مداح و مداحی از دید مقام معظم رهبری
چکیده
در قسمت اول مقاله به جایگاه مداحی و تاریخچه‌ی آن از زبان مقام معظم رهبری اشاره کردیم و در ادامه به کارکردها و ارکان آن پرداختیم. در این قسمت قصد داریم تا با مسئولیت‌ها، اعم از مسئولیت‌های شخصی و اجتماعی و وظایف و اخلاق شایسته‌ی مداح اهلبیت(ع) آشنا شویم.
تعداد کلمات 3247/ تخمین زمان مطالعه 16 دقیقه
در قسمت اول مقاله به جایگاه مداحی و تاریخچه‌ی آن از زبان مقام معظم رهبری اشاره کردیم و در ادامه به کارکردها و ارکان آن پرداختیم. در این قسمت قصد داریم تا با مسئولیت‌ها، اعم از مسئولیت‌های شخصی و اجتماعی و وظایف و اخلاق شایسته‌ی مداح اهلبیت(ع) آشنا شویم.
تعداد کلمات 3247/ تخمین زمان مطالعه 16 دقیقه
مسؤولیت‌های مداحان و ذاکران
رهبر معظم انقلاب(مدظله): بنده در طول این سال‌هائى که این جلسه را داشته‌ایم - که الان بیست و چند سال است که هر سال، ما این جلسه را با مداح‌هاى محترم داشته‌ایم - از زمان ریاست جمهورىِ من؛ سال هاى دهه‌ى شصت، که هر سال این جلسه بوده - هر سال ما یک کلمه راجع به مسئله‌ى مدح و مداح و ذاکر و این‌ها عرض کرده‌ایم؛ نمی‌خواهم این‌ها را تکرار کنم، می‌خواهم عرض بکنم برادران مداح اهمیت این کار را درک کنند. وقتى اهمیت معلوم شد - به موازات اهمیت، مسئولیت است - مسئولیت این کار را درک کنند. مسئولیت یعنى چه؟ یعنى از ما سؤال خواهند کرد. در دعاى مکارم الاخلاق می‌خوانید: «وَ اسْتَعْمِلْنِی بِمَا تَسْأَلُنِی غَداً عَنْهُ»1؛ فردا؛ در روز قیامت، از من سؤال خواهى کرد؛ پروردگارا حالا کمک کن که آن چیزى را که بناست فردا از من سؤال کنى، من جوابش را امروز در عمل خودم آماده کنم؛ معناى این فقره‌ى دعا این است. پس شما مسئولیت دارید. این مسئولیت، یعنى سؤال می‌کنند. کارى کنیم که عمل ما بتواند پاسخگوى آن سؤال باشد. وقتى این معلوم شد، آن وقت می‌رویم سراغ اینکه حالا چطور؟ همه‌ى حرف‌هائى که ما زدیم – حرف‌هائى که افراد پر مسئولیت، دانا، فهیم در جامعه‌ى مداحان بر زبان آوردند، جلسه درست کردید، مطالبى گفتید - در پاسخ همین سؤال است که: چه کار بکینم؟ این «چه کار بکنیم» یک کلمه‌اى است که یک کتاب جواب دارد.2
وظایف شخصی مداحان
1. تهذیب نفس
رهبر معظم انقلاب(مدظله): مولوى تمثیل خوبى دارد. او مى‌گوید: آبى که خلایق از آن استفاده مى‌کنند، خودشان را پاک و باطراوت و پاکیزه مى‌کنند وکلاً به وجود پاکیزگى مى‌دهد؛ اما خود این آب هم به پاکیزه شدن احتیاج دارد. آن کسى که آن آب را پاکیزه مى‌کند، همان قوه‌ى فرونهاده‌ى در خلقت الهى است که او را بالا مى‌کشد و به ابر و باران و آب خالص و پاک و طاهر تبدیلش مى‌کند و دوباره به پایین بر می‌گرداند. همان آب قبلى است؛ منتها پاک شده. به برکت عروج و علو و تبدیل شدن و استحاله، یک گردونه‌ى تصفیه و تزکیه‌یى در آن هست. مولوى مى‌گوید: هر اهل معرفتى هم اگر این استحاله و عروجِ گاه‌گاهى را نداشته باشد، هرچند که خود، وسیله‌ى پاکى و طهارت و نزاهت و زیبایى و آراستگى دیگران مى‌شود؛ اما این سرمایه‌ها را خودش به‌تدریج از دست می‌دهد.
