گردشی در استان فلک الافلاک - 2

(معرفی جاذبه های گردشگری و بناهای تاریخی استان لرستان)
شهرستان دورود
دورود یکی از شهرستان های زیبای استان لرستان است که به دلیل طبیعت دیدنی و سرسبز دارای شهرت زیادی در میان علاقه مندان به گردشگری طبیعی است. شاید بتوان وجود دو رود پر آب را از عوامل مهم سرسبزی و طراوت این شهر قلمداد نمود.
بیشتر شهر در منطقه ای دشت مانند واقع شده و بخش کوچکی از آن بر کوهپایه واقع گردیده است. دورود که در گذشته بین‌النهرین و بحرین نامیده می‌شد؛ در محل تلاقی دو رودخانه "تیره" و "ماربره" كه به ترتیب از كوه‌های گرو (گری) بروجرد و اشترانكوه الیگودرز سرچشمه می‌گیرند، واقع شده است. هسته اولیه شهر در حقیقت روستاها با فعالیت كشاورزی بود كه به سرعت چهره روستایی آن به یك شهر صنعتی تبدیل شده است.
سراب رودك، دریاچه گهر، آبشار شوی، آبشار چكان، غار منو، دره نگاه و دره شوی از دیدنی های این شهرستان به شمار می رود.
دره نی گا بزرگ و کوچک (نيگا)
در امتداد دریاچه گهر، رودخانه‌اى به نام سفید‌آب جریان دارد که پس از طى چند کیلومتر وارد یک درهٔ‌ نیمه صخره‌اى با عرض تقربى ۵۰۰ متر مى‌شود.
این تنگه باریک که رود سفید آب در قعر آن جارى است داراى دیواره‌هاى صخره‌اى بلندى است که فقط پیاده مى‌توان در آن راهپیمایى کرد. در امتداد رودخانه انواع درختان میوه‌اى خودرو همچون گردو، انجیر، سیب، بادام، توت و... روئیده‌اند. این درهٔ‌ صخره‌اى به درهٔ نگاه معروف است و همراه با منطقه عمومى اشتران‌کوه و دریاچه گهر از سوى سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان منطقه حفاظت شده حیات‌وحش اعلام شده است.
در امتداد تنگه تاپله به دریاچه گهر میرسیم که بعد از دریاچه بزرگ تنگ نی گا بزرگ شروع میشود که تا بنار پنبه کار ادامه می یابد. علت بزرگ نامیدن آن وسعت پهنای این قسمت از تنگه میباشد در شمال نی گا بزرگ اشترانکوه قرار دارد.
نی گاه کوچک: چون عرض این تنگ از نی گا بزرگ بسیار کمتر است به این نام شهرت یافته است. این تنگ از بنارپنبه کار شروع می شود و تا روستای ( تی ) ادامه دارددر شمال تنگ ارتفاعات زیبای پریز قراردارد. دره نی گا کوچک مجموعه ای از دیواره های عظیم و ناشناخته و زیبایی است که به حق میتوان از آن به نام گراند کانیون نام برد.
اشترانكوه (رشته کوههای اشترانکوه)

یكی از مناطق منحصر به فرد و پرجاذبه طبیعی لرستان است كه به لحاظ برخورداری از شرایط زیست محیطی و ویژگیهای شناسی زیستگاه مناسب و مستعدی برای رشد و تكثیر و حوش به خصوص پستانداران محسوب می شود. اشترانكوه به دلیل واقع شدن در قلب سلسله جبال زاگرس دارای قلل سرد مرتفع بالای سه هزار و 500 متر از سطح دریا و همچنین دره های نسبتاً گرم است. اشترانکوه رشته كوهی به طول تقریبی 50 كیلومتر است كه در جهت شمال غربی-جنوب شرقی امتداد دارد. یخچال های طبیعی و دائمی این رشته كوه که یكی از زیباترین كوه های كشور به شمار می رود در تمام سال از برف و یخ پوشیده است. اشترانکوه در جنوب شهر درود و ازنا قرار دارد. اشترانکوه به آلپ ایران نیز معروف است البته این نام تنها به خاطر بلند بودن آن رویش گذاشته نشده است بلکه به دلیل شیب تند کوههایش و دره های جوان وvشکل ویخچالهای طبیعی است. ارتفاع بلند ترین قله آن سن بران 4150 است. سالیانه از سراسر کشور کوهنوردان زیادی به این منطقه می آیند.
آبشار شوی
این آبشار كه به قولی زیباترین آبشار ایران است در حوالی روستای شوی و در دامنه سالن كوه (ایستگاه تنگ هفت از توابع شهرستان دورود) واقع شده است. آبشار شوی آبشاری زیبا و دلنشین است كه از غاری بیرون می جهد و از گردنه ای بلند به پایین سرازیر می شود. در فصل بهار از سراسر كشور مردم علاقمند برای تفریح به سوی این آبشار روی می آورند و بخشی از اوقات خود را در اطراف آن سپری می كنند. این آبشار در گویش محلی به "طاق شوی" معروف است.
آبشار چکان
در دامنه ارتفاعات مشرف بر دره چكان (جنوب شهرستان دورود) آبشاری در نهایت زیبایی و عظمت جاری است كه به آبشار چكان معروف است. این آبشار از درون غاری مشرف بر زمین های زراعی چكان بیرون می جهد و طول فوران آن به ده ها متر میرسد. اطراف آبشار؛ منطقه ای وسیع با فضایی مطلوب و دل انگیز است و در فاصله حدود سه كیلومتری آن امام زاده ای به نام "ابو علی (ع)" واقع شده است. آب این آبشار در اواخر پاییز به مرور خشك می شود و در روزهای اولیه شروع فصل بهار مجددا با همان فوران به بیرون می جهد. این آبشار یكی از عجایب و زیبایی های طبیعت استان لرستان محسوب می شود.
دریاچه گهر
در میان رشته کوه های زاگرس و در دامنه اشترانکوه، دریاچه آب شیرین دائمی تشکیل شده که به صورت یکی از جاذبه های دیدنی استان لرستان و حتی کل کشور شناخته می شود. دریاچه گهر با وسعت 85 هکتار، به طول تقریبی 1700 متر و عرض میانگین 500 متر در ارتفاع 2360 متری از سطح آب های آزاد قرار گرفته است. این دریاچه زیبا در فاصله حدود 35 کیلومتری شهرستان دورود واقع شده و مسیر اصلی دسترسی به آن نیز ز طریق همین شهرستان است.
