رِد ـ آي

1-مقدمه

پس ازنمايش قدرت هواپيماهاي جنگنده درطول جنگ جهاني دوم و مشخص شدن ارزش حملات هوايي به مواضع دشمن،پدافند ضد هوايي ومقابله با هواپيماهاي مهاجم همواره يکي ازمهم ترين دغدغه هاي ارتش هاي جهان بوده است. نخستين تسليحاتي ـ که براي مقابله با هواپيماهاي مهاجم به کار رفت ـ تيربارهاي سنگين و نيمه سنگين بود که حتي براي انهدام هواپيماهاي ملخي آن زمان، تيرانداز بايد مهارت زيادي مي داشت تا مي توانست يک جنگنده را با استفاده از تيربارنيمه سنگين ساقط کند.
با پيشرفت هواپيماهاي جنگنده و جايگزيني موتور جت به جاي موتورهاي ملخي و افزايش سرعت و توانايي مانور هواپيماها، سامانه هاي پدافندي قديمي ديگر جوابگوي نيازهاي پدافندي کشورها نبود و درنتيجه سلاح هاي جديدي جايگزين آنها شد.امروزه پدافند هوايي بايد به گونه اي عمل کند که تمام منطقه حضور نيروهاي خودي را پوشش داده و از نفوذ پرنده هاي جنگي دشمن مثل بالگردهاي جنگي، بمب افکن و يا سامانه هاي جديد مثل موشک کروز يا هواپيماهاي بدون سرنشين جلوگيري کند تانيروهاي خودي بتوانند بدون نگراني از حمله هوايي، عمليات آفندي يا پدافندي خود را انجام دهند.عملاً استفاده از شيوه هاي پدافند هوايي که بتواند کل يک منطقه را به طور کامل پوشش دهد، در بسياري از موارد غيرممکن و يا به سختي ميسر است.به دليل پيچدگي، معمولاً براي پدافند ضدهوايي ازتسليحات با رده بندي خاصي استفاده مي شود که هرکدام با توجه به وضعيت نيروهاي خودي و دشمن درجاي مناسب استفاده مي شود.اين رده بندي عبارت است از:
*سلاح هاي بردبلند با ارتفاع مؤثر بين 15 تا 20 کيلومتر و بردهاي بيش از 100 کيلومتر(هواپيماهاي نيروي هوايي يا موشک هاي ضدهوايي بردبلند)
*سلاح هاي با برد متوسط با ارتفاع مؤثر بين 8 تا 10 کيلومتر و برد حداکثري 40 کيلومتر.
*سلاح هاي با برد خيلي کوتاه با ارتفاع مؤثر حدود 3 کيلومتر و برد حدود کيلومتر.
*سلاح هاي با برد خيلي کوتاه با ارتفاع مؤثر کمتر از 2 کيلومتر و برد بين 3 تا 4 کيلومتر (در اين محدوده موشک هاي پدافند از خود،جاي دارند که جهت انهدام هواپيماهايي که موفق به عبور از شبکه پدافند هوايي خودي شده اند، به کار مي روند.
سلاح هاي برد کوتاه با توجه به انعطاف پذيري، نقش مهم و اساسي در جنگ هاي امروزي داشته و با توجه به مشخصات برد و سرجنگي، مي توانند به گونه اي طراحي شوند که توسط نفر قابل حمل باشند.از مهم ترين کاربردهاي پدافند موشکي کوتاه حمله به هواپيماها و يا بالگردهايي است که با پرواز در ارتفاع کم و مانورهاي خاص از ديد رادار در امان مي مانند.در اين مواردـ که خطر حمله از هوا و درارتفاع کم وجود داردـ استفاده از موشک هاي دوش پرتاب مي تواند تا حد زيادي نيروهاي خودي را از خطر حمله دشمن مصون بدارد.به همين دليل کشورهاي مختلف درجهت ساخت موشک هاي دوش پرتاب با توانايي حمله دقيق موشکي در برابر هواپيماهاي دشمن سرمايه گذاري زيادي کرده اند و ويرايش هاي مختلفي از اين موشک ها ساخته و به کار گرفته شده است.