پس، سعى کنیم که اول این پالایش درونى هیچ وقت متوقف نشود. هرکس هم که هستیم، فرقى نمى‌کند. من که این مطالب را مى‌گویم، به این پالایش درونى از شما محتاج‌ترم. نه اینکه خیال کنیم این حرف‌ها تعارف است؛ واقعیت است. بناى بر تعارف نیست؛ حقیقت قضیه این است. همه‌ى ما احتیاج داریم و من به این پالایش، بیشتر از شما احتیاج دارم. اگر این پالایش انجام نگیرد، این آبى که یک روز در آن دست مى‌زدید، دست تمیز می‌شد؛ صورت را مى‌شستید، تر و تازه می‌شد؛ همین آب، به چیزى تبدیل خواهد شد که دیگر شما حاضر نیستید دستتان را در آن بزنید. آبى که دست‌ها و صورت‌ها و بدن‌ها از آن باطراوت شده است، اگر تصفیه نشود، پس از چندى، طورى خواهد شد که دیگر انسان رغبت نمى‌کند به آن دست بزند و نزدیکش بشود؛ پالایش می‌خواهد. ما باید خودمان از درون پالایش بشویم.3
پس، سعى کنیم که اول این پالایش درونى هیچ وقت متوقف نشود. هرکس هم که هستیم، فرقى نمى‌کند. من که این مطالب را مى‌گویم، به این پالایش درونى از شما محتاج‌ترم. نه اینکه خیال کنیم این حرف‌ها تعارف است؛ واقعیت است. بناى بر تعارف نیست؛ حقیقت قضیه این است. همه‌ى ما احتیاج داریم و من به این پالایش، بیشتر از شما احتیاج دارم. اگر این پالایش انجام نگیرد، این آبى که یک روز در آن دست مى‌زدید، دست تمیز می‌شد؛ صورت را مى‌شستید، تر و تازه می‌شد؛ همین آب، به چیزى تبدیل خواهد شد که دیگر شما حاضر نیستید دستتان را در آن بزنید. آبى که دست‌ها و صورت‌ها و بدن‌ها از آن باطراوت شده است، اگر تصفیه نشود، پس از چندى، طورى خواهد شد که دیگر انسان رغبت نمى‌کند به آن دست بزند و نزدیکش بشود؛ پالایش می‌خواهد. ما باید خودمان از درون پالایش بشویم.3
2. زیاد کردن سرمایه محبت خود با عمل و پیوستگی عملی با اهلبیت(علیهم‌السلام)
به محبتِ دورادور و احساس محبت اکتفا نکنیم؛ این احساس را در زندگى پیاده نماییم. اگر محبت نباشد، این رابطه‌ى عملى به وجود نمى‌آید. در سایه‌ى آن محبت، مى‌شود این پیوند و پیوستگى عملى را به وجود آورد؛ اما بدون این پیوستگى و پیوند عملى، اصل آن محبت زیر سؤال خواهد رفت: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ»4. دنباله‌ى محبت، باید اطاعت و متابعت باشد.
نکته‌ى دوم، مربوط به شماست. شما مداحان و گویندگان فضایل اهلبیت(علیهم‌السلام)، بهترین کسانى هستید که می‌توانید حلقه‌ى عمل را به حلقه‌ى محبت وصل کنید و یک سلسله و زنجیره‌ى واقعى به وجود بیاورید. تا کسى اهل محبت نباشد، قاعدتاً وارد این وادى‌اى که شما هستید، نمى‌شود. آن کسى که قدم در این وادى می‌گذارد، لابد مایه‌ى محبت و استعداد و قابلیتى در او هست. آن‌چه وظیفه‌ى هر انسانى است، این است که سرمایه‌ها را زیاد کند. سعى کنید این سرمایه‌ى محبت و معرفت زیاد بشود. هرکس در هر سطحى که هست، باید خودش را بالا بکشد؛ و الّا تمام مى‌شود. برادران! این سرمایه‌هاى معنوى هم مثل سرمایه‌هاى مادى است که گاهى تمام می‌شود. اگر به آن اضافه نکردید، تمام خواهد شد.
...اما اصل قضیه این است، شما که آن محبت را از درون خود می‌جوشانید و از کلمات دیگران و از اشعار شعرا و از سروده هاى خوب استفاده مى‌کنید و بعضى از شما حتّى سروده‌هاى خودتان را بیان می‌کنید، بدانید که نقش بسیار بسیار والایى دارید.5
نکته‌ى دوم، مربوط به شماست. شما مداحان و گویندگان فضایل اهلبیت(علیهم‌السلام)، بهترین کسانى هستید که می‌توانید حلقه‌ى عمل را به حلقه‌ى محبت وصل کنید و یک سلسله و زنجیره‌ى واقعى به وجود بیاورید. تا کسى اهل محبت نباشد، قاعدتاً وارد این وادى‌اى که شما هستید، نمى‌شود. آن کسى که قدم در این وادى می‌گذارد، لابد مایه‌ى محبت و استعداد و قابلیتى در او هست. آن‌چه وظیفه‌ى هر انسانى است، این است که سرمایه‌ها را زیاد کند. سعى کنید این سرمایه‌ى محبت و معرفت زیاد بشود. هرکس در هر سطحى که هست، باید خودش را بالا بکشد؛ و الّا تمام مى‌شود. برادران! این سرمایه‌هاى معنوى هم مثل سرمایه‌هاى مادى است که گاهى تمام می‌شود. اگر به آن اضافه نکردید، تمام خواهد شد.
