آزمایشگاهی برای نوآوری‌های تلویزیونی

1. «شبکه‌ی آموزش» یکی از کانال‌های تلویزیونی متفاوت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است. این شبکه، بیش از عنوان و کارکرد آموزشی، به نظام نشانه شناختی کم تحرک، کم نور، استودیویی، شبانه، رادیویی و کنکوری‌اش شناخته می‌شود. شبکه‌ی آموزش به پشتوانه‌ی یکی از مواد قانون برنامه‌ی سوم توسعه و با هدف ارتقای ضریب نفوذ آموزش‌های همگانی در اقصی نقاط کشور، به عنوان رسانه‌ای در خدمت توسعه‌ی آموزشی کشور تأسیس شد. این شبکه در اوان تأسیس خود، تا حد بسیاری به ترویج آموزش‌های مهارتی و مدرسه‌ای متعهد بود؛ اما به تدریج از هدف اصلی‌اش دور شد تا به موقعیت امروز رسید. تنها ته مانده‌ی کارکرد آموزش همگانی این شبکه را در برخی مشاوره‌های کنکوری‌اش ملاحظه می‌کنیم.
2. شبکه‌ی آموزش قرار بود مابازای پساانقلابی شبکه‌ای باشد که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، تحت همین عنوان، به پخش برنامه اقدام می‌کرد. این نوع شبکه‌های آموزش عمومی یکی از نمادهای ارتباطات جمعی کشورهای در حال توسعه است که تلاش می‌کنند روند کند توسعه‌ی نظامات جدید آموزش و پرورش ملی در اقصی نقاط کشور را تا حدی جبران کنند. شبکه آموزش پسا انقلابی البته، به مرور از کارکرد تهی شده و به وضعیتی چنین بلاتکلیف دچار شد؛ زیرا، اولاً سالهای پس از انقلاب نقاط دورافتاده و خصوصاً روستایی با سرعت بسیار زیادی توسعه یافت؛ ثانیاً تعداد مراکز آموزش عالی و فنی و حرفه‌ای در قسمت‌های مختلف شهری و حتی بخشی، افزایش چشمگیری داشت. بنابراین وضعیت نابسامان کنونی شبکه با اینکه به یکی از نمادهای سردرگمی و تشتت عمومی صدا و سیما در مدیریت پیام و شبکه‌های تلویزیونی تبدیل شده است؛ اما در عین حال، نشانه‌ی سرعت رشد نظام‌های دولتی و خصوصی آموزش عمومی و تخصصی در اقصی نقاط کشور نیز است.
3. شیکه آموزش علی‌رغم فاصله‌گیری از کارکردهای تأسیسی اما در مقایسه با سایر شبکه‌های تلویزیونی، به تدریج به کارکردهای متمایزی هم مسلح شده است. اهمیت این نظام کارکردی جالب و جدید همواره مورد غفلت مدیران عالی تلویزیون ایران بوده است. وجهی از این شبکه سبیه یک «حیات خلوت تلویزیونی» به پاتوقی برای آزمودن سلیقه‌ها و سبک‌هایی از تولید تبدیل شده است که در شبکه‌های دیگر میدان بروز و ظهور ندارند. به عبارت دیگر، شبکه‌ی آموزش که قرار بود «آموزشگاه» همگانی سطحی از دانسته‌های عمومی باشد، در نوعی جهت‌گیری اختصاصی، به «آزمایشگاه» برخی تلویزیون چی‌های ماجراجو و خلاّق تبدیل شده است.

بیشتر بخوانید: هستی شناسی تلویزیون (1)

4. «دانشکده‌ی صدا و سیما» یکی از مراکز پرسابقه و متبحر در آموزش و پژوهش علوم و فنون رسانه‌ای کشور است. وجه مزیت این دانشکده نسبت به سایر آکادمی‌های آموزش‌های ارتباطی، وابستگی آن به سازمان صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران است. با این حال، در سال‌های پس از انقلاب اسلامی تاکنون، در بهره‌برداری از این مزیت مهم، به حداقل‌ها قناعت شده است. وابستگی این دانشکده به صدا و سیما اگرچه در رفت و آمد برخی دانشجویان و استادان و به سازمان یا برخی مدیران سازمان به دانشکده تسهیلات ایجاد کرده؛ اما در مقام عمل، دست دانشجویان و اعضای هیئت علمی از کارآموزی‌ها، تمرین‌ها و آزمایش‌های عملی ارتباطات جمعی در شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی کوتاه مانده است. در این میان برخی از فرصتهای محدود برخورداری از آنتن هم محصول روابط شخصی تعداد کمی از دانشجویان و اعضای هیئت علمی با بدنه‌های مدیریتی و اجرایی شبکه‌هاست، و گرنه هیچ امکان رسمی و سازمانی بدین منظور فراهم نشده و دانشکده‌ی صدا و سیما همچنان از در اختیار داشتن شبکه‌ی اختصاصی تلویزیونی و حتی رادیویی محروم مانده است. جالب است که در روند اخیرِ توسعه‌ی شبکه‌های تلویزیونی که طی آن، مدیران عالی سازمان تلاش داشتند برای هر یک از معاونت‌های اصلی سازمان شبکه اختصاصی تدارک ببینند، مانند شبکه‌ی «بازار» برای معاونت اداری مالی، شبکه «آی فیلم» برای معاونت برون مرزی، شبکه‌ی «شما» برای معاونت استان‌ها و ... سنت بدون شبکه ماندن دانشکده‌ی صدا و سیما حفظ شده است. این در حالی است که حتی دانشکده‌ی صدا و سیمای پیش از انقلاب نیز از امکان پخش شبکه‌ی رادیویی اختصاصی با موج محدود برخوردار بوده است.
5. بدین ترتیب، روند دگرگونی‌های عمومی شبکه‌ی آموزش سیما در تبدیل شدن بخشی از ظرفیت آنتن آن به آزمایشگاه تجارب جدید تولید تلویزیونی، با نیاز هماره برآورده نشده دانشکده‌ی صدا و سیما به ازمایشگاه عملی ارتباط جمعی هم زمان شده است. به نظر می‌رسد این هم زمانی بهترین فرصت را برای آنتن دارشدن دانشکده‌ی صدا و سیما فراهم کرده است؛ آرمانی که عزم به اقامه‌ی آن اگر دیرنشده باشد، زود هم نخواهد بود. می‌توان «شبکه‌ی آموزش» را به عنوان «شبکه‌ی آموزشی» دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی در نظر گرفت.
منبع مقاله :
جعفری، علی؛ (1396)، فرهنگ ایده‌پردازی و ایده‌پردازی فرهنگی، اصفهان: نشر آرما، چاپ دوم.