2-موشک دوش پرتاب رِد آي (1)

موشک دوش پرتاب رد آي جزو نخستين موشک هايي است که با هدف مقابله با هواپيماها و بالگردهايي ـ که در ارتفاع کم پرواز مي کنندـ ساخته شده است. هر چند به دليل ابتدايي بودن بسياري از زير مجموعه هاي آن و کارکرد نامناسب آن در برابر تله هاي حرارتي و اهدافي ـ که توانايي مانور بالايي دارندـ به سرعت موشک هاي نسل بعد همچون استينگر جايگزين آن شد.

2-1 تاريخچه موشک دوش پرتاب رِد آي

در سال 1948 و زماني که با پيشرفت هواپيماهاي جت سريع،استفاده از تيربار در مقابل آنها بي اثر شد،ارتش آمريکا به دنبال اسلحه ي جديد بود که توانايي انهدام هواپيماهاي جديد را داشته و همچنين توسط پياده نظام قابل حمل باشد. در آن زمان چندين سامانه تيربارجديد و موشک پيشنهاد شد.در سال 1950 شرکت کانوير (2)تحقيقاتي روي يک سامانه موشک قابل حمل توسط نفرـ که هدايت آن از طريق فروسرخ صورت گيردـ آغاز کرد.شش سال بعد در سال 1956 نتايج اين تحقيقات به ارتش آمريکا و همچنين واحد تفنگداران نيروي دريايي آمريکا ارائه شد.
معرفي و نمايش موشک رِد آي پس از اتمام بررسي هاي اوليه ي طرح و طي شدن مراحل اداري،در سال 1958 قراردادي بين شرکت کانوير و ارتش براي توليد و توسعه سامانه پيشنهادي بسته شد و پروژه ساخت نخستين موشک دوش پرتاب که بعدها به رِد آي (به دليل استفاده از اشعه ي فروسرخ براي رديابي هدف)معروف شد،درسال 1959 شروع گرديد. در سال 1960 آزمايش هاي اوليه اين موشک صورت گرفت.همچنين نخستين آزمايش پرتاب اين موشک از پوکه مخصوص دوش پرتاب در سال 1961 انجام شد.موشک آزمايش شده از آنچه که انتظار مي رفت کندتر بود و همچنين توانايي مانور کمي داشت.به دليل عدم تطابق مشخصات کارکردي موشک ساخته شده در آزمايش با مشخصات مورد انتظار،توليد انبوه آن در آن زمان صورت نپذيرفت.

مشخصات موشک رد آي

طول موشک	1/35  متر
طول پوکه	½متر
عرض بال	275میلی متر
قطر	76میلی متر
وزن موشک	11کیلوگرم
وزن پرتاب کننده	6/2کیلوگرم
سرعت موشک	1م اخ
بیشترین ارتفاع موثر	2500متر
کمترین ارتفاع موثر	10متر
بیشترین برد موثر	3500متر
کمترین برد موثر	700متر

پس ازآن با رفع نواقص اصلي،توليد محدود موشک در سال 1963 شروع شد و در بين سال هاي 1965 و 1966 مورد بررسي و آزمايش قرار گرفت. ويرايش جديد موشک در سال 1966 با نام XMIM-43B در سال 1966 به ارتش تحويل داده شد که شامل يک حسگر خنک شونده و پوکه اي بود که با وزن کمتري طراحي و ساخته شده بود.همچنين سرجنگي آن نيز بهينه شده بود. در سال هاي 1965 تا سال 1976 شرکت جنرال دايناميکس ساختار نهايي موشک به نام رِد آي بلوک ـ3 (3)را طراحي و معرفي نمود که موتور پرواز، سرجنگي و فيوز آن براي کارکرد بهتر،دوباره طراحي شده بود.موشک جديد مي توانست مانورهايي تا 3g را انجام دهد و احتمال کشندگي آن توسط ارتش 40% گزارش شده بود.توليد انبوه اين موشک در سال 1967 شروع شد.
در سال 1984 و پس از حمله روسيه به افغانستان از اين سلاح براي انهدام هواپيماهاي روسي مانند سوخوـ25 و همچنين بالگردهاي مي ـ28 و مي ـ8 توسط نيروهاي افغان مورد استفاده قرار گرفت و در بسياري از موارد کارکرد متوسطي از خود نشان داد.بعدها موشک دوش پرتاب استينگر در جنگ افغانستان جايگزين رِد آي شد.

