آغاز ادب اروپایی

ادبیات فرانسه دستاوردهای خود را از اواخر قرن یازدهم با خلق آثاری چون شانسون دو ژست و شانسون دو رولان آغاز کرد. با رُمان‌های محترمانه و با نزاکت و استادش کرتین دو تروا (1) و مخصوصاً با ترجمه‌ها و اقتباس‌هایی که از حوزه‌ی زبانی ژرمنی صورت می‌گرفت دامنه تأثیرات این ادبیات باز هم بیشتر شد. ادبیات آرتور (2) در شرح زندگانی قهرمانان بعضاً افسانه‌ای آنگلوسکسنی الهام‌بخش سبکی شد که توفیقات درخشانی را حتی تا به امروز نیز در اروپا موجب گردیده است: رُمان‌نویسی همراه با دو شاخه اصلی‌اش، یکی رمان‌های تاریخی و دیگری رُمان‌های عشقی که درباره افراد و یا زوج‌های خاصی داد سخن داده‌اند و اغلب نقش مرگ بر سرانجام آنها غالب است. و چنین است که یک اروپای عشق و مرگ پا به عرصه وجود می‌گذارد.
همین طور ادبیات کاستیلی نیز از اوایل قرن سیزدهم با خلق شاهکاری حماسی به نام «شعر سیدِ من Poema de mio Cid» شکل گرفت. این منظومه در مدح یک ماجراجوی واقعی مسیحی بود که به سال 194 در حوالی والنسیا اولین حکومت مسیحی را در قلمرو اسلامی تأسیس کرد. او به عنوان خادم توأمان سلاطین مسیحی و اسلامی یک «قهرمان بین الطرفینی» بود و اسم دوگانه ال سید - سیّد به عربی یعنی آقا - دریافت نمود. (3)

