1. پويايى و تلاش
ارزش و كرامت انسان، در گرو تلاش و كوشش سازنده است. امام على عليهالسلام مىفرمايد: «ارزش هر كس به اندازه همت اوست.» قرآن كريم نيز انسان را به كوشش دعوت مىكند: «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلاَّ مَا سَعَى؛ و اينكه براى انسان بهرهاى جز سعى و كوشش او نيست». (نجم: 39)
2. مبارزه با بىكارى و تنبلى
قرآن و روايات و سيره معصومين عليهمالسلام از افراد جامعه مىخواهند با دورى از بىكارى و تنبلى، براى جامعه خود مفيد باشند. خداوند مىفرمايد: «شب را مايه پوشش و استراحت شما و روز را مايه كسب و معاش شما قرار دادهايم.» (نبا: 10 و 11) بنابراين روز زمان كار و تلاش و دورى از تنبلى و خواب است. رسولخدا صلىاللهعليهوآله فرمود: «اگر تنبل باشى، از اداى حق باز مانى.» نيز امام على عليهالسلام مىفرمايد: «آفت كار، تنآسايى است».
3. شناخت ارزش وقت
در فرهنگ اسلامى هيچ فرد بىمسئوليتى وجود ندارد؛ همه بايد در برابر سرنوشت خود و ديگران پاسخگو باشند و از همگان از نعمتهايى كه دارا بودهاند سؤال مىشود: «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنْ النَّعِيمِ؛ سپس در آن روز (همه شما) از نعمتهايى كه داشتهايد بازپرسى خواهيد شد!» (تكاثر: 8). امام على عليهالسلام مىفرمايد: «همواره كارى را انجام ده كه در قبالش سؤال مىشوى».
4. هدفگذارى، برنامهريزى و عمل
دين اسلام، دين هدف «اَفَحَسِبتُم اَنَّما خَلَقناكُم عَبَثا»، برنامه «اُوصِيكُم بِتَقوَى اللّه وَ نَظمِ اَمرِكُم» و عمل «لِمَ تَقُولُونَ مَا لا تَفعَلُون» است و پيروان راستينش همواره به اين سه خصلت نيكو آراستهاند.
5. مديريت زمان
در فرهنگ اسلامى، بهرهورى تنها در معيارهاى اقتصادى و مالى خلاصه نمىشود، بلكه استفاده بهينه از زمان نيز مد نظر است. امام على عليهالسلام مىفرمايد: «كار هر روز را در همان روز انجام بده؛ زيرا هر روز كارى مخصوص به خود دارد.» همچنين ايشان مىفرمايد: «بكوشيد تا لحظههاى زندگىتان چهار قسمت داشته باشد: يك قسمت براى مناجات با خدا و يك قسمت براى كسب معاش و يك قسمت براى معاشرت با برادران و معتمدينى كه شما را به عيوبتان آگاه مىكنند و با شما در ظاهر و باطن از سر اخلاص برخورد مىكنند و بخشى را نيز به خوشىهاى حلال خود اختصاص دهيد. [بدانيد كه] با اين قسمت بر سه قسمت ديگر قدرت مىيابيد».
6. محاسبه عملكرد
از رسول اكرم صلىاللهعليهوآله نقل شده كه فرمودند: «بنده (انسان) مؤمن حساب نمىشود مگر اينكه نفس خود را چنان محاسبه كند كه گويى شريك از شريك خود حساب مىكشد و مولى از بنده خود».
7. دقت و اتقان
رسول خدا صلىاللهعليهوآله درباره محكم كارى مىفرمايد: «هرگاه يكى از شما كارى انجام مىدهد، بر اوست كه آن را محكم و استوار به انجام رساند».
8. دورى از اهمال كارى
انسان مسلمان به شدت از هرگونه اهمال و سستى نهى شده است. حضرت رسول صلىاللهعليهوآله مىفرمايد: «از اهمال بپرهيز؛ كه تو براى امروز زندهاى، نه براى فردا. اگر فردايى بود، فردا نيز مثل امروز باشد و اگر فردايى نبود، از اهمال و سستى پشيمان خواهى بود».
9. تقسيم كار
امروزه تقسيم كار، يكى از عوامل اساسى پيشرفت و بهرهورى در امور است. در فرهنگ اسلامى نيز بر اين عامل ارزشمند در بهرهورى تأكيد شده است. حضرت على عليهالسلام در نامهاى به امام حسن عليهالسلام اين مهم را چنين يادآور مىشود: «كار هر كدام از خدمتكارانت را معين كن كه او را در برابر آن مسئول بدانى. تقسيم كار موجب مىشود كارها را به يكديگر وانگذارند و در خدمت سستى نكنند».
امام على عليهالسلام مىفرمايد: «كسى كه به كارى سرگرم شود كه مهم نيست، كار مهمتر را از دست مىدهد».
11. پشتكار
امام على عليهالسلام مىفرمايد: «بر تو باد مداومت در عمل».
12. انضباط كارى
امام على عليهالسلام : «شما و همه فرزندانم و كسانم و آن كسى را كه نامه من بدو رسد، سفارش مىكنم به ترس از خدا و نظم در كارها».
13. مشاركت و تعاون
در فرهنگ اسلامى مشاركت تحت عنوان تعاون مطرح شده است. خداوند در قرآن مىفرمايد: «وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى؛ و در نيكوكارى و پرهيزكارى با يكديگر همكارى كنيد.» (مائده: 2) همچنين على عليهالسلام مىفرمايد: «بر شما باد پيوند و همراهى با يكديگر، و پرهيز از جدايى و دورى از همديگر».
14. به كارگيرى نيروهاى امين
رسول خدا صلىاللهعليهوآله مىفرمايد: «در استخدام كاركنان و فرماندهان، هيچگونه شفاعتى را نپذير، مگر شفاعت و كفايت امانت را».
15. پيشگيرى از اسراف
امام صادق عليهالسلام مىفرمايد: «خداى، عزّ و جلّ، ميانهروى را دوست و اسراف را ناپسند مىدارد؛ حتى دور انداختن هسته خرما يا ميوهاى، اگر به كار آيد و نيز دور ريختن آب اضافى».
منبع: حوزه نت/خ