...اما اصل قضیه این است، شما که آن محبت را از درون خود می‌جوشانید و از کلمات دیگران و از اشعار شعرا و از سروده هاى خوب استفاده مى‌کنید و بعضى از شما حتّى سروده‌هاى خودتان را بیان می‌کنید، بدانید که نقش بسیار بسیار والایى دارید.5
3. شناخت نقش خود در جنگ فرهنگی
رهبر معظم انقلاب(مدظله): امروز تمام مراکز و قطب‌هاى قدرت فکرى و تبلیغات دنیا دارند طراحى می‌کنند که چطور بتوانند این ریشه‌ى ماندگار و محکمى را که در این سرزمین جا‌گرفته و این ایمان اسلامى، این پایبندى به تعهد اسلامى و قرآنى و این دل‌هاى مؤمن را از هم بپاشند. شما این‌جا نشسته‌اید خیال می‌کنید که همین‌طور زندگى دارد می‌چرخد. نه آقا! یک جنگ است؛ یک جنگ حقیقى است . الان بین این جامعه، این نظام، متفکران این نظام، فعالان این نظام در رده‌هاى مختلف، از جمله خود شما که مداح مجموعه‌ى کشور هستید از یک طرف، با یک طرف دیگر؛ کسانى که می‌خواهند ریشه‌ى این ایمان را از این خاک مقدس و از این دل هاى پاک دربیاورند؛ چون فهمیده‌اند آن نظامى، آن بنائى که بر این اساس شکل گرفته، با منافع سودجویانه و زورگویانه و زیاده خواهانه این‌ها سازگار نیست؛ با دست‌اندازى و سیطره‌طلبى دنیاى استکبار بالاخره کنار نخواهد آمد؛ این را فهمیده‌اند. دنبال این‌اند که فکر توحیدى را، فکر ولایت را، محبت اهلبیت را، محبت به قرآن را، تعصب و غیرت نسبت به مبانى دینى و اعتقاد به مبارزه‌ى با ظالم را اعتقاد به قبح و زشتى ظلم پذیرى را از دل این مردم با انواع حیله‌ها بیرون بکشند. انواع و اقسامش را دارند انجام می‌دهند و آن را بیان هم می‌کنند.
آن‌چیزى که آن‌ها می‌خواهند، بر‌هم‌زدن پایه‌ى مستحکم فکرى است که بر این مردم، بر این دل‌ها، بر این روح‌ها کاملاً تسلط دارد و این‌جهت صراط مستقیم، آن را هدایت می‌کند. هدفشان این است، غرضشان این است.
این پول‌هائى که می‌گویند، می‌خواهند صرف این کار بشود. این پول‌ها صرف بمب و گلوله و این‌ها خیلى نمی‌شود؛ عمده صرف همین کارهاى تبلیغاتى، همین کارهاى فرهنگى با شکل‌هاى مختلف می‌شود. البته از این‌طرف هم مقاومت و بلکه هجوم می‌شود. بنابراین یک جنگ است. در این جنگ طبقه‌اى که با ایمان مردم، با دل مردم، با معارف مردم، با نام مبارک ائمه(علیهم‌السلام) و اهلبیت سر و کار دارد، وظیفه‌ى سنگینى دارد. برادران عزیز! این وظیفه را درست بشناسند؛ درست از آن استفاده کنند.6
آن‌چیزى که آن‌ها می‌خواهند، بر‌هم‌زدن پایه‌ى مستحکم فکرى است که بر این مردم، بر این دل‌ها، بر این روح‌ها کاملاً تسلط دارد و این‌جهت صراط مستقیم، آن را هدایت می‌کند. هدفشان این است، غرضشان این است.
این پول‌هائى که می‌گویند، می‌خواهند صرف این کار بشود. این پول‌ها صرف بمب و گلوله و این‌ها خیلى نمی‌شود؛ عمده صرف همین کارهاى تبلیغاتى، همین کارهاى فرهنگى با شکل‌هاى مختلف می‌شود. البته از این‌طرف هم مقاومت و بلکه هجوم می‌شود. بنابراین یک جنگ است. در این جنگ طبقه‌اى که با ایمان مردم، با دل مردم، با معارف مردم، با نام مبارک ائمه(علیهم‌السلام) و اهلبیت سر و کار دارد، وظیفه‌ى سنگینى دارد. برادران عزیز! این وظیفه را درست بشناسند؛ درست از آن استفاده کنند.6
وظایف مداحان در قبال مخاطبان
1. افزایش ایمان مخاطب
رهبر معظم انقلاب(مدظله): وقتى شعر را می‌خوانیم، به فکر باشیم که از این شعر ما ایمان مخاطبان ما زیاد شود. پس، هر شعرى را نمی‌خوانیم؛ هرجور خواندنى را انتخاب نمی‌کنیم؛ جورى می‌خوانیم که لفظ و معنا و آهنگ، مجموعاً اثرگذار باشد. در چه؟ در افزایش ایمان مخاطب. این البته گفتنش آسان است؛ آدم بالاى گود بنشیند و یک دستورى به آن پهلوان وسط گود بدهد. عمل کردنش سخت است. اما شماها می‌توایند عمل کنید. شماها صدایتان خوب است، حافظه‌تان خوب است، نیرو و نشاطتان خوب است؛ می‌توانید همه‌ى این کارهائى را که گفتم، انجام بدهید.7
2. شکرگزاری نسبت به نعمت تولّای اهلبیت(علیهم‌السلام)