گسترش آثار منثور

رویکرد ادبیات به نثر در قرن سیزدهم رویدادی بود که پیامدهای آن دنیای ادبی اروپا را تا به امروز نیز تحت تأثیر خود قرار داده است. شانسون دوژست به نظم است و ترانه‌های قافیه‌دار «اِدا» (4) که اولین آثار ادبی نواحی اسکاندیناوی را معرفی می‌کند - مجموعه‌ای متشکل از سی قطعه شعر اسطوره‌ای و پهلوانی است که در فاصله سده‌های نهم و دوازدهم در اسکاندیناوی سروده شده - و در دست نوشته‌های ایسلندی مربوط به آخرین ثلث سده سیزدهم به دست ما رسیده است.
در قرن سیزدهم شعرسرایی‌های ابتدایی جای خود را به آثار منتثور به عنوان شکل اصلی تراوشات و تأملات ادبی داد. قرار بر این بود که مکتوبات واقعی به جای قافیه‌پردازی‌های تصنعی بنشیند. از این روی اشعار مؤدبانه به صورت نثر درآمد و اسنوری اشتورلوُسن (5) بزرگترین نویسنده ایسلندی (1179-1241) همین کار را در مورد «اِدا»ها صورت داد.
در قرن سیزدهم ادبیات تاریخی نیز پا به عرصه وجود گذاشت. تا آن زمان تاریخ نه یک ماده درسی مدارس محسوب می‌شد (تازه در قرن نوزدهم بود که تاریخ در برنامه درسی مدارس و دانشگاه‌ها گنجانده شد) و نه ادبیات خاصی بشمار می‌آمد. اما نفوذ و جذبه تاریخ گذشتگان و ارزش‌های عقیدتی فزاینده آن - آن‌گاه که وقایع‌نگاری‌های مربوط به قرون 14 و 15 به شرحیات سرگرم کننده‌ای مبدل گردید - باعث شد که تاریخ یا حداقل شرح خاطرات گذشته جایگاه با اهمیتی در عرصه ادبیات پیدا نماید.
وقایع‌نگاری عمومی در اروپای قرون وسطی، نوعی سبک ادبی محسوب می‌شد که امروزه آن را با عنوان ادبیات تاریخی می‌شناسیم. اولین اثر از این سبک مربوط به قرن چهاردهم و کار اوزه بیو آو سزاریا (6) بود. وی ناظر و شاهد بر نوعی جهان‌شمولی علم و آگاهی در اروپایی بود که هنوز قاره آمریکا را نمی‌شناخت و از بخش‌های بزرگی از آسیا و آفریقا هم بی‌خبر بود. در کنار وقایع‌نگاری عمومی، نوع دیگری از ادبیات هم به صورت شگفت‌آوری از رونق و شکوفایی برخوردار و آن عبارت از زندگی‌نامه‌نویسی قدیسین یا «تذکره الاولیاء» (7) بود. این قسم شرح حال بزرگان دین در سده سیزدهم با جمع‌آوری انواع و اقسام تذکره‌ها که شکلی غیر عادی هم به خود گرفته بود به شکل نهایی خود رسید و آن عبارت از مجموعه برجستگان زرّین Legenda Aurea بود که توسط جاکوپو دا ورارازه (8) سراسقف جنوا از فرقه دومینیکیان تألیف شده بود.
در این اثنا و بعد از وقایع‌پردازی‌هایی که به تاریخ و گذشته‌ی دیرها، صومعه‌ها و اسقف‌نشین‌ها می‌پرداخت، وقایع‌نگاری مربوط به سلاطین هم در قرن سیزدهم پا به عرصه وجود نهاد و البته این آثار بیشتر مخصوص پادشاهانی بود که به تشکیل حکومت نائل آمده بودند. گذشته‌هایی که اغلب با افسانه‌ها و اسطوره‌ها شاخ و برگ داده شده بودند به یکی از ارکان قدرت سیاسی مبدل گردیدند و به این ترتیب بود که یک اروپای سیاسی مشحون از خاطرات و تاریخ گذشتگان موجودیت یافت.
در انگلستان چند اثر که با استقبال و علاقمندی معاصران روبرو گردید - از جمله آثار ویلیام آو مالمزُبری (1095-1143) و یا تاریخ سلاطین بریتانیا Historia regum Britanniae اثر جفری آو مانمث (9) (وفات: 1155)-، باعث گسترش صحنه‌پردازی‌ها و نقل وقایع تاریخی‌ای شدند که رویدادهای مربوط به سلطنت‌های سلتی و آنگلوسکسنی تا پادشاهی‌های نورماندی را در خود جای داده بودند. بویژه تألیفات و کتب متعددی پیرامون سرگذشت بروتوس (10) - که به زعم جفری او مانمث گویا اولین پادشاه بریتانیا بود - به رشته تحریر درآمدند که با استناد بر افسانه‌های آرتور به اصلیت تروایی پادشاهی‌های انگلستان تأکید می‌ورزیدند. سلسله داستان‌ها و وقایع مربوط به بروتوس با اقبال گسترده مردم در قرن سیزدهم مواجه شدند.
به موازات این رویدادها در فرانسه نیز از اوایل قرون وسطی اسطوره‌هایی که بر اصلیت تروایی فرانکت‌ها تأکید داشتند رو به گسترش نهادند. راهبان صومعه سلطنتی سن - دنی مخصوصاً خیلی خوب فهمیده بودند که باید از این اسطوره‌ها به نفع سلاطین سلسله‌ی کاپسین استفاده کنند. در سال 1274 رئیس صومعه سن - دنی وقایع‌نامه‌ای را که تدوین شده بود به فیلیپ سوم پادشاه فرانسه تسلیم کرد. قبلاً لوئی قدیس پدر فیلیپ، اولیاء صومعه مذکور را مأمور تدوین این وقایع‌نامه کرده بود و به این ترتیب بود که کار «وقایع‌نگاری بزرگ فرانسه» آغاز شده بود. این وقایع نامه را داستان شاهان roman aux rois نام نهادند. از این روی بود که استفاده از کلمه رمان roman متداول گردید و از آن اساساً وقایع به نگارش درآمده و نه سبک و متن ادبی مستفاد می‌گردید. تواریخ افسانه‌ای و عجیب و غریب حاکی از این میل و رغبت اروپائیان بود که می‌خواستند هویت و اصالت خود را به یونان باستان رجعت دهند. ویرژیل (11) در حماسه انئید (12) رومیان را از اعقاب قهرمانان تروائی می‌شمارد که در شمار بازماندگان جنگ به سوی اروپا متواری شدند. ایتالیایی‌ها هم این شیوه را دنبال کردند. در قرون وسطی اسطوره اصالت‌های تروائی با استناد به روایات و احادیث تقویت گردید. طبق این روایات، تروائی‌ها نخست به سمت صفحات اروپای مرکزی متواری شدند و به مدت چندین سده در شهر کهن رومی aquincum (بوداپست) سکنی گزیدند و سپس به سمت غرب و جنوب اروپا روی نهادند و در آن صفحات سکنی گزیدند - رویدادی که سلاطین مجاری نیز به سهم خود درصدد بهره‌برداری از آن به نفع موقعیت سیاسی خود برآمدند.

پی‌نوشت‌ها:

1. Chretien Troyes
2. افسانه‌ی آرتو یا آرثر داستان‌های مشهور قرون وسطایی درباره قهرمانی‌های شاخ و برگ یافته‌ی شاه آرتو Arthur است - مترجم.
3. سید یا سید کامپئادور وفات به سال 1099 م.، از معروف‌ترین قهرمانان دوره شهسواری در کاستیل اسپانیا و متولد بورگوس است. نام واقعی او «روذریگو دیاث د ویوار» بود. در زمان فردیناند اول و سانچوی دوم کاستیل خدمات ممتاز کرد، اما عاقبت آلفونسوی ششم لئون او را به سال 1081 نفی بلد کرد. از آن به بعد به گردآوردن سربازان مزدور پرداخت و برحسب مورد در جبهه مسلمانان یا مسیحیان هم مذهب خود یا برای نفع شخصی می‌جنگید. چون از کوشش‌های خود برای پیوستن به خدمت کنتِ بارسلون طرفی نبست به خدمت احمد ابن سلیمان، معروف به مقتدر، امیر ساراگوزا (سرقسطه) و سپس پسرش یوسف، معروف به مؤتمن، درآمد و با دشمنان مسلمان و مسیحی این امیر فاتحانه جنگید و با شکوه و جلال تمام وارد ساراگوزا شد و از این زمان سربازان مسلمانش او را سیدی (آقای من) خطاب می‌کردند و این عنووان به تدریج به صورت سید (Cid) که شهرت اوست، درآمد. پس از وفات مؤتمن سید به خدمت پسر و جانشین‌اش احمد، معروف به مستعین دوم درآمد و از همین زمان به مملکت مسلمان والنسیا نظر دوخت و عاقبت در 1094 آن را گرفت و تا آخر عمر در آنجا فرمانروایی کرد. پس از مرگ سید عاقبت مرابطون در سال 1102 شهر را از دست زوجه سید بنام «خیمنا» که تا آن زمان در برابر آنها مقاومت می‌کرد خارج کردند. سید به بزرگواری و جوانمردی معروف بود و ترانه‌ی سید از آثار ادبی کهن اسپانیای قرن دوازدهم و مأخذ آثار متعدد درباب سید است که از معروف‌ترین آنها نمایشنامه سید، اثر کورنی می‌باشد - دائرةالمعارف فارسی.
4. Edda
5. Snorri Sturluson
6. Eusebius of Caesarea (حدود 275-339) که اغلب با نام Eusebius Pamphili شاخته می‌شود اسقف سزاریا در فلسطین بود. اوزه بیو را به عنوان پدر تاریخ کلیسا می‌شناسند، زیرا آثار او گرچه بسیاری از بین رفته‌اند لیکن نخستین اسناد مربوط به اولین کلیساهای دنیای مسیحی محسوب می‌شود - مترجم.
7. Hagiography یا سپنتانگاری - مترجم.
8. (Jacobus de Voragine) Jacopo da Vararazze جاکوپو حدود سال 1230 م. در وراجین (امروزه ورازه) در ایتالیا متولد شد، در 1244 به عضویت فرقه دومینیکیان درآمد و بسال 1298 یا 1299 وفات یافت و در کلیسای دومینیکانی شهر جنوا دفن گردید - مترجم.
9. Geoffrey of Monmouth 1100-1155 روحانی مسیحی و یکی از بزرگ‌ترین نویسندگانی که به شرح تاریخ بریتانیا و نیز تألیف داستان‌های شاه آرتور پرداخت. گرچه محل تولد او دقیقاً مشخص نیست ولی ظن قوی وجود دارد که او در مانمث ولز متولد شده باشد. آثار پیشگویانه او هم در قرون وسطی طرفداران زیادی داشت - مترجم.
10. بروتوس از خانواده‌های قدیمی رومی هستند که از جمله مهمترین و اولین آنها یکی «لوکیوس یونیوس بروتوس» 510 قبل از میلاد است که عضو نیمه افسانه‌ای خانواده و برادر لوکرتیا بود و به انقراض سلسله‌ی تارکوینیوس کمک کرد. گویند پسرش را که در توطئه‌ی بازگردانیدن آن سلسله دست داشت کشت. به عنوان مؤسس جمهوری روم مورد احترام بود. «مارکوس یونیوس» (42-85 ق.م.) قاتل اصلی یولیوس قیصر است که بعداً دست به خودکشی زد. «د کیموس یونیوس بروتوس» که در سال 43 قبل از میلاد کشته شد از دیگر بروتوس‌ها هستند - مترجم.
11. نام اصلی او پوبلیوس ورگلیوس مارو 19-70 ق.م. شاعر رومی که منظومه اشعار شبانی خود را که بیشتر بر تخیلات متکی بود در 37 ق.م. تصنیف کرد. ویرژیل پس از آن به سرودن اشعار واقعی‌تر و تعلیمی روستایی روی آورد که اشعار گئورگیاس که در 30 ق.م. سروده از این‌گونه است. ویرژیل در بازمانده عمر به تصنیف انئید پرداخت که حماسه ملی در سرگذشت آینیاس است و یکی از بزرگترین شاهکارهای ادبی جهان به شمار می‌رود. ویرژیل در سراسر قرون وسطی دارای نفوذ بود، دانته او را به عنوان استاد و راهنمای خود برگزیده بود و بعد از دانته بسیاری از شاعران خود را سخت مدیون ویرژیل خوانده‌اند - مترجم.
12. حماسه سرگذشت آینیاس (به فرانسوی: انه) سروده ویرژیل است. آینیاس شاهزاده تروائی پسر آنخسیس و ونوس است که پس از سقوط تروا پدر سالخورده خود را بر پشت گرفت و گریخت و پس از چندی اقامت در کارتاژ به ایتالیا رفت - مترجم.

منبع مقاله :
لوگوف، ژاک؛ (1391)، اروپا، مولود قرون وسطی (بررسی تاریخی فرآیند تکوین و تکامل اروپا در قرون وسطی (سده‌های 4 تا 16 میلادی)، ترجمه‌ی بهاءالدین بازرگانی گیلانی، تهران: انتشارات کویر، چاپ دوم.