2-2 کارکرد موشک رِد آي

سامانه موشک رِد آي از سه بخش عمده تشکيل مي شود.ادوات پرتاب موشک، موشک ام ـ41، واحد باتري و خنک کننده (4)موشک، جلو و عقب پوکه توسط صفحاتي آب بندي مي شود که اين صفحات بايد توانايي عبوردهي نور فروسرخ را داشته باشند.در موشک رِد آي براي تشخيص هواپيماهاي دشمن از دوست هيچ مکانيزم خاصي پيش بيني نشده است و شناسايي توسط چشم تيرانداز صورت مي گيرد. با توجه به عمرمحدود واحد باتري و خنک کننده موشک، از لحظه اي که تيرانداز هدف گيري را شروع مي کند تا لحظه آتش نبايد بيش از سي ثانيه به طول انجامد.
نخستين مرحله براي هدف قرار دادن يک هواپيماي مهاجم، وارد کردن واحد باتري و خنک کننده است.پس از آن زماني که هدف در برد موشک قرار گرفت، تيرانداز سامانه هاي ايمني و هم چنين راه انداز موشک را به کار مي اندازد که باعث مي شود باتري متصل شده و همچنين گاز فرئون آزاد شده و به سمت جستجوگر موشک برود و حسگر فروسرخ را تا قفل شدن موشک بر روي هدف خنک نگه دارد.يک سامانه هدف ياب با توانايي بزرگ نمايي نيز روي پوکه موشک تعبيه شده است که به تيرانداز اجازه مي دهد سامانه را به سمت هدف نگه داشته،رهيگري هدف را انجام داده، فاصله هدف را تخمين بزند و تغييرات ارتفاع هدف در طول عمليات را در نظر بگيرد.هرتشعشع فروسرخ آزاد شده از طرف هدف مي تواند از قاب جلوي پوکه عبور کرده و به سلول حس کننده جستجوگر برسد.
زماني که انرژي کافي براي قفل شدن جستجوگر به سلول حسگر رسيد، هشداردهنده ها با استفاده از صدا و همچنين علائم قابل ديد به وسيله تيرانداز قفل شدن موشک روي هدف را به تيرانداز اطلاع مي دهند.سپس ژيروسکوپ موشک روشن شده و با فشار چکاننده،يک جرقه الکتريکي باعث آتش گرفتن خرج حرارتي مي شود.سپس الکترودهاي باتري موشک ذوب شده و يک ولتاژ 40 ولتي را براي مدت 0/5 ثانيه ايجاد مي کند.بدين ترتيب مکانيزم راه انداز موشک شروع به کار مي کند.

3-زيرمجموعه هاي موشک رِد آي

موشک رِد آي مشابه بيشتر موشک هاي تاکتيکي از چهار زيرمجموعه اصلي تشکيل شده است:
پيشرانه، جستجوگر، سطوح کنترل و سرجنگي.