دریاچه در میان دره ای وسیع واقع شده و آب آن از ذوب برف های اشترانكوه و انباشت آب آن ایجاد می شود. دریاچه گهر مانند آبگیری است كه از چشمه ها، آبشارها و سراب های اشترانكوه پر شده و آب آن در تابستان و زمستان ثابت است. بیشتر سطح دریاچه گهر در زمستان یخ می بندد.
انواع بوته ها، درختان تنومند بید، گیاهان و گلهای زیبای پیرامونی، اطراف دریاچه را به صورت یك پارك طبیعی شگفت انگیز در آورده است. زیبایی خیره كننده و چشم اندازهای بدیع دریاچه سبب شده هر ساله با وجود سختی راه، انبوهی از مردم لرستان، استان های اطراف و دیگر نقاط كشور، پای پیاده یا سواره به دیدن دریاچه و زیبایی های آن بروند و چند روزی از اوقات فراغت خود را در آنجا سپری كنند.
مسیر اصلی دریاچه از دورود شروع شده و پس از طی مسافت حدود 18 کیلومتر به انتهای آسفالت شده جاده می رسد. از این نقطه که به عنوان چشمه اول شناخته می شود، مسیر پیاده روی شروع شده که حدود 5 تا 6 ساعت به طول می انجامد. مسیر ابتدا با شیب ملایم به سمت بالا شروع شده و پس از حدود 1 ساعت شیب منفی تندی آغاز می شود. مسیر شیب منفی حدود 2 ساعت زمان نیاز داشته که در انتهای آن چشمه دوم واقع شده است. بعد از چشمه دوم تا انتهای مسیر که دریاچه بزرگ گهر واقع شده حدود 2 ساعت دیگر زمان نیاز دارد.
در ضلع غربی دریاچه منطقه ای پارک مانند وجود دارد که به صورت محلی برای استراحت مسافران با تفکیک مجرد و خانواده ایجاد شده است. این محل دارای آب آشامیدنی سالم، روشنایی، توالت، پاسگاه انتظامی، ایستگاه امداد و کمک های اولیه و همچنین به دلیل وجود BTS دارای سرویس موبایل می باشد.
دریاچه دارای امکان شنا و ماهیگیری بوده که البته به دلیل عمیق و سرد بودن آن کمی برای شنا خطرناک به نظر می رسد. ماهی های موجود در دریاچه از نوع قزل آلای خال سیاه است که البته اکثر ماهیگیرانی که به منطقه مراجعه کرده اند نتوانسته اند بیش از 2-3 ماهی در روز شکار کنند.
سمت شمال و جنوب دریاچه چسبیده به کوه بوده و محل های زیادی برای چادر زدن ندارد. اما سمت شرق دریاچه منطقه ای جنگلی-ساحلی است که با طی مسافت حدود 1500 متر می توان به آن رسید. مساحت این جنگل زیاد نبوده و با حدود 15 دقیقه پیاده روی می توان به انتهای آن رسید.
با طی حدود نیم ساعت در امتداد همین مسیر دریاچه کوچک دیگری که بیشتر شبیه به مرداب است نمایان می شود. این دریاچه به دریاچه دوم گهر معروف بوده و به دلیل دور از دسترس بودن، کمی بکر تر از دریاچه اول است.
در صورتی که قصد سفر به این دریاچه را دارید حتما به مشکل بودن مسیر توجه داشته باشید. مسیر طولانی و مشکل است و در صورتی که به مسیرهای کوهستانی و کوهنوردی عادت ندارید احتمالا دچار مشکلاتی خواهید شد. توجه داشته باشید که در کنار دریاچه مغازه ای وجود دارد که برخی از مایحتاج خود را می توانید از آن تهیه کنید. البته این مغازه فقط در سه ماه تابستان فعال بوده و در سایر ایام سال تعطیل است.
مسیر دیگری از طریق شهر الیگودرز برای رسیدن به دریاچه وجود دارد که طبق گفته اهالی هم کوتاه تر و هم سرسبز تر است. تنها مشکل این مسیر وجود راه ماشین رو نامناسب است که هر اتومبیلی قادر به طی آن نیست.
آبشار بیشه
این آبشار یكی از زیباترین آبشارهای كشور است كه در بخش پاپی خرم آباد و در ایستگاه راه آهن بیشه واقع شده است. آبشار در مسیر راه آهن خوزستان-تهران واقع شده و سالیانه پذیرای مسافران زیادی از نقاط مختلف كشور به ویژه استان خوزستان می باشد. فاصله این آبشار تا شهرستان دورود كه یكی از مسیرهای ارتباطی آن است 30 كیلومتر می باشد. امكان برقراری ارتباط در این مسیر فقط از طریق راه آهن میسر است و راه ارتباطی آن در حال حاضر با خرم آباد از طریق ایستگاه سپید دشت و از آنجا به خرم آباد می باشد. ارتفاع آبشار 48 متر تا نقطه برخورد با زمین و 10متر نیز از آنجا تا وصل شدن به رودخانه سزار می باشد.
شهرستان دلفان

دلفان یا دلفو از شهرستان‌های وسیع و كوهستانی شمال استان لرستان است. با وجود دوری از راه‌های تجاری، نظامی و بركنار بودن از رویدادهای مهم تاریخی، آثار باستانی (مفرغ) به دست آمده از آن، نشان می‌دهند كه دلفان محل سكونت كاسی‌های دام‌دار و جنگجو بوده و در دوره هخامنشی و ساسانی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. تپه حمام و گورستان كرگو از دیدنی های مهم این شهرستان می باشد.