رهبر معظم انقلاب(مدظله): یک وقت است که کسى از داشتن نعمتى بى‌بهره است و در مقابل نعمتِ نداشته، از او سؤالى هم نمى‌شود. اما یک وقت کسى از نعمتى بهره‌مند است و از آن نعمتى که دارد از وى سؤال مى‌شود. یکى از بزرگترین نعمت‌ها، نعمت خاطره و یاد حسین بن على(علیه‌السلام)، یعنى نعمت مجالس عزا، نعمت محرّم و نعمت عاشورا براى جامعه‌ى شیعىِ ماست. متأسفانه برادران غیرش یعنى ما از مسلمین، خود را از این نعمت برخوردار نکردند. اما مى‌توانند از این نعمت بهره‌مند شوند و امکانش هم وجود دارد. البته بعضى از مسلمینِ غیرشیعه در گوشه و کنار، ذکر محرّم و عاشورا را دارند. ولى آن‌گونه که باید و شاید، بینشان رایج نیست؛ در‌حالى‌که بین ما رایج است. اکنون که ذکر محرّم و عاشورا و یاد و خاطره‌ى امام حسین(علیه‌السلام)، در بینِ ما رایج است، از این ذکر و خاطره و جلسات بزرگداشت، چه استفاده‌اى باید کرد و شکر این نعمت چیست؟8
3. پر‌کردن خلأهای معرفتی - اخلاقی و سیاسی - اجتماعی جوانان
رهبر معظم انقلاب(مدظله): شما ببینید امروز نسل جوان شما - چه دخترهاتان، چه پسرهاتان - و جامعه‌ى شما از خلأ کدام معرفت رنج مى‌برند و آسیب می‌بینند؛ از کمبود کدام عنصر سازنده‌ى اخلاقى رنج مى‌برند، آن عنصر اخلاقى را در وجود فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) و در فضایل آن بزرگوار و این وجودهاى مقدس پیدا کنید و به زبان شعر - که زبان هنر هست - آن را القا و بیان کنید. ببینید ما در زندگى سیاسى و اجتماعى‌مان به کدام درس اهلبیت احتیاج داریم، آن را از زندگى این بزرگواران و این بزرگوار بخصوص استخراج کنید و با زبان شعر بیان کنید؛ این‌ها لازم و مهم است.9
4. اکتفا نکردن به اظهار ارادت نسبت به اهلبیت(علیهم‌السلام)، و درس گرفتن از آن بزرگواران
رهبر معظم انقلاب(مدظله): این‌جور نیست که ما براى عظمت فاطمه‌ى زهرا درمانده باشیم که چه‌جور این عظمت را بیان کنیم و متوسل بشویم به شعر، نثر و یا کلامى؛ نه، بلکه ما به آن عظمت احتیاج داریم. این خورشید متلألئ و درخشان به همه‌ى موجودات عالم سود مى‌بخشد و حالا گوشه آفتابش هم داخل خانه‌ى ما افتاده است؛ ما باید ببینیم از این چه‌جورى مى‌توانیم استفاده کنیم. آن خورشید که خیلى بالاتر است؛ حالا ما ساعت‌هاى متمادى بنشینیم و راجع به توصیف این خورشید - که درست هم نمى‌دانیم چه هست و ذهن ما به آن نمى‌رسد - حرف بزنیم، شعر بگوییم، بخوانیم؛ اما نرویم زیر این آفتاب بنشینیم، تا بدنمان را گرم کنیم، جسم‌مان را رشد بدهیم و حیات خودمان را تقویت و تأمین کنیم؛ این که عاقلانه نیست؛ شأن این بزرگوار و این بزرگوارها خیلى بالاست.
...صرف مدح‌گفتن - که الفاظ آن مدح هم گاه الفاظ مبهمى است که نه شنونده درست مى‌فهمد که محصول این مدح چه شد و نه گاهى خود گوینده! - کافى نیست. ما باید اظهار ارادت بکنیم و این اظهار ارادت، کمال ماست؛ «مادح خورشید مداح خود است»؛ اما به این نباید اکتفا کنیم. ما باید ببینیم امروز چه درسى از این بزرگوارها می‌شود بگیریم. مبلغ هم وظیفه دارد، هنرمند هم وظیفه دارد، فیلم‌ساز هم وظیفه دارد، گردانندگان سینماى کشور هم وظیفه دارند، گردانندگان تلویزیون کشور هم وظیفه دارند، منبرى‌ها هم وظیفه دارند، مداح جماعت هم وظیفه دارد؛ من مى‌خواهم بگویم شما وظیفه‌ى خودتان را در کنار این وظایف سنگینى که بر دوش همه‌ى ماست، بازیابى کنید؛ این توصیه‌ى من به برادران عزیزم است که همیشه از آن‌ها درخواست می‌کنم و با آن‌ها در میان می‌گذارم.10
...صرف مدح‌گفتن - که الفاظ آن مدح هم گاه الفاظ مبهمى است که نه شنونده درست مى‌فهمد که محصول این مدح چه شد و نه گاهى خود گوینده! - کافى نیست. ما باید اظهار ارادت بکنیم و این اظهار ارادت، کمال ماست؛ «مادح خورشید مداح خود است»؛ اما به این نباید اکتفا کنیم. ما باید ببینیم امروز چه درسى از این بزرگوارها می‌شود بگیریم. مبلغ هم وظیفه دارد، هنرمند هم وظیفه دارد، فیلم‌ساز هم وظیفه دارد، گردانندگان سینماى کشور هم وظیفه دارند، گردانندگان تلویزیون کشور هم وظیفه دارند، منبرى‌ها هم وظیفه دارند، مداح جماعت هم وظیفه دارد؛ من مى‌خواهم بگویم شما وظیفه‌ى خودتان را در کنار این وظایف سنگینى که بر دوش همه‌ى ماست، بازیابى کنید؛ این توصیه‌ى من به برادران عزیزم است که همیشه از آن‌ها درخواست می‌کنم و با آن‌ها در میان می‌گذارم.10
