نقش صداقت رسانه اي در تحکيم انسجام اسلامي

ديباچه

نقش کلمه و کلام در زندگي انسان ها بي بديل است . کلمه و کلام واردات روح انسان هاست . آدمي از راه گوش فربه مي شود. اگر واردات کشور روح ، سالم و مفيد باشد ؛ سلامت و سعادت دنيا و آخرت انسان تضمين مي گردد ، و اگر انسان دربان شهر روح و روان خويش نباشد و به هر صدا و آوايي اجازه ي ورود دهد ، هزار بيماري روحي و اخلاقي و اجتماعي پديد خواهد آمد. سلامت غذاي روح ، مهم ترين شرط انسان زيستن است .
اگر در جهان گروه پر شماري از فقر غذايي و سوء تغذيه مي ميرند ، گروه پرشماري تري قرباني انواع پر خوري و مسموميت هاي غذايي شده و مي شوند .
در تغذيه ي روحي انسان نيز همين مشکل وجود دارد. گروهي به غذاي سالم و پر انرژي دسترسي ندارند ، برخي تنوع غذايي لازم را ندارند و بعض ديگر دچار مسموميت غذايي مي شوند .
تدبر در آيه ي ( فلينظر الانسان الي طعامه ) (1) دو پيام مهم را به بشريت گوشزد مي کند :
1. تأکيد بر تأمل در کم و کيف غذاي جسمي ، 2 . ضرورت انديشيدن در غذاي روح و روان . (2)
تأمين غذاي سالم براي روح انسان ها ، نخستين گام تداوم زندگي انساني است که خداي بزرگ همواره اين نياز نخست انسان را از آسمان نازل کرده و به وسيله ي پيامبران براي تمامي بشر فرستاده است. و چه زيباست ، دقت در چنين آيات قرآني :
( الرحمن* علم القرآن * خلق الانسان * علمه البيان ) . (3)
گرچه تمام نعمت هاي مادي و معنوي و غذاهاي جسمي و روحي بر سر سفره ي کرامت رحماني چيده شده است ، ولي در صدر و برتر از همه ، قرآن به عنوان کامل ترين و برترين غذاي آسماني است.
امام علي عليه السلام فرمود :
« للانسان فضيلتان ؛ عقل و منطق ، فبالعقل يستفيد ، و بالمنطق يفيد (4) ؛ انسان دو فضيلت دارد : عقل و گفتار. با تعقل و انديشه از ديگران بهره مي گيرد و با گفتار و سخن به ديگران بهره مي رساند » .
عقل ، کانال دريافت انديشه ها و آگاهي است و زبان و سخن کانال پرداخت آن دو.
« از اميرالمؤمنين عليه السلام سؤال شد : زيباترين چيزي که خدا آفريده ، چيست ؟ در پاسخ فرمود : " کلام ". سؤال شد : زشت ترين آفريده ي خدا چيست ؟ باز فرمود :" کلام ". سپس فرمود : " سپيد رويي و سياه رويي ( در قيامت ) مولود سخن و کلام است "» . (5)
انسان با يک گفتار صادقانه ، موجي در روح فرد و جامعه پديد مي آورد و با يک سخن دروغ ، آتش در هستي ديگران مي افکند . صداقت ؛ انسان ساز است و جامعه ساز ، و دروغ ؛ روح و روان فرد و جامعه را مي سوزاند .
مولا علي عليه السلام در اين باره فرمود :
« جانبوا الکذب ؛ فانه مجانب للايمان ، الصادق علي شفا منجاه و کرامه و الکاذب علي شرف مهواه و مهانه (6) ؛ از دروغ دوري گزينيد ؛ زيرا دروغ از ايمان بر کنار است . راست گو در کناره ي نجات و تکريم قرار دارد و دروغ گو بر لبه ي سقوط و تحقير است » .
حضرت باقر العلوم عليه السلام، فرمود : « ان الله عزوجل جعل للشر أقفالا ، و جعل مفاتيح تلک الأقفال الشراب ، و الکذب شر من الشراب (7) ؛ خداوند عزوجل براي بدن قفل هايي قرار داده است که کليد اين قفل ها ، شراب است و دروغ از شراب بدتر است » .
مشروب به صورت مستقيم متوجه افراد است ، ولي نتايج آفت بار و خانمان ساز دروغ به جامعه باز مي گردد. مشروب در دستگاه تصميم گيري افراد اخلال ايجاد مي کند ، ولي دروغ توان تصميم گيري عاقلانه و درست را از جامعه سلب مي کند.
هر چه قلمرو و برد دروغ وسيع تر باشد و از جايگاه مؤثرتري بيان شود، خطرناک تر است .
سيستم مديريت بدن را مشروب بر هم مي ريزد ، اما دروغ پردازي سيستم مديريت جامعه را دچار نقص و اشکال مي کند ؛ هر چند هر دو ، اطلاعات اشتباه و دگرگون به کانون فرماندهي و تصميم گيري مخابره مي کنند .