شهرستان خرم آباد
خرم آباد تاریخ چند هزار ساله دارد و یكی از شهرهای قدیمی ایران است كه از آغاز پیدایش خود تاكنون، تمدن‌های مختلف و متعددی، از جمله كاسی‌ها، بابلی‌ها، ایلامی‌ها، ساسانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان و... را تجربه كرده و در پیرامون آن آثار متعددی از ادوار فوق باقی مانده است. خرم‌آباد در میان دره‌ای قیفی شكل و پرآب جای گرفته است و قلعه‌های تاریخی و قدیمی آن، محلی امن و سنگری محكم برای حاكمان زمان در برابر مهاجمان و شورشیان بوده است. خرم‌آباد شهری است تجاری، خدماتی و نظامی كه به عنوان مركز استان لرستان، موجبات جذب مهاجران شهری و روستایی را فراهم آورده است. شكل و تركیب شهر خرم‌آباد بیش‌تر تابع عوامل جغرافیایی آن است؛ به طوری كه فشار جمعیت، خانه‌های شهری را تا كمركش كوه پیش برده است.
مناطق دیدنی و آثار باستانی فراوانی در سراسر این شهرستان دیده می شود که از میان آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
دریاچه و سراب كیو، سرای چنگالی، آبشار تاف (نوژیان)، آبشار افرینه، آبشار وراك، تفرجگاه محمل كوه، تفرجگاه نوژیان، تفرجگاه گوشه، چشمه آب‌گرداب دارایی، چشمه آب اراز، دره خرم‌آباد، دره دخمه بابا عباس، دره حوض موسی، دره پیرجید، دره محمل كوه، دره شهنشاه، غار قمری، غار پاسنگر، غار یافته، غار كنجی، غار ارجنه، غار طاق ارسلان، غار قاژه، غار دوشه، قلعه فلك الافلاك، قلعه ركی، قلعه زاغه یا زاخه، قلعه منگره، قلعه سرقلا، قلعه بهرام، قلعه شهنشاه، قلعه نصیر، قلعه گریت، قلعه قلاجق، پل شاپوری، پل خرم‌آباد، سنگ نوشته قرن ششم، سنگ نوشته دوره صفوی، نقاشی‌های دوشه، سنگ نوشته سراب چنگایی، تپه كرگونه، تپه تنوربان، تپه سراب ناوه‌كش، تپه‌های بابا‌خانی و تخته چراغ، تپه كله جو، تپه خانجان خانی، گورستان رازان، گورستان كرگو، گورستان هر‌باغ، بازار میرزا سیدرضا، گرداب سنگی، معبد مهری، منار قدیمی، مسجد جامع، مقبره فلك‌الدین، مقبره زاهدشیر، مقبره شاه‌زاده عبدالله، مقبره باباطاهر، مقبره دو برادران، مقبره زیدبن‌علی، مقبره جلاله، مقبره میر سید علی، مقبره پیر شمس‌الدین، بقعه جابر، مقبره تاج‌الدین، بقعه امیر سیف، بقعه شهنشاه، بقعه شاه چراغ و گنبد جمال اكبر.
قلعه فلک الافلاک (دژ شاپور خواست؛ خرم آباد)
این قلعه زیبا و دیدنی با 5300 متر مربع مساحت بر فراز تپه ای در مرکز شهر خرم آباد، با چشم اندازی فوق العاده زیبا قرار گرفته است. حریم این تپه باستانی، از شرق و جنوب غربی به رودخانه خرم آباد و از غرب به خیابان و محله دوازده برجی و از سمت شمال به خیابان فلک الافلاک محدود می شود. نام قدیم آن که به دوران ساسانیان بر می گردد، دژ شاپور خواست بوده و دارای 8 برج مدور و دیوارهای بلند و مستحکم است.
وسعت محوطه باستانی که محل واقعی تحولات تاریخی بناست، حدود 400×300 متر مربع و ارتفاع تپه با احتساب دیوارهای بنا از سطح خیابانهای مجاور حدود 40 متر است. فضای داخلی بنای فعلی به چهار تالار نسبتاً بزرگ حول دو حیاط و تعدادی تالار و اتاق تقسیم شده است. ابعاد حیاط اول 5/22×31 متر و ابعاد حیاط دوم 21×29 متر است. در ورودی بنا در سمت شمال و در بدنه برج شمال غربی تعبیه شده است. آب قلعه به وسیله یک حلقه چاه با عمق 40 متر تامین می شده که در حال حاضر نیز قابل بهره برداری است.
این قلعه با اشراف کامل بر اطراف، محل امن و سنگری محکم برای حکام در مقابله با مخالفان بوده و در برخی موارد نیز به عنوان مرکز حکومت منطقه ای و حتی کاروانسرا مورد استفاده قرار می گرفته است. قبل از انقلاب اسلامی از قلعه به عنوان زندان استفاده می شده است. مصالح بنای فعلی مرکب از خشت، آجر، سنگ و ملات است. پیدایش شهر خرم آباد از این قلعه بوده و به تدریج در اطراف آن توسعه یافته است. چشمه ای با آب زلال و خنک به نام گلستان در تمام سال از زیر قلعه جاری است که با استخر و پارک موجود، زیبایی خاصی به حاشیه قلعه داده است.
این بنا علاوه بر ویژگیهای معماری پر صلابت، گنجینه ای منحصر به فرد نیز دارد. این گنجینه دارای بخش های باستان شناسی و مردم شناسی است و ابزارهای سنگی عهد حجر، سفالینه های پیش از تاریخ، مهرهای متنوع سنگی، اشیای بی نظیر و مقدس مفرغی، ظروف و اشیای مربوط به دوران اسلامی و نمونه هایی از سنگ مزارهای منقوش لرستان را در دل خود جای داده است.