5. تقویت و جهت‌دهی به عواطف عمومی نسبت به ائمۀاطهار(علیهم‌السلام)
رهبر معظم انقلاب(مدظله): عاطفه‌ى مردم ما و پیوندشان با ائمه(علیهم‌السلام) و عشقشان که در شادى آن‌ها حقیقتاً شاد مى‌شوند و در عزاى آن‌ها حقیقتاً محزون و غمگین مى‌شوند، چیز بسیار مهمى است. حفظ و تقویت و پالودن و پیراستن و جهت‌دادن و هدایت این، بر عهده‌ى کسانى از برگزیدگان – از‌جمله همین سلسله‌ى محترم مداحان که داراى این منصب عالى هستند- می‌باشد.11
6. ارائۀ محتوای پرمغز در همۀ مجالس
رهبر معظم انقلاب(مدظله): وظیفه و مسؤولیت بزرگ جامعه‌ى مداح این است که مطالبش پرمغز و پرمحتوا باشد و به شیوه‌ى درست این را اداره کند؛ هم در مصیبت و مدایح، و هم در عزا و جشن. باید مطالب با شکل‌هاى مختلف و در قالب‌هاى مختلف بیاید.12
6-1. بیان معارف دینی
رهبر معظم انقلاب(مدظله): باید کسانى که این‌ها [روضه‌خوانی، مداحی، نوحه، سینه‌زنی] را تهیه مى‌کنند، مى‌سرایند و مى‌خوانند، مواظب باشند که درست برطبق معارف اسلامى حرف بزنند، تا این سینه‌زنى، این روضه‌خوانى و این نوحه‌خوانى، قدمى در راه عروج مردم به اوج قلّه‌ى افکار اسلامى‌باشد. این، امروز براى ما لازم است.13
6-2. توجه و بیان نیاز زمان
رهبر معظم انقلاب(مدظله): ما باید بدانیم که اگر فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) امروز در بین ما ظاهر مى‌شدند و یک ساعت، دو ساعت و یا یک روز در بین مردم مى‌آمدند، ما را به چه چیزى امر می‌کردند؟ انگشت اشاره به کدام راه از راه‌هایى که در مقابل ما گشوده است، دراز مى‌کردند و به ما مى‌گفتند که از این راه بروید؟ ما باید آن را دنبال کنیم و در تبیین و تعلیم و معرفتى که مى‌خواهیم به مستمع بدهیم، آن را ملاحظه کنیم و نیاز زمان را پر‌کنیم.14
6-3. اختصاص بخشی از اشعار به توصیه‌های اخلاقی
رهبر معظم انقلاب(مدظله): نباید بگذارید منبرِ ده دقیقه‌اى یا بیست دقیقه‌اى شما از معارف خالى بماند. امسال دیدم بعضى از برادران مداح در ماه محرم و در دهه‌ى فاطمیه بحمداللَّه این نکته را رعایت کرده بودند. در منبر مداحى حتماً در اول، فصلى اختصاص بدهید به نصیحت یا بیان معارف به زبان زیباى شعر. اصلاً رسم مداحى از قدیم این‌طورى بوده است؛ الان یک مقدار آن رسم‌ها کم شده. مداح در اول منبر یک قصیده، یک ده بیت شعر - کمتر، بیشتر - فقط در نصیحت و اخلاق، با الفاظ زیبا خطاب به مردم بیان مى‌کرد؛ مردم هم مى‌فهمیدند و اثر هم می‌گذارد.15
6-4. بیان برجستگی های عملی زندگی اهلبیت(علیهم‌السلام)
رهبر معظم انقلاب(مدظله): عزیزان من! شما که بلبلان گلزار فاطمى و مداحان اهلبیت(علیهم‌السلام) و سرایندگان «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»16 هستید، هرچه مى‌توانید روى این نکات تکیه کنید. بخصوص از سروده‌هاى بعضى سرایندگان بسیار خوب استفاده کنید. امروز واقعاً شعر و سرودِ خوب و زیبایى انشاد و اجرا شد. مضامین شعر هم بسیار خوب و بى‌نقص بود. هرچه می‌توانید این اشعار و اشعارى را که براى مردم مى‌خوانید، از این مضامین سازنده و جهت‌بخش و هدایت‌گر پر کنید. کافى نیست که مرتّب بگوییم این ستاره درخشنده است. گرچه این درخشندگى‌اى که ما می‌بینیم، پرتوى از آن درخشندگى وصف‌ناپذیر است. از همین پرتوِ آن ستارهى درخشان باید اهتدا پیدا کنیم.17
بیشتر بخوانید: مسئولیت مداحان از دیدگاه مقام معظم رهبری
اخلاق مداحی
کسب شایستگی انتساب به اهلبیت(علیهم‌السلام)
رهبر معظم انقلاب(مدظله): برادران عزیز! آن‌چه ما وظیفه داریم، این است که خود را شایسته‌ى انتساب به آن خاندان کنیم. البته منتسب بودن به خاندان رسالت و از جمله‌ى وابستگان آن‌ها و معروفین به ولایت آن‌ها بودن، دشوار است. در زیارت مى‌خوانیم که ما معروفین به دوستى و محبت شما هستیم؛ این وظیفه‌ى مضاعفى را بر‌دوش ما می‌گذارد...