نقش رسانه ها در انسجام اسلامي

با اين مقايسه جايگاه رسانه ها و نقش آنان در خدمت و خيانت به جامعه روشن مي شود . رسانه ها ، گاه باران حيات بخش جامعه و عامل رشد و شکوفايي و برادري و اتحاد و انسجام است ، و گاه نقش کارخانه هاي توليد مشروب الکلي را ايفا مي کنند ؛ همان گونه که از رسانه هاي مکتبي و الهي و سازنده و راست گو بايد حمايت و قدرداني شود ، نسبت به رسانه هاي دروغ پرداز و يأس آفرين و وحدت شکن بايد قاطعانه برخورد گردد.
وسايل ارتباط جمعي که امروز با واژه ي کوتاه « رسانه ها » از آن ياد مي شود ، در روابط جامعه ي بشري نقشي شگفت انگيز دارد . برخلاف تصور برخي که به قدرت نظامي يا توان اقتصادي نقش اصلي را در زندگي بشر مي دهند ، همواره هميشه رسانه ها از عوامل تأثيرگذار در سمت و سوي فعاليت هاي اجتماعي بوده و امروز اين نقش آفريني هزاران برابر شده است . تنوع رسانه اي ، پوشش جهاني رسانه ، تلفيق دانش و هنر در رسانه ها ، اعتياد جامعه به رسانه ها ، جاذبه هاي علمي ، هنري ، خبري ، و بهره گيري از تمام تجارب تاريخي و ابزارهاي نوين ، سبب شده که امروز رسانه ها ، " سلطان " دنياي سياست و اقتصاد و فرهنگ و اخلاق و ... باشند . هر فرد و گروه و دولت و ملتي که بتواند رسانه ها را در جهت اهداف و آرمان هاي خويش بهتر و بيشتر به کار گيرد ، اميد بيشتري به موفقيت و دست يابي به اهداف و خواسته هاي خويش دارد .
رسانه ها امروز مرشد و مربي و معلم و گويي مرجع تقليد و راهنماي گروه هاي وسيع اجتماعي هستند .
شايد بتوان گفت : بحث قديمي علم بهتر است يا ثروت ، امروز هم در قالب نقش اقتصاد و سياست و فرهنگ و مقايسه ي ميزان اثر گذاري اين امور تداوم دارد . بدوم ترديد جهان آميزه اي از سخت افزارها و نرم افزارهاست . و پيوند اين دو با يکديگر انکار ناپذير است. نه سخت افزارها بدون برنامه و اطلاعات کارآيي لازم را دارد ، و نه نرم افزارها بدون زير ساخت ها و تجهيزات مي توانند نقشي در زندگي بشر ايفا کنند .
همان گونه که در زندگي افراد « عقل » و « فطرت » نقش نرم افزار را بازي مي کند ، در زندگي جوامع انساني « دين الهي » و قرآن و شريعت ، نرم افزار اداره ي جهان بر اساس فرمان خداست. دروغ افکني ؛ پخش نرم افزار ويروسي جامعه است. پيامبران الهي و پيشوايان معصوم عليهم السلام تنها کساني هستند که در پرتو آموزش هاي الهي درباره ي سخت افزار خلقت و نرم افزار سالم بشريت ، اطلاعات و آگاهي لازم را دارند ؛ گرچه دانش و آگاهي هاي آنان هميشه در حال تکميل و افزايش است ؛ همچنان که در مناجات با خدا مي گويند :
(... و قل رب زدني علما ) . (8)
« رسانه هاي اجتماعي » اگر در خدمت دين الهي و تحت مديريت اولياي او فعاليت کنند، حيات جامعه با اهداف عالي آفرينش هماهنگ مي شود، ولي اگر افکار و انديشه ها و اطلاعات و رهنمودهاي ارايه شده از آن با سخت افزار خلقت ناهمخوان باشد ، دير يا زود از برنامه هاي هستي حذف مي شوند .
بزرگ ترين ناهماهنگي در نظام آفرينش آن است که کساني بدون پذيرش آفريننده ي هستي و بدون هماهنگي با او بخواهند ، عالم و آدم را مديريت کنند ، قانون بنويسند ، فتوا بدهند و بشر را راهنمايي کنند و بر خدا و پيامبران و اولياي او دروغ بندند . عاقبت اين کار را حضرت علي عليه السلام بيان فرموده است :
« هلک من ادعي ، و خاب من افتري ؛ (9) ؛ نابود شد کسي که ( به ناحق ) مدعي شد و ناکام شد ، کسي که دروغ بست» .
بر اين اساس نقش منفي دروغ در نظام آفرينش و اهميت صداقت و راستي بيشتر روشن مي شود.