در فضای داخلی این قلعه، به غیر از مجموعه موزه، کتابخانه تخصصی، آزمایشگاه تحقیقاتی مرمت آثار تاریخ و چایخانه نیز دایر شده و در حال بهره برداری است. این اثر بزرگ فرهنگی، به شماره 883 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
بنا به تحقیقات آنوبانینی قلعه فلک الافلاک دارای برج و بار و چشم اندازهای مناسب و مشرف بر منطقه بوده و محل امنی برای حکام مرکزی بشمار می آید. در سال1404 هجری مه قبلا دژ شاهپور خاصت نامیده میشده است ودر قرن 18 آن را دژ خرم آباد نامیده اند در کوهای مجاور نیز برج هایی ساخته شده بود که سنگری مناسب برای معترزین نسبت به حکومت وقت بوده است ای قلعه بر فراز تپه ای در وسط شهر خرم آباد واقع گردیده است که قدمت آن به دوره ساسانیان میرسد قلعه دارای 12 برج بوده است و هر برج در ماه شاخص نیمروز بوده است به همین دلیل به 12 برجی مربوط بوده و اطلاق نام فلک الا اقلاک به آن در زمان قاجار می باشد در زیر قلعه سمت شمال شرقی روی آن سرچشمه هایی جاری است که آب مورد نیاز قلعه به وسیله ی چاه عمیقی به عمق 50 متر از آن تامین میشده است محیط کلی قلعه 228/60 متر و بلند ترین دیوار آن تا سطح تپه 22/5 متر میباشد قلعه طوری ساخته شده است که بر تمام شهر اشراف داشته و در اطراف آن کنگره هایی وجود دارد كنگره های اطراف با روی آن روزنه هایی برای دفاع دارد، در این کنگره ها سوراخ هایی تعبیه شده است که به هنگام محاصره قلعه تیر اندازان از آن استفاده میکرده اند.
قلعه دارای 2 حیاط است که سالن های جنوبی حیاط اول به وسیله ی راهرویی به هم وصل میشوند در سالن حیاط دوم دو راه رو زیر زمینی وجود دارد که به خارج قلعه راه داشته ودر موقع ضروری از آن استفاده میشده است. رژیم منفور پهلوی مدت زمانی از این قلعه به عنوان زندان سیاسی استفاده نموده.
از این قلعه در منابع تاریخی مکتوب با نامهای متفاوت دژ شاپور خواست یا سا بر خاست، دزبر، قلعه خرم آباد و سر انجام قلعه فلک الافلاک یاد شده است. نام گذاری اخیر از دوره قاجاریه بر روی این بنا مانده و می توان گفت با مسمی ترین نام گذاری قلعه است. در هر حال بنای اولیه این دژ ظاهراً مربوط به دوره ساسانی است اما برخی منابع بنای آن را به زمان شجاع الدین خورشید سر سلسله اتابکان لر در قرن چهارم هجری نسبت می دهند. قول مردم منطقه و مدارک تحقیقی بر وجود با رویی دو لایه و خشتی با دوازده برج حول بنای فعلی در گذشته دلالت دارند. این با روی گرداگرد بنا بیشتر به سمت غرب گسترش داشته است و از بقایای برج های دوازده گانه آن، آثار دو برج در شمال غرب و جنوب شرق محوطه گرداگرد قلعه فعلی قابل مشاهده و بررسی می باشد. مصالح بنای کنونی را خشت، آجر، سنگ و ملات تشکیل داده اند.
باقی ماندن بنای قلعه و بازسازی آن در ادوار مختلف تاریخی مرهون موقعیت سوق الجیشی ممتاز تپه مذکور در گلو گاه دره خرم آباد بوده است و از این رو بنای قلعه آثار تحولات معماری ادوار گوناگون را هم با خود دارد. همچنین در بنای این قلعه به راههای عبور و مرور شمال به جنوب و شرق به غرب نیز توجه شده است. قلعه فلک الا افلاک پس از ثبت در فهرست آثار ملی ایران موزه فلک الا فلاک نام گذاری شده است و در حال حاضر دارای بخش های مردم شناسی، هنر های سنتی و باستانی می باشد.
در قسمت موزه مردم شناسی عکس ها و ماکت های کوچک و بزرگ متعددی از ابعاد و جنبه های مختلف زندگی مردان وزنان روستایی و عشایری منطقه لرستان به نمایش گذاشته شده اند و در کنار آنها لباس های محلی مردم منطقه نیز در معرض تماشا قرار دارند. یکی از دیدنی های موزه مردم شناسی این قلعه، سنگ قبرهای مردان و زنان منطقه است که با سایر نواحی ایران تفاوت ماهوی دارند، زیرا در این نواحی رسم بر این بوده که بر بالای قبر متوفی یک سنگ عمودی کار گذارند و بر روی آن صحنه هایی از زندگی فرد متوفی را حجاری و حکاکی کنند. مثلاً اگر فرد متوفی یک شکارچی بوده بر روی سنگ قبر عمودی وی تصاویری از اسلحه و شکار و..... حک شده است. تعدادی از این نوع سنگ قبرها با تصاویر گو ناگون در قسمتی از موزه مردم شناسی فلک الا فلاک برای دیدار بازد ید کنندگان جمع آوری شده اند.
بخش مهم و قابل توجه دیگر موزه فلک الافلاک، قسمت باستانشناسی آن ست. در موزه با ستانشناسی تعداد قابل توجهی اشیاء ارزشمند مفرغی، سفالی و سنگی از هزاره های پیش از میلاد که طی سالهای اخیر از قاچاق چیان و حفاران غیر مجاز ضبط شده اند و یا در اثر حفاری هیئت های باستانشناسی به دست آمده اند، به نمایش گذارده شده اند و مجموع آنها بیانگر قدمت، د یرینگی و پیشرفته گی تمدن کهن منطقه لرستان می باشند.
البته در حال حاضر موزه با ستانشناسی قلعه برای سامان دهی اشیاء، نصب ویترین های جدید و تقسیم بند های داخلی موزه و نیز کار شناسی اشیاء تازه به دست آمده تعطیل است و بیشتر اشیاء آن نیز به مخزن موزه منتقل شده اند. نمایش دوباره این آثار پس از سامان دهی و نیز انجام بررسی های کارشناسانه برروی اشیاء تازه به دست آمده، در دریافت تصویری کامل تر و دقیق تر از جایگاه واقعی تمدن کهن منطقه نقش بسزا خواهد داشت.
پل خرم‌آباد
پل خرم‌آباد بر روی رودخانه‌ای که از میان شهر خرم‌آباد می‌گذرد واقع شده است. پل یادگار دوره صفویه است، بنای آن از آجر و ملاط بوده و برخی از سوره‌های قرآن بر روی آن حک شده است.