...ما باید خودمان را به این مرکز نور نزدیک کنیم؛ و نزدیک شدن به مرکز نور، لازمه و خاصیتش، نورانى شدن است. باید با عمل، و نه با محبت خالى، نورانى بشویم؛ عملى که همان محبت و همان ولایت و همان ایمان، آن را به ما املاء مى‌کند و از ما می‌خواهد. با این عمل، باید جزو این خاندان و وابسته‌ى به این خاندان بشویم. این‌طور نیست که قنبرِ درِ خانه‌ى على(علیه‌السلام) شدن، کار آسانى باشد. این‌گونه نیست که «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ » شدن، کار آسانى باشد. ما جامعه‌ى موالیان و شیعیان اهلبیت(علیهم‌السلام)، از آن بزرگواران توقع داریم که ما را جزو خودشان و از حاشیه‌نشینان خودشان بدانند؛ «فلان گوشه‌نشینان خاک درگه ماست». دلمان مى‌خواهد که اهلبیت. دربارهى ما این‌طور قضاوت کنند؛ اما این آسان نیست؛ این فقط با ادعا به دست نمى‌آید؛ این، عمل و گذشت و ایثار و تشبه و تخلق به اخلاق آنان را لازم دارد. 18
رهبر معظم انقلاب(مدظله): این همه فضایل، بیهوده به دست نمى‌آید؛ «یَا مُمْتَحَنَةُ اِمْتَحَنَکِ اَللَّهُ اَلَّذِی خَلَقَکِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ فَوَجَدَکِ لِمَا اِمْتَحَنَکِ صَابِرَةً ». خداى متعال، زهراى اطهر - این بنده‌ى برگزیده - را آزمود. دستگاه خداى متعال، دستگاه حساب و کتاب است؛ آن‌چه مى‌بخشد، با حساب و کتاب مى‌بخشد. او، گذشت و ایثار و معرفت و فدا شدن این بنده‌ى خاص خود را در راه اهداف الهى مى‌داند؛ لذا او را مرکز فیوضات خود قرار می‌دهد.
ما باید این راه را برویم. ما هم باید گذشت کنیم، ایثار کنیم، اطاعت خدا کنیم، عبادت کنیم. مگر نمى‌گوییم که «حَتَّى تَوَرَّمَ قَدَمَاهَا»؟ این‌قدر در محراب عبادت خدا ایستاد! ما هم باید در محراب عبادت بایستیم. ما هم باید ذکر خدا بگوییم. ما هم باید محبت الهى را در دلمان روزبه‌روز زیاد کنیم. مگر نمى‌گوییم که با حال ناتوانى به مسجد رفت، تا حقى را احقاق کند؟ ما هم باید در همه‌ى حالات تلاش کنیم، تا حق را احقاق کنیم. ما هم باید از کسى نترسیم. مگر نمی‌گوییم که یک تنه در مقابل جامعه‌ى بزرگ زمان خود ایستاد؟ ما هم باید همچنان که همسر بزرگوارش فرمود «لاَ تَسْتَوْحِشُوا فِی طَرِیقِ اَلْهُدَى لِقِلَّةِ أَهْلِهِ »، از کم بودن تعدادمان در مقابل دنیاى ظلم و استکبار نترسیم و تلاش کنیم. مگر نمى‌گوییم که آن بزرگوار کارى کرد که سوره‌ى دهر دربارهى او و شوهر و فرزندانش نازل شد؟ ایثار نسبت به فقرا و کمک به محرومان، به قیمت گرسنگى کشیدن خود؛ «وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ ». ما هم باید همین کار‌ها را بکنیم.
این نمى‌شود که ما دم از محبت فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) بزنیم، در‌حالى‌که آن بزرگوار براى خاطر گرسنگان، نان را از گلوى خود و عزیزانش - مثل حسن و حسین(علیهماالسلام) و پدر بزرگوارشان(علیه‌السلام)- برید و به آن فقیر داد؛ نه یک روز، نه دو روز؛ سه روز! ما مى‌گوییم پیرو چنین کسى هستیم؛ ولى ما نه فقط نان را از گلوى خود نمى‌بریم که به فقرا بدهیم، اگر بتوانیم، نان را از گلوى فقرا هم می‌بریم! 19
رهبر معظم انقلاب(مدظله): ما باید شایستگى خود را ثابت کنیم. مگر نمی‌گوییم که جهیزیه‌ى آن بزرگوار چیز‌هایى بود که انسان با شنیدن آن‌ها اشکش جارى مى‌شود؟! مگر نمى‌گوییم که این زن والامقام، براى دنیا و زیور دنیا هیچ ارزشى قائل نبود؟! مگر مى‌شود که روزبه‌روز تشریفات و تجمل‌گرایى و زر‌و‌زیور و چیز‌هاى پوچ زندگى را بیشتر کنیم و مهریه‌ى دخترانمان را زیادتر نماییم؟!...
