بلایای قوم فرعون

حوادثی فوق طبیعی که بر فرعون مصر و قوم او وارد شد و موسی واسطه‌ی انجام آنها بود. نزدیک به بیست بار در قرآن به بلایای واقع شده در مصر اشاره شده است. معرفی خود بلایا تنها یک بار انجام شده است. (اعراف: 133).
مفصل‌ترین شرح قرآن از مواجهه‌ی موسی و فرعون مصر در آیات 100-141 اعراف و 1-77 طه آمده است. این شرح‌ها شباهت بسیار با ماجرای ذکر شده در سفر خروج دارند (خروج، 7: 14-12: 30)، که در آن خداوند موسی را برای رهایی قوم اسرائیل از بندگی در مصر می‌فرستد؛ زمانی که فرعون از آزادسازی این قوم سرباز می‌زند، خداوند ده بلا را در حکم عقوبت و برای وادار ساختن او به قبول می‌فرستد. در قرآن این امور «آیات» خوانده شده‌اند و نه «بلایا». این تفاوت در نام‌گذاری اشاره به تلقی قرآن از کارکرد آنها دارد، که با تلقی کتاب مقدس متفاوت است. به نظر می‌آید که در قرآن هدف اصلی از این آیات تنبیه فرعون برای اجبار او به آزادی قوم اسرائیل نیست. بلکه این حوادث نخست و بیش از همه آیاتی گواه بر قدرت مطلق و حضور مطلق خداوندند، که فرعون پیشتر از پذیرش آنها سر باز زده بود. در واقع، شرح بیان شده در آیات 1-77 طه حاکی از این است که آزادی بردگان خود عقوبتی برای فرعون است؛ در آیه‌ی 43 طه بیان می‌شود که فرعون در برابر خداوند بسیار طاغی شده بود و بنابراین خداوند موسی و برادرش را با آیات الهی به سوی او فرستاد. اشارات قرآنی دیگر به موسی و آیاتش هیچ ذکری از بردگان یا نجات آنها به میان نمی‌آورد. این حذف مشخص می‌کند که وظیفه‌ی اصلی موسی آوردن آیاتی بوده است که قدرت خدا را برای فرعون اثبات کنند و نه آزادسازی بردگان (اعراف: 103؛ یونس: 75؛ هود: 96-97؛ مؤمنون: 45؛ قصص: 4و 32؛ عنکبوت: 39؛ غافر: 23؛ زخرف: 46؛ یک استثنا در آیه‌ی 5 ابراهیم آمده است).
به دلیل این تلقی متفاوت از مقصود این حوادث، برخی از حوادثی که از سنخ بلایا نیستند در فهرست‌های اسلامی این حوادث آمده‌اند. قرآن، در آیه‌ی 101 اسراء تعداد این آیات را نه آیه قرار می‌دهد، اما به چیستی آنها اشاره نمی‌کند. در آیه‌ی 133 اعراف قرآن به پنج مورد از این آیات اشاره می‌کند، اما توضیح افزون‌تری نمی‌دهد: مرگ فراگیر، ملخ‌ها، کنه‌ی ریز، غوک‌ها و خون (قس. با ده بلای ذکر شده در کتاب مقدس). مفسران قرآن توضیحات گوناگونی در باب چهار مورد باقی مانده عرضه کرده‌اند. برخی آنها را با چهار آیه‌ی دیگری که در موضوع مصریان به آنها اشاره شده است یکی دانسته‌اند: خشکسالی و کمبود محصولات (اعراف: 130)، سفید شدن دست موسی و تبدیل شدن عصای موسی به اژدها (اعراف: 107-108؛ طبری، تفسیر، 30/9-40، ابن‌کثیر، تفسیر، 357/4). دیگران معتقدند که این چهار آیه عبارت‌اند از دست موسی، عصا، زبان موسی- احتمالاً اشاره به لکنت زبان او- و دریا- احتمالاً اشاره به شکافته شدن آن و گذر امن قوم اسرائیل از آن در عین غرق شدن مصریان (طبری، تفسیر، 171/15-172). اما دیگران به جای زبان موسی از نابودی گسترده سخن گفته‌اند. (همان)
هورویتس (KU, 20) اشاره می‌کند که مزامیر (105: 25-36) و مورخ یهودی قرن نخست (در کتابش Antiquitics، کتاب 2، فصل 14)، همچون قرآن، به جای ده بلای سفر خروج، تنها از نه بلا سخن گفته‌اند. فهرست هر دوی اینها با فهرست قرآن و یکدیگر متفاوت است.
منابع تحقیق :
خواننده گرامی! منابع مقاله را در نسخه ی چاپی ملاحظه فرمایید.
منبع مقاله :
مک اولیف، جین دَمن؛ (1390)، دائرةالمعارف قرآن (جلد اول آ-ب)، ترجمه‌ی: حسین خندق آبادی، مسعود صادقی، مهرداد عباسی، امیر مازیار، تهران: انتشارات حکمت.