پل شاپوری ( پل شاپوري یا پل شکسته خرم آباد)
این پل یکی از شاهکارهای معماری دوره ساسانیان محسوب می شود و در جنوب شهر خرم آباد واقع شده است. این پل حدود 230 متر طول و بیش از 19 چشمه طاق داشته که در حال حضار فقط 5 چشمه طاق از آنها بر جای مانده است. مصالح این پل از سنگ، ملات گچ و ساروج است که با ویژگیهای فنی بسیار ارزشمندی ساخته شده است. این پل بخشهای غربی لرستان را به شرق خرم آباد و از آنجا به خوزستان متصل می کرده و به همین لحاظ از اهمیت خاصی برخوردار است. این پل با شماره 1051/2 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
دریاچه کیو
دریاچه كیو در كنار پاركی به نام كیو در خرم آباد واقع شده و زیبایی خاصی به شهر بخشیده است. آب این دریاچه از چشمه تامین می شود؛ مساحت آن هفت هكتار و عمق آن بین سه تا هفت متر است. این دریاچه از ارزش های توریستی درون شهری برخوردار و دارای شهر بازی و امكانات تفریحی متنوعی است. این تالاب علاوه بر زیبایی های چشم گیر، زیستگاهی مناسب برای جانوران آبزی و پرندگان بومی و مهاجر می باشد.
تفرجگاه شهنشاه (گوشه)

در جنوب خرم آباد، دره ای مصفا وجود دارد كه از باغ های انار و انگور پوشیده شده و به دره گوشه یا شهنشهاه معروف است. بقعه شجاع الدین خورشید؛ نخستین اتابك "لر كوچك" نیز در این محل قرار دارد و به همین علت نیز "شهنشاه" نامیده می شود. این گردشگاه در حدود 20 كیلو متر ی خرم آباد و بر سینه كوه "هشتاد پهلو" قرار گرفته و چشم اندازهای وسیع دشت "كره گاه" و "دره خرم آباد" و پیچ و خم های رودخانه و دامنه های "سفید كوه " و "كوه یافته" جلوه های زیبای شگفت آوری به آن بخشیده است.
تفرجگاه نوژیان
این تفرجگاه در جنوب شرقی خرم آباد به فاصله تقریبا 40 كیلومتری بر بالای كوه تاف قرار دارد و از انواع گیاهان دارویی و جنگلی پوشیده شده است. در این محل؛ آبشار زیبایی نیز جاری است كه به زیبایی طبیعی منطقه، غنای بیشتری بخشیده است. راه دسترسی به تفرجگاه مناسب است و قسمتی از آن نیز آسفالت می باشد.
دره حوض موسی
در نزدیكی های شرق شهر خرم آباد، دره ای بن بست گونه وجود دارد كه به "حوض موسی" معروف است. این نام از حوض و سنگ نوشته ای به همین نام گرفته شده است. روی سطح صخره ای دره، حوضی كنده شده كه در زمستان پر آب می شود. در قسمت شمالی آن به فاصله سه متر، كتیبه ای دیگر كنده شده كه طول و عرض آن 32 *42 سانتی متر و نوشته های آن در پنج سطر به عهد سلطنت ناصر الدین شاه قاجار مربوط می شود. این محل در گذشته یكی از گردشگاه های مردم خرم آباد بوده است. در جنوب این دره؛ گورستان "جی" یا "كلیمیان" خرم آباد واقع شده است.
تفرجگاه بابا عباس
دره مشهور "بابا عباس" در فاصله 8 كیلومتری جنوب غربی شهر خرم آباد به سوی كوهدشت و در میان دو كوه واقع شده است. كوه شمالی این دره، سفید كوه نام دارد. در ابتدای دره و در سینه كش "سفید كوه" دخمه ای در كوه كنده اند و در اطراف آن چند ستون و یك چهار دیواری به وجود آورده اند. گفته می شود این بنا پرستشگاه آیین مهری یا میترائیسم بوده است. راهی كه از گذرگاه كوهستانی به دره و دخمه می رسد؛ "دختر راه" نام دارد. همچنین راهی دیگر نیز به آن منتهی می شود كه "داباره" نامیده می شود.
دره حوض موسی
در نزدیكی های شرق شهر خرم آباد، دره ای بن بست گونه وجود دارد كه به "حوض موسی" معروف است. این نام از حوض و سنگ نوشته ای به همین نام گرفته شده است. روی سطح صخره ای دره، حوضی كنده شده كه در زمستان پر آب می شود. در قسمت شمالی آن به فاصله سه متر، كتیبه ای دیگر كنده شده كه طول و عرض آن 32 *42 سانتی متر و نوشته های آن در پنج سطر به عهد سلطنت ناصر الدین شاه قاجار مربوط می شود. این محل در گذشته یكی از گردشگاه های مردم خرم آباد بوده است. در جنوب این دره؛ گورستان "جی" یا "كلیمیان" خرم آباد واقع شده است.
آبشار نوژیان
آبشار نوژیان در 30 كیلومتری جنوب شرقی خرم آباد (بخش پاپی) واقع شده است. این آبشار یكی از زیبایی های طبیعت لرستان است كه هر ساله بسیاری از مردم را به سوی خود جلب می كند. گردشگاه جنگلی نوژیان بالای كوه تاف قرار دارد. در كوه تاف انواع گیاهان دارویی می رویند و طبیعت و آبشار زیبای آن شگفت انگیز و دیدنی است. بسیاری از مردم برای تماشای این آبشار زیبا و همچنین برای جمع آوری گیاهان دارویی به این ناحیه می آیند و اوقات فراغت خود را در آنجا می گذرانند.
آبشار وارک
این آبشار در بخش پاپی و خرم آباد واقع شده و یكی از زیباترین آبشارهای كشور است. فاصله آن تا شهر خرم آباد حدود 60 كیلومتر می باشد. سرچشمه آبشار؛ یك صخره سنگی است و پس از طی حدود 15 متر از صخره دوم فرو ریخته و آبشار دوم را به وجود می آورد. حداكثر ارتفاع آن به 57 متر می رسد و عرضی معادل 50 متر را در بر می گیرد.