...حالا چرا این حرف‌ها را به شما گفتم؟ چون شما مداحید و باید بروید این حرف‌ها را در مدحهاتان در مجالس فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) به مردم بگویید؛ و الّا شماها که معلوم است وضعتان چه‌طورى است. این‌ها را دربارهى فاطمه‌ى زهرا(سلام‌اللَّه علیها) بگویید. با آن ذوق و هنر و صداى خوش و لحن مطلوب و کیفیت جذاب خوانندگى خودتان، کارى کنید که دل‌هاى ما مستمعان به این حقایق نزدیک شود. اگر فرض کنیم که ما ابیاتى در مقامات معنوى فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) بخوانیم که مستمع ما چیزى هم از آن نفهمد و سر در نیاورد، معلوم نیست که او را به فاطمه‌ى زهرا نزدیک کند. لازم است ما روزبه‌روز به این خانواده نزدیک‌تر بشویم. ملت ما از این طریق خواهد توانست به رسالت خود عمل کند. این ملت این‌طورى می‌تواند آن پیام بزرگ را به دنیا برسان. 20
...ما باید خودمان را به این مرکز نور نزدیک کنیم؛ و نزدیک شدن به مرکز نور، لازمه و خاصیتش، نورانى شدن است. باید با عمل، و نه با محبت خالى، نورانى بشویم؛ عملى که همان محبت و همان ولایت و همان ایمان، آن را به ما املاء مى‌کند و از ما می‌خواهد. با این عمل، باید جزو این خاندان و وابسته‌ى به این خاندان بشویم. این‌طور نیست که قنبرِ درِ خانه‌ى على(علیه‌السلام) شدن، کار آسانى باشد. این‌گونه نیست که «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ » شدن، کار آسانى باشد. ما جامعه‌ى موالیان و شیعیان اهلبیت(علیهم‌السلام)، از آن بزرگواران توقع داریم که ما را جزو خودشان و از حاشیه‌نشینان خودشان بدانند؛ «فلان گوشه‌نشینان خاک درگه ماست». دلمان مى‌خواهد که اهلبیت. دربارهى ما این‌طور قضاوت کنند؛ اما این آسان نیست؛ این فقط با ادعا به دست نمى‌آید؛ این، عمل و گذشت و ایثار و تشبه و تخلق به اخلاق آنان را لازم دارد. 18
رهبر معظم انقلاب(مدظله): این همه فضایل، بیهوده به دست نمى‌آید؛ «یَا مُمْتَحَنَةُ اِمْتَحَنَکِ اَللَّهُ اَلَّذِی خَلَقَکِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ فَوَجَدَکِ لِمَا اِمْتَحَنَکِ صَابِرَةً ». خداى متعال، زهراى اطهر - این بنده‌ى برگزیده - را آزمود. دستگاه خداى متعال، دستگاه حساب و کتاب است؛ آن‌چه مى‌بخشد، با حساب و کتاب مى‌بخشد. او، گذشت و ایثار و معرفت و فدا شدن این بنده‌ى خاص خود را در راه اهداف الهى مى‌داند؛ لذا او را مرکز فیوضات خود قرار می‌دهد.
ما باید این راه را برویم. ما هم باید گذشت کنیم، ایثار کنیم، اطاعت خدا کنیم، عبادت کنیم. مگر نمى‌گوییم که «حَتَّى تَوَرَّمَ قَدَمَاهَا»؟ این‌قدر در محراب عبادت خدا ایستاد! ما هم باید در محراب عبادت بایستیم. ما هم باید ذکر خدا بگوییم. ما هم باید محبت الهى را در دلمان روزبه‌روز زیاد کنیم. مگر نمى‌گوییم که با حال ناتوانى به مسجد رفت، تا حقى را احقاق کند؟ ما هم باید در همه‌ى حالات تلاش کنیم، تا حق را احقاق کنیم. ما هم باید از کسى نترسیم. مگر نمی‌گوییم که یک تنه در مقابل جامعه‌ى بزرگ زمان خود ایستاد؟ ما هم باید همچنان که همسر بزرگوارش فرمود «لاَ تَسْتَوْحِشُوا فِی طَرِیقِ اَلْهُدَى لِقِلَّةِ أَهْلِهِ »، از کم بودن تعدادمان در مقابل دنیاى ظلم و استکبار نترسیم و تلاش کنیم. مگر نمى‌گوییم که آن بزرگوار کارى کرد که سوره‌ى دهر دربارهى او و شوهر و فرزندانش نازل شد؟ ایثار نسبت به فقرا و کمک به محرومان، به قیمت گرسنگى کشیدن خود؛ «وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ ». ما هم باید همین کار‌ها را بکنیم.
این نمى‌شود که ما دم از محبت فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) بزنیم، در‌حالى‌که آن بزرگوار براى خاطر گرسنگان، نان را از گلوى خود و عزیزانش - مثل حسن و حسین(علیهماالسلام) و پدر بزرگوارشان(علیه‌السلام)- برید و به آن فقیر داد؛ نه یک روز، نه دو روز؛ سه روز! ما مى‌گوییم پیرو چنین کسى هستیم؛ ولى ما نه فقط نان را از گلوى خود نمى‌بریم که به فقرا بدهیم، اگر بتوانیم، نان را از گلوى فقرا هم می‌بریم! 19
رهبر معظم انقلاب(مدظله): ما باید شایستگى خود را ثابت کنیم. مگر نمی‌گوییم که جهیزیه‌ى آن بزرگوار چیز‌هایى بود که انسان با شنیدن آن‌ها اشکش جارى مى‌شود؟! مگر نمى‌گوییم که این زن والامقام، براى دنیا و زیور دنیا هیچ ارزشى قائل نبود؟! مگر مى‌شود که روزبه‌روز تشریفات و تجمل‌گرایى و زر‌و‌زیور و چیز‌هاى پوچ زندگى را بیشتر کنیم و مهریه‌ى دخترانمان را زیادتر نماییم؟!...
