اصطلاح‌شناسی جغرافیای تاریخی

استپ:

Steppe علفزارهایی مرکب از دشت‌های مسطح بدون درخت. استپ پوشش گیاهی ضعیفی دارد که برای چرای دام‌ها مناسب نیست.

اقلیم:

climate، متوسط شرایط جوی مکان یا ناحیه‌ای طی فصول، اقلیم یا آب و هوای آنجا دانسته می‌شود.

اقلیم مدیترانه‌ای:

mediterranian climate آب و هوایی است که غالباً در خشکی‌های اطراف دریای مدیترانه و نواحی دیگری چون کالیفرنیای مرکزی، شیلی مرکزی و قسمت‌هایی از استرالیا جنوبی حاکم است و ویژگی مهم آن زمستان مرطوب و معتدل و تابستان نسبتاً خشک و گرم است.

امکان‌گرایی:

posiblism یکی از مکاتب ماندگار در جغرافیاست که بر اساس آموزه‌های آن، انسان آن دسته از عوامل طبیعی را که برای زندگی‌اش مفید است انتخاب می‌کند. این مکتب در تقابل با مکتب جبرگرایی است. معروف‌ترین چهره‌ی این مکتب ویدال دولابلاش فرانسوی است.

باران‌های موسمی:

Monsoon rain مشتق از کلمه‌ی عربی موسم. برخی از نواحی زمین بیشتر در فصل تابستان بارندگی دارند. حجم بارندگی موسمی در هند و جنوب شرقی آسیا بسیار زیاد است.

بین النهرین (میان رودان):

Mesopotamia حد فاصل دو رودخانه‌ی دجله و فرات که بیشتر آن در عراق امروزی واقع شده است و محل پیدایش یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری (تمدن سومر) بوده است.

پالئوزوئیک:

Paleozoic دوران دیرینه زیستی که طول مدت آن از حدود 590 میلیون سال پیش تا 225 میلیون سال پیش بوده است. این دوران در مجموع شامل دو تقسیم بندی کلی زمانی است: 1. مجموع دوره‌های کامبرین - اردویسین - سیلورین پالئوزوئیک را پالئوزوئیک زیرین می‌نامند. 2. مجموع دوره‌های دونین - کربونیفر - پرمین را پالئوزوئیک بالایی می‌گویند.

تالاب:

Lagoon محیط‌هایی با ماندگاری نسبی آب در میان خشکی یا در نزدیکی سواحل هستند. تالاب‌ها از لحاظ معیشتی برای انسان و حیوانات حائز اهمیت هستند.

تمدن اژه‌ای:

با توجه به تأثیر بسیار مهم شرایط استراتژیک دریای اژه بر پیدایش تمدن هایی که در جزایر و سواحل آن داشته است تمدن‌هایی چون تمدن جزیره‌ی کرت را که مقدمه‌ای بر پیدایش تمدن یونان باستان است تمدن اژه‌ای می‌گویند.

توپوگرافی:

topography به توصیف یا نمایش مجموعه‌ای از عوارض سطح زمین گفته می‌شود.

توندرا:

tundra واژه‌ی توندرا به معنی «دشت بی درخت» است به ناحیه هایی گفته می‌شود که در آن‌ها میانگین دمای گرم‌ترین ماه میان صفر و ده درجه بالای صفر است و زمستان آن خیلی طولانی و سرد و تابستان خیلی کوتاه است.

سرحد طبیعی:

مرزی است که به واسطه‌ی جود یک عارضه‌ی طبیعی چون رود یا ارتفاعات تعیین شده باشد.

جبرگرایی:

Possibilism یکی از مکاتب مهم جغرافیاست. در این مکتب اعتقاد بر آن است که شرایط محیط طبیعی تعیین کننده‌ی ویژگی‌های فرهنگی انسان است. از این اصطلاح با عناوینی چون جبر محیطی، محیط گرایی و دترمینیسم هم یاد می‌شود. معروف‌ترین چهره‌ی این مکتب فردریک راتزل آلمانی است.

چراگشت (رمه‌گردانی):

transhumance نوعی معیشت انسانی است که به صورت غیر یک جانشین رواج داشته و در رابطه با فعالیت دامداری به صورت فصلی است. ییلاق، قشلاق و میان بند مهم‌ترین فضاهای مورد استفاده‌ی کوچ نشینان است.

حوضه‌ی آبریز:

Catchment basin قسمتی از خشکی‌ها که با توجه به شیب و شکل زمین آب‌ها در آنجا به پست‌ترین مکان موجود در پهنه‌ی آن که ممکن است دریاچه، باتلاق، رود یا ... باشد جریان می‌یابد.