3-1 پيشرانه موشک

موشک رِد آي از يک پيشرانه دومرحله اي استفاده مي کند که يکي براي پرتاب و ديگري براي پرواز موشک تا هدف به کار مي رود.پس از فشار چکاننده و در نهايت ذوب شدن الکترودهاي باتري موتور پرتاب،موشک به راه مي افتد و گاز خروجي قاب جلو و عقب موشک را خرد کرده و همچنين باعث چرخش اوليه موشک درون پوکه مي شود.سوخت موتور پرتاب در کسري از ثانيه و قبل از خروج کامل موشک از پوکه به اتمام مي رسد تا تيرانداز در اثر گازهاي خروجي از موشک صدمه نبيند.در طول مدت کوتاهي از پرواز،بالک هاي موشک (شامل چهاربال ثابت عقبي و چهاربالک متحرک جلويي) باز مي شود. پس از 1/6 ثانيه و درفاصله کم و بيش 6 تا 7 متري تيرانداز فيوز زماني باعث شروع به کار موتور پرواز موشک مي شود و همچنين سرجنگي مسلح شده و براي انفجار آماده مي شود.

3-2 جستجوگر

موشک رِد آي از يک جستجوگر فروسرخ استفاده مي کند که در محدوده طيفي 2/2 تا 2/7 ميکرون کار مي کند.درطول مدت پرواز،جستجوگر نوري به طور پيوسته اختلاف بين خط ديد ژيروسکوپ و منبع تشعشع فروسرخ را اندازه گيري مي کند.استفاده از چنين سامانه کنترلي تناسبي به اين معني است که در صورتي که هدف توانايي مانور فراواني داشته باشد و به ويژه اگر بتواند از خود اهداف دروغين پرتاب کند، شانس بسيار خوبي براي شکستن قفل جستجوگر و فرار از دست موشک دارد.

3-3 سطوح کنترلي

در شروع پرواز موشک چند نازل مورب باعث چرخش موشک حول محور خود مي شود.اين چرخش در طول پرواز از طريق زاويه نصب اندکي ـ که در بالک هاي انتهايي ايجاد شده ـ ادامه مي يابد.اين چرخش (7 تا 15 دور در ثانيه) به موشک اجازه مي دهد که از يک سامانه کنترل يک محوره استفاده کند. موشک، با باز و بسته شدن يک جفت بالک کنترلي در نزديکي دماغه ـ که مي توانند تا 15درجه زاويه بگيرندـ توسط سامانه کنترل موشک هدايت مي شود.

3-4-سرجنگي

سرجنگي موشک رِد آي از يک استوانه به طول حدود 8 سانتي متر تشکيل شده که حدود 700 گرم وزن داشته و از 360 گرم ماده منفجره اي تشکيل شده است که ترکيبي است از 49درصد اچ.ام.ايکس (5)، 29 درصد تي ان تي (6)و 22درصد پودر آلومينيوم که يک بدنه تيتانيومي آن را در بر دارد.در لحظه برخورد با هدف سرجنگي تيتانيومي به وسيله فيوز آن منفجر شده و باعث انهدام هدف مي شود.در صورتي که موشک در زمان مشخص شده نتواند هدف را نابود کند،پس از زمان مشخصي يک مدار خودکشي،سرجنگي را منفجر و موشک را نابود مي کند.در صورتي که اين انفجار در نزديکي هدف صورت گيرد مي تواند صدمه شديدي به هدف بزند.
پس از پرتاب موشک، پوکه پرتاب و ضمائم آن از کار مي افتد و تيرانداز براي درگيري دوباره به يک سامانه جديد نياز دارد.زمان مورد نياز از لحظه ورود هدف به ناحيه تشخيص (توسط تيرانداز)تا پرتاب موشک، 10 ثانيه است. براي يک هدف مشخص بين انفجار موشک اول و پرتاب موشک بعدي به سمت هدف نيز 10 ثانيه زمان لازم است.

مراجع:

1- FIM-43 Redeye" internet online, Avalible from: en" wikipedia.org
2- JANEُS LAND BASED AIR DEFENCE, 1990-1991, pages 28-54
3- IFF Questions & Answers, internet online, Avalible from:www.dean-boys.com

پي نوشت :

1-RedEye
2-Convair (a division of General Dynamics
3-REDEYE BLOCKIII
4- Battery/coolant Unit
5-cyclotetramethyleneletranitramine
6-Trintrotoluene

/س