توصیه های اخلاقی از علامه طباطبایى (رحمه الله)

یاد خدا

یکی از فضلای معاصر که چند سالی در محضر علامه درس خوانده می گوید:

« یک وقت عازم زیارت بیت الله الحرام بودم، برای عرض سلام و خداحافظی خدمت علامه رفتم و گفتم نصیحتی بفرمایید که به کارم بیاید و توشه راهم باشد. این آیه مبارکه را قرائت فرمودند:
« فاذکرونی اذکرکم:
به یاد من باشید تا من به یاد شما باشم. بقره/152 »
 

علامه می افزاید:

« به یاد خدا باش تا خدا به یادت باشد، اگر خدا به یاد انسان بود، از جهل رهایی می یابد و اگر در کاری مانده است خداوند نمی گذارد عاجز شود و اگر در مشکل اخلاقی گیر کرد خدایی که دارای اسماء حسنی است و متصف به صفات عالیه، البته به یاد انسان خواهد بود. »
 

 

هنگامی که مرحوم علامه پاسخ نامه دوست خود، آیت الله مرندی را نوشته و در پاکت می گذارد و به یکی از بستگان مرحوم مرندی می دهد تا به وی برساند، آن شخص به علامه عرض می کند: آقا! مطلبی هم برای من بنویسید.
 

علامه طباطبائی تکه کاغذی برداشته و با خط زیبای خودشان می نویسند:

« خدا را فراموش مکن! »

حجت الاسلام صحفی می گوید در اواخر عمر مبارک علامه، از ایشان خواستم برای آرامش قلب، دستوری بفرمایند، فرمودند:

« دست را روی سینه بگذار و سه ـ چهار بار نشسته و ایستاده ( یا فرمود: ایستاده و نشسته ـ که یادم نیست ـ) این آیه را بخوان :
« الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکر الله؛ ألا بذکر الله تطمئن القلوب:
کسانی که ایمان آورده اند و دلهایشان به یاد خدا آرام می گیرد، آگاه باش که با یاد خدا دلها آرامش می یابد. رعد/28 »
و من اثر این دستور را هم دیدم....

استاد امجد می گوید:

« هرگاه از ایشان می پرسیدم: چگونه قرآن بخوانیم؟

می فرمودند:
« توجّه داشته باشید که کلام الله است. »
در اینجا مناسب است به دو روایت بسیار لطیف و عمیق اشاره شود که اگر معنای ژرف و خاص « تجلی» را بدانیم و التفات داشته باشیم که کلام از متکلم جدا نیست، آن دو را جامع ترین روایت در معرفی قرآن خواهیم دانست:

1- حضرت مولی الموحدین علی علیه السلام می فرمایند:
« فتجلی ـ سبحانه ـ لهم فی کتابه من غیر أن یکونوا رأوه بما أراهم من قدرته:
پس خداوند سبحان، در کتابش (قرآن) بر بندگان، بی آن که [ بتوانند] او را ببینند، تجلی کرد به آنچه از توانایی اش به آنان نشان داد. »

2- حضرت صادق علیه السلام فرمودند:
« (والله) لقد تجلی الله لخلقه فی کلامه ولکنهم لایبصرون:
( به خدا قسم که) خداوند در سخن خویش (قرآن) بر آفریدگان خود تجلی کرده، اما آنان او را نمی بینند ( و توجه ندارند.) »

نجمه السادات طباطبائی (فرزند علامه) از قول پدر می گوید:
« بشر باید عاطفه داشته باشد کسی که عاطفه ندارد، یعنی با قرآن دوست نیست!»

علامه می فرمود:
« ما هر چه داریم از اهل بیت پیامبر علیهم السلام داریم... ما همه آبروی خود را از محمّد و آل محمّد علیهم السلام کسب کرده ایم. »

 

استاد امجد نقل می کردند:

شخصی به مرحوم علامه عرض کرد: « با این پدر و مادرهای پرتوقع چه کنیم؟ ایشان فرمودند: « غیبت پدر و مادرها را نکنید! »

درباره مراقبه و خودسازی علامه می فرمود:

« در شب و روز زمانی را برای حسابرسی خود قرار بدهید و ببینید که این بیست و چهار ساعت چگونه بر شما گذشته، اهل محاسبه باشید، همانطور که یک بازرگان، یک کاسب، دخل و خرج خود و صادرات و واردات خود را حساب می کند، شما ببینید در شبانه روزی که بر شما گذشته چه چیزی اندوخته اید، چه گفته اید، یک یک رفتار و گفتارتان را حساب برسید، از نادرستی ها استغفار کنید، و سعی کنید تکرار نشود، و برای آنچه شایسته و صالح و به فرمان حاکم عقل بود خدا را شاکر باشید، تا به تدریج برای شما تخلق به اخلاق ربوبی ملکه بشود. »

آیت الله استاد حسن زاده آملی می فرماید:

یکی از کلمات قصار علامه طباطبایی، این بود که:
« ما کاری مهم تر از خودسازی نداریم. »
البته این نه به این معناست که انسان همه کارها و وظایفش را کنار بگذارد و برود یک گوشه ای مشغول خودسازی شود، بلکه خودسازی اصلی در اجتماع بودن و به وظایف خود عمل کردن و گناه نکردن است. 
 

دعا در حق خود

آیت الله حسن زاده آملى مى گوید: رساله اى در امامت نوشتم و آن را به حضور شریف استاد علامه طباطبایى قدس سرهارائه دادم، مدتى در نزد او بود و لطف فرمودند و یک دوره تمام، آن را مطالعه فرمودند، در یک جاى آن رساله، درباره خودم دعاى شخصى کرده بودم که: بار خدایا مرا به فهم خطاب محمدى صلّى الله علیه و آله و سلم اعتلا ده.

در هنگام رد رساله به این جانب فرمود: آقا! تا من خود را شناختم دعاى شخصى در حق خودم نکردم بلکه دعایم عام است. این تأدیب اخلاقى بسیار در من اثر گذاشت.3
 
از بلاها نهراسید
ممکن است انسان گاهى از خدا غافل شود و خدا یک تبِ سخت و خطرناک چهل روزه به او بدهد، براى این که یک بار از ته دل بگوید: «یا الله» و به یاد خدا بیفتد.4
 

آیا انسان مى داند که خدا او را مى بیند؟!

یکى از شاگردانش مصمم گردید که شهر مقدس قم را به قصد عزیمت به موطن و مولد خویش ترک گوید و قبل از این برنامه به محضر علامه آمد تا کسب نظر نماید، استاد سر به زیر افکند و پس از لحظاتى سربلند نموده و خطاب به وى فرمود: «أَلَمْ یعْلَمْ بِأَنَّ الله یرى»5 (آیا انسان نمى داند که خداوند او را مى بیند) و دیگر به این عبارت چیزى نیفزود.6
 

بچه آنقدر مراقبت نمى خواهد که نفس مى خواهد

تخم همه سعادت ها مراقبت است، مراقبت یعنى کشیک نفس کشیدن، بچه آنقدر مراقبت نمى خواهد که نفس مى خواهد، خوب بچه را مى دانید تا پدر و مادر از او غافل شوند از نردبان بالا مى رود، به آتش دست مى زند همه این ها براى او ضرر دارد، باید کشیک این فرزند را بکشند که مبادا حادثه اى برایش رخ دهد، وضع و حال نفس از بچه شدیدتر است و باید عقل بیشتر ناظر حال او باشد.7
 

بوسه بر دست صدقه دهنده

یکى از ارادتمندان مرحوم علامه مى گوید: روزى آقا طباطبایى را در مشهد دیدم که از کوچه اى عبور مى کرد و به فقیرى که روى زمین نشسته بود، برخورد. پولى از جیب درآورده و در کف دست خود گذاشت و پیش آن نیازمند نشست و گفت: «بردار!» آن فقیر پول را برداشت. پس از آن، علامه دستِ خود را بوسید و برخاست و رفت.

بنده به ایشان عرض کردم: این کار شما ـ که فرموید «پول را بردار» و دستِ خود را بوسیدید ـ چه دلیلى داشت؟ فرمود: «در روایت است که صدقه پیش از آن که در دست فقیر قرار گیرد، در دست خداوند قرار مى گیرد8

همچنین خدا مى فرماید: «یدُالله فَوْقَ أَیدِیهِمْ»9 دست خداوند بالاى دست آنان است. پس رسم ادب این است که دست انسان زیر دستِ خداوند قرار گیرد؛ من به فقیر گفتم پول را بردارد تا دست خدا ـ که میان دست من و او قرار مى گیرد ـ بالاتر از دست من باشد، و هنگامى که در صدقه دادن، ابتدا پول در دست خدا قرار بگیرد، بنابراین دست صدقه دهنده دست خداوند را زیارت کرده است و من، این «دستِ زائر» را براى تبرک بوسیدم.»10
 