تفرجگاه مخمل كوه (تنگه شبیخون)
در شمال شهر خرم آباد دره زیبای "مخمل كوه" مشهور به "تنگه شبیخون" كه به علت پوشش و فراوانی گل و سنگ به این نام مشهور شده، قرار دارد كه گردشگاهی دلنشین است. از طریق این تنگه، شاهراهی دشت سرسبز و زیبای الشتر و دلفان را به مركز استان متصل می كند.
سایر آثار دیدنی خرم آباد
پل کشگان
پل کشگان بر سر راه باستانی و قدیمی شهر باستانی شاپور خواست (کوهدشت - خرم‌آباد) بر روی رودخانه کشگان ساخته شده است. پل مربوط به دوره ساسانیان است.
پل کاکا رضا
پل کاکا رضا در مسیر راه الشتر به خرم‌آباد بر روی رودخانه دلم ساخته شده است که خرابه‌های آن هنوز پابرجا است. بنای این پل از سنگ بوده و به دوره پیش از اسلام می‌رسد. ظاهراً در دوره حکمرانی حسنویه تجدید و تغییر گردیده است.
قلعه رکی
قلعه رکی در شرق دهستان تشکن از توابع خرم‌آباد واقع شده که در داخل آن قصری وجود داشته است. دیوارهای قلعه خشتی و ستون‌های آن سنگی است.
قلعه سرقلا
قلعه سرقلا بر تپه‌ای در خرم‌آباد واقع شده است. قلعه چهار برج دارد که تنها قسمت جنوب‌غربی آن باقی مانده است.
قلعه رزه
قلعه رزه از جمله قلعه‌های تاریخی استان لرستان است که بر روی تپه‌ای سنگی قرار گرفته است. درزمان رضاخان قلع از اهمیت نظامی برخوردار بوده است. قلعه رزه به حسینیه یا قلعه حسینی نیز مشهور است.
قلعه بهرام
قلعه بهرام در جنوب روستای خرم‌آباد واقع شده و به‌نام بهرام مشهور است. بنای آن از سنگ و گچ است. این قلعه یکی از مهم‌ترین قلعه‌های دوران باستان است.
گرداب سنگی
در شمال غربی خرم آباد و در دامنه کوه، چشمه ای قرار دارد که در اطراف آن دیواره ای سنگی به شکل کشیده شده است.. گرداب سنگی، خرم‌آباد. در شمال غربی شهر خرم‌آباد و بر دامنة‌ كوه، چشمة‌ آب «گرداب سنگی» سر بر آورده است. چشمه‌ای كه از نیمة‌ دوم اسفند تا میانة تابستان پرآب است و در دیگر ماه‌های سال خشك و خاموش است.
گرداگرد آن، دیوار استوانه ای شكلی به پهنای سه متر از سنگ‌هایی به ابعاد 1×1 متر ساخته شده است بلندی دیوار از کف چشمه 18 متر و دارای یک دریچه بزرگ است که در گذشته آب چشمه از این دریچه به وسیله نهرهایی به دره ای در جنوب غربی خرم آباد جاری می شده و مورد استفاده اهالی آن دره قرار می گرفته است.
دریچه در قسمت شرقی دیوار به بلندی و پهنای 90×160 سانتی‌‌متر دیده می‌شود. این دریچه با یك وسیلة كشو مانند بسته می‌شده و آب را به جوی كنارة‌ غربی گرداب، سرازیر می‌كرده است. آب «گرداب سنگی» را به وسیلة‌ همین جوی كه از لبة غرب خرم‌آباد و در دامنة‌ كوه كشیده شده و با سنگ و ملاط ساخته شده بود، به دره‌ای كه امروز «باباعباس» نامیده می‌شود، هدایت می‌كردند.
فاصلة‌ مبدأ تا مقصد این آب نزدیك به 12 كیلومتر است. در این محل، آثار یك آسیاب، شبیه آسیاب شهر قدیمی «شاپورخواست» بر جای مانده كه آب آن از گرداب سنگی تأمین می‌شده است. مصالح این بنا مانند سنگ و ملاط پل شاپوری است. این بنا مربوط به دوره ساسانیان و از مصالح سنگ و گچ ساخته شده و به شماره 1174/3 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
بازار میرزا سید رضا
این بازار در سال ۱۳۰۱ هـ. ق. به همت میرزا سید رضا در خرم‌آباد ساخته شده است. میرزا سید رضا مقام نائب حکومتی داشته است. این بازار ۲۴ دهنه دکان و شامل ۱۶ دهنه دکان و محوطه و صحن بارانداز ۲۴ دهنه دکان است. بازار مرکز خرید و فروش طلا در شهر خرم‌آباد است.
مناره آجری
این بنا با قدمتی در حدود 900 سال در جنوب خرم آباد و در کناره شهر قدیمی شاپور خواست بر روی پایه سنگی برپا شده و حدئود 30 ارتفاع دارد. قطر سطح تحتانی آن 5/5 متر است و با پیمودن 29 پله دورانی می توان به بام مناره صعود نمود. ظاهراً از آن برای هدایت کاروانهایی که به سمت شهر قدیمی شاپور خواست می آمده اند استفاده می شده است. هم اکنون نیز از فراز آن می توان دورترین چشم اندازهای زیبای شهر را مشاهده کرد. این اثر به شماره 1930 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
مسجد جامع خرم‌آباد

در سال ۹۷۰ هـ. ق. به دستور شاه پرور سلطان مسجد جامع خرم‌آباد ساخته شد و در سال ۱۱۱۰ به دستور حسین صفوی بنای آن تعمیر شد. در سال‌های بعد نیز این مسجد بازسازی و تعمیر گردیده است. مسجد در قدیم به‌عنوان مدرسه اشتهار نیز بوده است.
غار كنجی
غار كنجی در ۴ كیلو متری جنوب شهر خرم آباد در كمر كش یك كوه قرار گرفته است. دسترسی به این غار، از طریق یك مسیل دره ای امكان پذیر است. در فصل بهار، از دامنه های آن، چشمه های آب جاری می شوند. این غار یكی از منظم ترین غار ها از لحاظ سطوح داخلی است. مساحت آن بیش از ۲۰۰ متر مربع است و كف خاكی آن ۲ متر قطر دارد. در قسمتی از دهانه آن، یك تپه خاكی وجود دارد كه در كاوشهای انجام شده، چند گور مربوط به پیش از تاریخ همراه با اسكلت های متعدد بدست آمده است. در دامنه و چشم انداز این غار، دشتی وسیع با تپه های مصنوعی وجود دارد.