دریای تتیس:

Tethys sea دریای تتیس دریای وسیع و کم عمقی بود که در ابتدای دوران فروزوئیک وجود داشت و دریاچه‌ی مازندران (خزر) بزرگ‌ترین قسمت باقی مانده‌ی آن است.

دلتا:

Delta قطعه زمینی حاصلخیز شبیه به حرف دلتای یونانی که از انباشت آبرفت در دهانه‌ی رودخانه تشکیل شده باشد.

دوره‌ی تِرِشیاری:

Tertiary period دوره‌ای میان حدود 70 میلیون سال تا حدود یک میلیون سال پیش. این دوره بعد از دوره‌ی کرتاسه (پایان دوران فروزوئیک) و انقراض T-K است. پستانداران زیادی مانند وال‌های اولیه، خوک‌ها و گربه‌ها در این زمان گسترش پیدا کردند.

دولت - شهر:

City - State نوعی نظام سیاسی در دوران باستان بوده است که در آن شهرها دارای نظام سیاسی مستقل از یکدیگر بودند ماننددولت - شهرهای آتن و اسپارت در یونان باستان.

ریخت شناسی زمین:

اصطلاحی است معادل Geomorphology به معنای بررسی عوارض و پدیده‌های سطح زمین از نظر شکل (فرم) و فرآیند تشکیل آن.

عصر آهن:

iron age دوره‌ای است متعاقب عصر برنز که از کشف آهن (اواخر هزاره‌ی دوم ق.م) آغاز شد.

عصر سنگ:

Stone age دوره‌ی پیش از کشف و استفاده‌ی فلزات که تا زمان‌های بسیار طولانی عقب می‌رود موسوم به عصر سنگ است. در این دوره‌ی طولانی بشر ابزارها و سلاح‌های ساخته شده از سنگ را به کار می‌برد. عصر سنگ گاه شماری دقیقی ندارد و به طورکلی به سه دوره‌ی عصر دیرینه سنگی، عصر میان سنگی و عصر نوسنگی تقسیم می‌شود.

عصر مفرغ (عصر برنز):

bronze age برنز، آلیاژِ از مس و قلع است. عصر برنز مدت زمانی است که بشر پیش از دستیابی به آهن (اواخر هزاره‌ی دوم ق م.) با این آلیاژ ابزار می‌ساخت.

عصر یخ:

ice age یک دوره‌ی زمین شناسی است که در آن لایه‌های یخ و یخچال‌ها نواحی بزرگی از قاره‌ها را پوشاند. آخرین عصر یخ حدود 12000 سال پیش به پایان رسید و لایه‌های یخ کنونی گرینلند و قاره‌ی قطب جنوب بقایای این عصر یخ هستند.

فرسایش:

erosion سایش سطح زمین به وسیله‌ی عوامل طبیعی مختلف چون باران و باد.

کارتوگرافی:

cartography علم و فن تهیه و ترسیم نقشه است.

کواترنری:

Quaternary معادل دوران چهارم زمین‌شناسی است و حدود دو میلیون سال گذشته تا زمان حال را در برمی‌گیرد. با توجه به اینکه یخچال‌ها در این دوره توسعه زیادی داشتند، آن را دوره‌ی توسعه‌ی یخچال‌ها هم نامیده‌اند.

ناحیه:

region واژه‌ای است که برای تقسیم بندی سطح زمین به کار می‌رود. در مورد قلمروهای انسانی از واژه‌ی منطقه zone استفاده می‌شود.

نظریه‌ی تغییر اقلیم:

نظریه‌ای است مبتنی بر تغییر اقلیم زمین در طی زمان که بحث کنونی آن افزایش دمای زمین بر اثر فعالیت‌های انسانی است.

نظریه‌ی وگنر (اشتقاق قاره‌ها):

Wegener طبق این نظریه ابتدا روی زمین یک خشکی اولیه به وجود آمده و سپس با گسستن و دور شدن بخش‌های آن قاره‌ها ایجاد شده‌اند.

هلال خصیب (داسه‌ی بارور):

Fertile crescent نام بخش تاریخی از خاورمیانه که دربرگیرنده‌ی بخش شرقی دریای مدیترانه و بین النهرین است. این نام نخستین بار توسط جیمز هنری بریستد، باستان‌شناس امریکایی بر این بخش از جهان گذارده شد.

منبع مقاله :
گوردون ایست، دابلیو؛ (1392)، تاریخ در بستر جغرافیا، ترجمه‌ی حسین حاتمی‌نژاد، حمیدرضا پیغمبری، تهران: انتشارات پژوهشکده‌ی تاریخ اسلام، چاپ اول.