چرا خداوند انسانها را آفرید؟

آیه الله حسن زاده فرمود: شبى در این موضوع فکر مى کردم که چرا خداوند، انسان ها را آفرید؟ آیاتى مانند «وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ وَ الْإِنْسَ اِلاَّ لِیعْرِفُونَ»11 را هم که از نظر مى گذراندم واین که در تفسیرش فرموده اند: «لِیعْبُدونَ، یعنى لِیعْرِفُونَ»، باز این اشکال به ذهنم مى آمد که عبادت، فرع معرفت است، و ما که معرفتى نسبت به خدا نداریم، پس چه عبادتى؟! و...

صبح، اول وقت، به حضور استاد علامه طباطبایى رسیده و سؤال را با ایشان در میان گذاشتم که حضرت استاد! پس چه کسى بناست خداوند را عبادت کند؟! حضرت ایشان در بیانى کوتاه فرمودند: «گر چه یک نفر!
تا این جمله را فرمودند، من آرام شدم؛ همان دم به یاد وجود مقدس امام زمان علیه السلام افتادم و خاطرم آمد که زمین و عالم، هماره چنین شخصى را دارد. دیگران همگى طفیلى وجود انسانِ کامل (معصوم) هستند و گویى هدف از خلقت آنان، به خلقت موجود تام و کامل باز مى گردد.12
 
در مورد عصبانیت
استاد فاطمى نیا: علامه مى فرمود: گاهى یک عصبانیت، بیست سال انسان را به عقب مى اندازد.13
 
اینجا غیبت کرده اند
حجت الاسلام سید احمد فاطمى: در اوایل طلبگى ام، روزى مرحوم علامه به حجره ام تشریف آوردند و فرمودند: «به ظاهر در این جا غیبت شده است!» گفتم: بله؛ پیش از آمدن شما، چند نفر که درسشان از من بالاتر بود، این جا بودند و غیبت کسى را کردند. علامه فرمودند: «باید مى گفتى از این جا بروند، این حجره دیگر براى درس خواندن مناسب نیست؛ اتاق خود را عوض کن».14
 

جمع بندی و نتیجه گیری

در این مطلب، پاره ای از دستورالعمل های اخلاقی و عرفانی حضرت علامه طباطبایی (رحمه الله) بیان گردید تا چراغ راه پویندگان راه حقیقت با عمل به این نصایح، از کژی و اعوجاج رهایی یابند و اسباب ارتقای معنوی‌ و رسیدن به مقام والای انسانی برای آنها فراهم شود.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. مخاطب نامه فوق جوانى است که سؤالى از محضر علامه طباطبایى نموده و ایشان پاسخ فوق را مرقوم داشته اند. متن نامه آن جوان چنین است:
محضر مبارک حضرت آیت الله العظمى جناب آقاى طباطبایى
سلام علیکم و رحمة الله و برکاته
جوانى هستم 22 ساله، که تنها ممکن است شما باشید که به این سؤال من پاسخ گویید. در محیط و شرایطى زندگى مى کنم که هواى نفس و آمال بر من تسلط فراوان دارند و مرا اسیر خود ساخته اند و سبب باز ماندن من از حرکت به سوى الله شده اند. درخواستى که از شما دارم این است که بفرمایید بدانم به چه اعمالى دست بزنم تا بر نفس مسلط شوم و این طلسم شوم را که همگان گرفتار آنند بشکنم و سعادت بر من حکومت کند؟ لطفا نصیحت نمى خواهم، بلکه دستورات عملى براى پیروزى لازم دارم. 23/10/1355

2. نامه هاى عرفانى، ص187.
3. هزار و یک نکته، ص 621، نکته 777.
4. غلامرضا گلى زوار: جرعه هاى جانبخش، ص 380.

5. سوره علق96: آیه 14.
6. مجله نور علم، دوره سوم، شماره 9، ص 66 و نیز روزنامه کیهان شماره 13177.
7. جرعه هاى جانبخش، ص 153.

8. بحارالانوار، ج 96، ص 125.
9. سوره فتح، بخشى از آیه 10.
10. ناگفته هاى عارفان، ص 206-207.

11. سوره ذاریات51، آیه 56.
12. سید على تهرانى: ز مهر افروخته، ص 83.
13. ز مهر افروخته، ص 88.
14. ز مهر افروخته، ص 95.


منبع: هیئت تحریریه راسخون