آفت بزرگ رسانه اي

دروغ ؛ عامل ناهماهنگي انسان با نظام جهان است و راست گويي ؛ هماهنگي انسان با سيستم حاکم بر انسان و جهان است .
و چه زيبا اميرمؤمنان علي عليه السلام فرمود: : « الصدق مطابقه المنطق للوضع الالهي ، الکذب زوال المنطق عن الوضع الالهي (10) ؛ راست گويي ؛ هماهنگي گفتار با قرار خداست. دروغ ؛ انحراف گفتار از واقعيت و جايگاهي است که خداوند مقرر کرده است » .
گونه هاي رسانه اي ، از مکتوب و تصويري و صوتي و نيز رسانه هاي چند منظوره ، با بيماري خطرناک و فراگير دروغ مواجه هستند.
پراکندگي و شتاب در سخن ، بدون تحقيق و تفحص کافي نوشتن و عادت به پرگويي و هرزنويسي بيماري دروغ را در پي دارد.
گزارش ها و آمارهاي ناراست و نادرست ، تيترهاي دروغ و ناروا ، نظر سنجي ها و تحليل هاي غير واقعي و حتي تصاوير و طرح هاي القا کننده ي شايعات غير واقعي فراوان در مطبوعات و رسانه هاي داخلي و خارجي به چشم مي خورد .
برخي از انواع گوناگون ناروايي ها و دروغ هاي رسانه اي عبارت است از :
بزرگ نمايي ، تحقير ، انکار حقيقت ، تکذيب واقعيت ، تحريف ، سياه نمايي ، تهمت هاي عقيدتي ، تهمت هاي سياسي ، تهمت هاي اخلاقي ، تهمت هاي مالي و اقتصادي ، اعلام مطالبات غير واقعي ، تحليل هاي جانب دارانه ، کوچک نشان دادن نيازهاي واقعي جامعه ، بزرگ نشان دادن خواسته هاي شخصي و حزبي ، نقش ادعاهاي توخالي .
از آن جا که نقش رسانه ها در توليد ، نقل ، پخش و گسترش دروغ انکار ناپذير است ؛ وسعت کارکرد و برد کوتاه و بلند مدت آن در ايجاد آشوب و بر هم زدن اجتماع متغير خواهد بود. انسجام و اتحاد اسلامي فقط بر پايه ي صداقت در گفتار و رفتار امکان پذير است. رسانه ها در صورتي مي توانند، نقش مثبت در ايجاد و توسعه ي انسجام و اتحاد جامعه ي بزرگ اسلامي را ايفا کنند، که به اصول فقهي و اخلاقي مطبوعات اسلامي پاي بند باشند. دروغ بستن بر شريعت و طبيعت ، و وارونه نشان دادن حقيقت ها ، سخن چيني ، نمامي مکتوب ، غيبت هاي قلمي ، قضاوت هاي عجولانه ، تحليل هاي بي دليل ، اظهار نظرهاي جاهلانه و شايعه سازي و تهمت پراکني از گناهان قبيله ي قلم و ارباب رسانه ها است ، گناهاني که همچون حريق هيمنه ي اتحاد و انسجام اسلامي را مي سوزاند و خاکستر مي کند.

پی نوشت:

1. عبس (80) : 24 .
2. ميزان الحکمه ، ح 13873 .
3. الرحمان (55) : 4-1.
4. ميزان الحکمه ، ح 17825.
5. همان ، ح 17826 .
6. همان ، ح 17405 .
7. همان ، ح 17409 .
8. الطه (20) : 114 .
9. ميزان الحکمه ، ح 21266 .
10. ميزان الحکمه ، ح 10158 .

منبع: مجله نامه ي جامعه
/خ