غار ارجنه
در دشت جنوبى درهٔ خرم‌آباد، یک کوه کوچک و کم ارتفاع به نام «گرارجنه» وجود دارد که تعدادى غار کوچک در سمت شرقى آن پدید آمده‌اند و به نام همان کوه مشهورند.
غار قمری
این غار در غرب دره خرم‌آباد و در سینه‌کوهی شرف به این شهر است. غار باریک و طولانی است تاکنون انتهاء آن کشف نشده است.
غار یافته
این غار در ۲۵ کیلومترى جنوب غربى شهر خرم‌آباد بر سر راه کوهدشت در محلى به نام «سولیزه» بر دامنهٔ کوه «یافت» واقع شده و سطح و فضاى داخلى آن محدود است.
غار قاژه یا مغار
در جنوب شرقى «کوه یافته»، در بخش چگنى خرم‌آباد غارى است به نام «قاژه» یا «مغار» که در داخل آن، تعدادى «استالاکتیت» و «استالاگمیت» دیده مى‌شود. دهانهٔ ‌غار به سوى شرق است. در داخل غار، حوضچه‌اى پر از آب سرد به وجود آمده که نسبتاً بزرگ است و بیش از ۱/۵ متر عمق دارد. در قسمت غربى دهانهٔ‌ غار، ‌یک راه باریک وجود دارد که با سنگ و گچ، چند پله در آن ساخته شده است. این غار، اقامتگاه موقت شکارچیان است و امکان دارد در گذشته، این راه را شکارچیان ساخته باشند. در هر حال بازدید از این غار و تماشاى طبیعت اطراف مسیر آن، ‌جذاب و دیدنى است.
غار كوگان
این غار یكی از معدود غارهای مصنوعی استان است كه به دست انسان در دل كوهستان ها بوجود آمده است. غاركوگان در ۵۲ كیلومتری جنوب شرقی خرم آباد در روستای خوش آب و هوایی به همین نام قرارگرفته است. غار كوگان جزو غار های چند طبقه است كه دسترسی بسیار سختی دارد و رسیدن به آن بدون تجهیز به امكانات و وسایل كوه نوردی و غار نوردی دشوار است. این غار دژ مانندكه تماما با حجاریهای طاقت فرسا بوجود آمده به استناد سكه هایی كه در اطراف آن به دست آمده است به دوره اشكانیان تعلق دارد و طی قرون متمادی به عنوان یك محل سكونت دائمی مورد استفاده قرار گرفته است.
غار دوشه
یکى از غارهاى تاریخى استان است که در روستاى کرشوراب از توابع بخش چگنى خرم‌‌آباد واقع شده و حاوى نقاشى‌ها و کتیبه‌هاى تاریخى متعدد و جالب توجه است. براى ورود به غار باید از غرب تنگه دوشه به بالاى کوه صعود کرد. ارتفاع سقف تا کف غار در حدود پنج متر است. داخل آن به شکل دایرهٔ منظم است که انحناى قسمتى از دیواره‌هاى آن، به علت پیش‌آمدگى دیوارهٔ کوه، به هم پیوسته است.
بر دیواره‌هاى مسطح این غار، ‌در حدود یکصد و ده نقش با رنگ سیاه نقاشى شده است. بر دیوارهٔ غربى آن نیز به جز نقش‌هاى یاد شده، دو کتیبه وجود داشته که یکى به کلى از بین رفته و نیمى از دیگرى نیز محو شده است. مهم‌ترین علت سالم ماندن نقوش کتیبه، دورى از عوارض طبیعى است. در دهانهٔ حفره‌هاى انتهایى غار، ‌استخوان‌هاى انسان و حیوان و سفال‌هاى شکسته یافت شده است. غار دوشه یک اثر تاریخى و طبیعى است و جزو میراث ملى ایران در استان لرستان بشمار مى‌آید. بر دیوارهای مسطح این غار در حدود ۱۱۰ نقش با رنگ سیاه نقاشی شده است كه به علت دوری از عوارض طبیعی هنوز سالم مانده اند. نقاشی های غار دوشه از تجسمی كامل تر برخور دار است و رزم انسانها بصورت گروهی تن به تن و سوار و پیاده قدرت تخیل هنر مندان آن دوره را مشخص می سازد.
حمام گپ - حمام آسیا
این بنا منسوب به حسین خان ساكی است. احتمال می رودبا بنای پل گپ خرم آباد هم دوره باشدكه در دوره شاه سلطان حسین صفوی بنا شده است. دارای مساحتی قریب به790 متر می باشد، به نظر می رسد در ادوار بعدی نیز در آن تغیراتی در آن لحاظ شده باشد. دارای تزئینات ساده گچبری در رسمی بندیهای زیر گنبد می باشد وهیچ شواهدی دال بر وجود نقاشی و آهك بری در آن وجود ندارد. در گذشته آب رسانی بنا از چاهی موسوم به گور یا گاورو كه در قسمت تون قرار دارد. تامین می شده و فاضلاب آن از طریق تنبوشه های در زیر خیابان فردوسی به رودخانه می ریخته است. در قسمت بینه 2ستون سنگی ودر گرم خانه نیز 4 ستون سنگی وجود دارد، قوسهای اجرا شده در بنا همگی از نوع شبدری كند می باشد.
تپه خانجان‌خانی
تپه خانجان‌خانی در جنوب دهستان ده‌پیر واقع شده است. سفال‌های به‌دست آمده از آن به دوره ساسانیان مربوط است. آثاری نیز در تپه یافت شده که با دوران اسلامی تعلق دارد.
تپه سراب
تپه سراب در روستای غاره‌کش در خرم‌آباد واقع شده است. در مقطع جنوبی تپه قسمتی از دیوار یک بنا که شاید قسمتی از قلعه باشد مشهود است. این دیوار از قلوه‌سنگ و ملاط ساخته شده است. قلعه به دوران ساسانی وابسته است و در فراز آن سفال شکسته وجود دارد.
