد به زبان فارسی و به شیوه‌ی ادبی و استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در مقدمه‌ی اثر درباره‌ی خصوصیات قرآن، و نامهای قرآن، معنای سوره و آیه، و استعاذه، و تعداد سوره و آیات قرآن بحث کرده است. سپس به تفسیر سوره‌های علق، مدثر، فلق، ناس است. مؤلف پس از ذکر آیه به بحثهای تحلیلی از نظر لغت و صرف و نحو و معانی و بیان مبادرت می‌کند سپس اخبار و روایات طریقین عامه و خاصه را بیان می‌کند و به طور مفصل به تفسیر آیه می‌پردازد. این تفسیر در تهران به طبع رسیده است.
مؤلف همچنین اثر قرآن‌پژوهی دیگری به نام دایرةالفراید در فرهنگ قرآن دارد.
منبع: تفسیر المحقق.
تفسیر راهنما، اثر علی اکبر هاشمی رفسنجانی (متولد 1353 ق) از علمای حوزه و ریاست جمهوری اسلامی ایران. تفسیر مورد بحث در چند مجلد به زبان فارسی به شیوه‌ی استدلالی و روائی با همکاری گروهی حدود 19 نفر از افاضل و محققین قم و مشهد فراهم آمده است. مؤلف در مقدمه می‌نویسد که درصدد تألیف تفسیر موضوعی قرآن کریم است که برای تبیین یک موضوع با ملاحظه‌ی آیات از نظر موضوع و مضمون و نه هماهنگ با ترتیب و تنظیم موجود در قرآن به تفسیر آیه پرداخته می‌شود. اما تفسیر حاضر به ترتیب سوره‌ها و آیات قرآن است. مجلد اول از آغاز سوره‌ی حمد لغایت آیه‌ی 195 سوره‌ی بقره. مؤلف پس از ذکر آیه ترجمه‌ی روان فارسی آن را آورده سپس با بهره از روایات و احادیث ائمه‌ی معصومین (علیهم‌السلام) و همچنین از تفسیرهای شیعی معتبر به تفسیر و تأویل آیه پرداخته است و مجلد اول و دوم از این مجموعه در سال 1371 ش طبع و منتشر گردیده است.
منبع: تفسیر راهنما.
آیات مشکله‌ی قرآن، اثر سید هادی خسروشاهی (متولد 1317 ش)، با همکاری آیةالله جعفر سبحانی از محققین معاصر. این تفسیر در یک جزء به زبان فارسی و شیوه‌ی ادبی و استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلفان قسمتی از آیات مورد نظر خویش را گردآوری نموده سپس به شرح و تفسیر و تأویل آن پرداخته‌اند. آقا بهاءالدین خرمشاهی در منشأ و سبک این تفسیر در تفسیر و تفاسیر جدید آن را نقد و ردی بر آیات مشکله حاج یوسف شعار توصیف کرده است. این کتاب در تهران چاپ و منتشر شده است.

منابع:

تفسیر و تفاسیر جدید، 37؛ فهرست کتابهای چاپی فارسی، 1385/1؛ مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، 720/6.
تقریب القرآن الی الاذهان، اثر سید محمد (متولد نجف اشرف 1347 ق) فرزند سید میرزا مهدی حسینی شیرازی از مراجع تقلید در قم. این تفسیر در سی مجلد به زبان عربی و شیوه‌ی کلامی است. مؤلف در این تفسیر هر یک جزء از قرآن کریم را در یک مجلد قرار داده است. و این تفسیر تفسیری تحت الفظی جهت مبتدیان می‌باشد و هدف مؤلف آشنائی جوانان و عامه با مفاهیم قرآن است سپس در بیروت چاپ گردیده است و نیز قسمتی از آن توسط آقای محمد رضا انصاریان به فارسی ترجمه گردیده و در تهران به چاپ رسیده است.

منابع:

تقریب القرآن الی الاذهان؛ تاریخ الحرکة العلمیة فی کربلا 247؛ معجم المؤلفین العراقیین، 247/3.
لطایفی از قرآن کریم، اثر دکتر محمد مهدی رکنی (زنده در 1368 ش) از علما و محققین معاصر. این تفسیر در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه‌ی عرفانی شامل بخشی از قرآن کریم است و مؤلف تفسیر رشیدالدین میبدی را به مذاق خود تلخیص کرده و مطالب مورد نظر خود را از آن گردآوری نموده است. این تفسیر مکرراً طبع گردیده است.

منبع:

تفسیر لطایفی از قرآن کریم.
بدائع الکلام فی تفسیر آیات الاحکام، اثر شیخ محمد باقر ملکی (زنده در 1398 ق) از محققان معاصر. این تفسیر در چند مجلد به زبان عربی و شیوه‌ی استدلالی، شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در این اثر آیات احکام قرآن را گردآوری نموده سپس به سبک استدلالی و با بهره‌گیری از روایات ائمه‌ی معصومین (علیهم‌السلام) فقه آیه و حکم شرعی آن را بیان و تفسیر می‌کند. تمامی این کتاب در یک مجلد بزرگ به قطع رحلی توسط مؤسسه‌ی الوفاء بیروت به چاپ رسیده است.

منابع:

بدائع الکلام؛ معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، 40.
منبع مقاله :
تهیه و تنظیم: دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ی انتشارات حکمت، چاپ اول