تپه‌های باباخانی و تخته چراغ
این تپه‌ها در بخش خرم‌آباد واقع است. روی هر دو تپه سفال‌های شکسته بسیاری وجود دارد آثار یک بنای آجری نیز روی تپه باباخانی مشهود است. طبقات زیرین این تپه‌ها مربوط به دوران پیش از اسلام است.
سنگ نوشته
در شرق خرم آباد و در مسیر جاده ای که به خوزستان منتهی می شود، سنگ مکعب مستطیل شکلی قرار دارد که در چهار طرف آن کتیبه هایی به خط کوفی نقش شده است که حکایت از دو فرمان مبنی بر ممنوعیت ارتکاب برخی سنت های ناپسند و بخشش محدوده چرای دام برای اهالی منطقه است. این کتیبه ها متعلق به اوایل قرن ششم هجری قمری ( دوران سلجوقی ) است. سنگ‌نوشته مربوط به امرای سلطان محمود بن محمد بن ملکشاه سلجوقی به نام ابوسعید برسق کبیر است و سال ۵۱۳ هـ. ق به آن نقد شده است. این اثر با شماره 318 در فهرست آثار ملی، ثبت شده است.
سنگ‌نوشته‌های دوره صفویه
در مسجد جامع خرم‌آباد سه سنگ‌نوشته از دوره صفویه مربوط به تاریخ ۱۰۶۴ هـ. ق وجود دارد.
سنگ‌نوشته‌ سراب چنگائی
این سنگ‌نوشته روی صخره‌ای بزرگ در خرم‌آباد واقع شده که دارای دو لوحه همجوار است دو سطر آن نفر شده و اندازه کل آن ۸۵×۱۰۲ سانتی‌متر است.
گورستان روستای میراحمدی
این گورستان در روستای میراحمدی واقع شده است. بر بالای قبرهای گورستان سنگ‌های منقوش به اشکال تیراندازان و شکارچیان دیده می‌شود و بر بالای گورها به‌طور عمودی کار گذاشته شده‌اند.
گورستان رازان
این گورستان در روستای رازان واقع شده و بقعه مهد حنفیه و امام علی نقی در آن واقع شده است بر روی قبرهای سنگ‌هائی حجاری شده با نقش سوار و شکار مشاهده می‌شود.
گورستان هره‌باغ
گورستان هره‌باغ بر روی تپه‌ای در روستای هره‌باغ در شرق روستای یادآباد بزرگ خرم‌آباد واقع شده است. برخی از سنگ‌قبرهای این گورستان با خط کوفی حجاری شده است که به سده ششم و پنجم تعلق دارد. یکی از گورهای مهم آن گور شیخ مهدی است.
مقبره زید بن علی
این مقبره در غرب مسجد جامع خرم‌آباد در محله زید بن علی واقع شده است. بنای کنونی آن به سال ۱۳۰۷ می‌رسد. مقبره به فرمان بداین حسنویه در سال ۴۰۴ هـ. ق. ساخته شده است، بنای آن از آجر است.
مقبره جلاله
مقبره جلاله در شش کیلومتری جنوب‌غربی خرم‌آباد واقع شده است. خانواده‌ای موسوم به عباسی مقیم خرم‌آباد محمد جلاله را جد خود می‌دانستند.
مقبره پیر شمس‌الدین
در شمال دهستان تشکن مقبره پیر شمس‌الدین قرار دارد که زیارتگاه اهالی روستا است. آثار یک بنای سنگی در این ناحیه وجود دارد که نشان می‌دهد به مرور زمان ویران شده است. پیر شمس‌الدین از فرزندان امام موسی کاظم بوده و مورد احترام مردم منطقه است.
بقعه امیرسیف
بقعه امیرسیف در شمال‌غربی قلعه سرقلا در میان گورستانی قدیمی واقع شده است. بنای آن سنگ و ملاط بوده و هیچ‌ سنگ‌نوشته با سنگ قبری بر آن وجود ندارد.
مقبره فک‌الدین

مقبره در شمال‌غربی شهر خرم‌آباد واقع شده است. فک‌الدین از اتابکان سر کوچک بوده است. مردم روستا هرگاه چیزی گم می‌کنند به مقبره فک‌الدین رفته و از او می‌خواهند تا گمشده آنها را پیدا کند.
مقبره باباطاهر
این مقبره در محله‌ای به‌نام باباطاهر در جنوب شهر خرم‌آباد واقع شده و در غرب قلعه فلک‌الافلاک قرار دارد. سبک بنا قدیمی بوده و ضریح آن چوبی است. باباطاهر یکی از شاعران و عارفان مشهور بوده است.
بقعه شاه زیدعلی
این بقعه در گورستان دهکده میراحمدی در دهستان رازان در شمال خاک لرستان واقع شده است.
بقعه سید زیوا
این بقعه در دهکده سید زیوا در ۵۰ کیلومتری شمال‌شرقی خرم‌آباد واقع شده است. نوع سنگ‌قبرهای این بقعه از نوع قرن ششم هجری است.
بقعه شجاع‌الدین خورشید
این بقعه در ۲۰ کیلومتری جنوب خرم‌آباد در دهکده گوشه واقع شده است. بنای آن گنبدی‌شکل نام آجر و دیوارهای آن از سنگ و گچ ساخته شده است. شجاع‌الدین خورشید سر سلسله اتابکان لر کوچک بوده است.
امامزاده شاه‌زاده احمد (شاه‌چراغ)
این امامزاده در روستای مازاد در شهرستان خرم‌آباد واقع شده و گلدسته‌های آن آجری است. خادمان امامزاده چوبی مخصوص به رنگ قهوه‌ای و به شکل عدد ۹ می‌سازند. این چوب را که آسا نام دارد مردم خریداری کرده و به‌عنوان تبرک در خانه‌های خود نگهداری می‌کنند.

 

منابع:
http://www.irib .ir
http://www.Wikipedia.org
http://www.mpo-lr.ir
http://www.iranyad.ir
http://www.lorestanmiras.org
http://www.boroujerd.info
http://www.farhangsara.com
http://www.anobanini.ir
www.homayen.com