...حالا چرا این حرف‌ها را به شما گفتم؟ چون شما مداحید و باید بروید این حرف‌ها را در مدحهاتان در مجالس فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) به مردم بگویید؛ و الّا شماها که معلوم است وضعتان چه‌طورى است. این‌ها را دربارهى فاطمه‌ى زهرا(سلام‌اللَّه علیها) بگویید. با آن ذوق و هنر و صداى خوش و لحن مطلوب و کیفیت جذاب خوانندگى خودتان، کارى کنید که دل‌هاى ما مستمعان به این حقایق نزدیک شود. اگر فرض کنیم که ما ابیاتى در مقامات معنوى فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) بخوانیم که مستمع ما چیزى هم از آن نفهمد و سر در نیاورد، معلوم نیست که او را به فاطمه‌ى زهرا نزدیک کند. لازم است ما روزبه‌روز به این خانواده نزدیک‌تر بشویم. ملت ما از این طریق خواهد توانست به رسالت خود عمل کند. این ملت این‌طورى می‌تواند آن پیام بزرگ را به دنیا برسان. 20
نوآوری در امتداد شیوه پیشکسوتان
رهبر معظم انقلاب(مدظله): به جوان‌ها توصیه می‌کنم شیوه‌هاى پیشکسوت‌ها را به‌کلى کنار نگذار ند؛ دست نکشند. من با نوآورى موافقم؛ نوآورى هیچ اشکالى ندارد؛ اما اگر بخواهید در این نوآورى کمال پیدا کنید، بایستى این نوآورى در امتداد شیوه‌ى گذشتگان باشد.
«العلى محظورة الّا على من بنى فوق بناء السلفی». یک طبقه ساخته‌اند، شما روى آن طبقه یک طبقه بسازید؛ دیگرى بیاید روى آن طبقه‌ى شما یک طبقه بسازد؛ آن‌وقت بناء می شود مرتفع. و الّا یکى ساخت، شما بیایى خراب کنى، یک طبقه بسازى؛ یکى دیگر بیاید آن را که شما ساختى، خراب کند، باز یک طبقه بسازد، همیشه همان یک طبقه خواهید ماند. محسنات اساتید، پیشکسوت‌ها و کسانى را که در این کار از شما یک پیراهن بیشتر پاره کرده‌اند، یاد بگیرید و چیزى برآن اضافه کنید. شیوه‌هاى جدید، این‌جورى درست بشود، خوب است. 21
«العلى محظورة الّا على من بنى فوق بناء السلفی». یک طبقه ساخته‌اند، شما روى آن طبقه یک طبقه بسازید؛ دیگرى بیاید روى آن طبقه‌ى شما یک طبقه بسازد؛ آن‌وقت بناء می شود مرتفع. و الّا یکى ساخت، شما بیایى خراب کنى، یک طبقه بسازى؛ یکى دیگر بیاید آن را که شما ساختى، خراب کند، باز یک طبقه بسازد، همیشه همان یک طبقه خواهید ماند. محسنات اساتید، پیشکسوت‌ها و کسانى را که در این کار از شما یک پیراهن بیشتر پاره کرده‌اند، یاد بگیرید و چیزى برآن اضافه کنید. شیوه‌هاى جدید، این‌جورى درست بشود، خوب است. 21
منابع:
1. صحیفه سجادیه، دعای 20.
2. بیانات رهبر معظم انقلاب در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) 86/4/14
3. بیانات در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) 84/5/5
4. «اگر خدا را دوست می دارید، از من پیروی کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد..» (آل عمران، آیه ).
5. دیدار با مداحان اهل بیت(علیهم السلام) به مناسبت میلاد فاطمه زهرا (سلام الله علیها) 69/10/10
6. همان
7. بیانات رهبر معظم انقلاب در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) 86/4/14
8. همان
9. بیانات در جمع روحانیون استان کهگیلویه و بویراحمد در آستانه ى ماه محرّم 73/3/17
10. بیانات رهبر معظم انقلاب در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) 86/4/14
11. بیانات در دیدار مداحان به مناسبت میلاد حضرت فاطمه (سلام الله علیها) 83/05/17
12. همان
13. سخنرانى در دیدار با مداحان اهلبیت به مناسبت میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها) 70/10/05
14. همان
15. سخنرانى در دیدار با ذاکران و مداحان اهل بیت در میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها) 68/10/28
16. خداوند فقط مى خواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد. (احزاب، آیه 33).
17. بیانات در دیدار جمعى از مداحان اهلبیت به مناسبت میلاد حضرت زهرا سلام الله علیها 80/06/18
18. سخنرانى در دیدار با مداحان اهلبیت به مناسبت میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها) 70/10/05
19. همان
20. همان
21. بیانات رهبر معظم انقلاب در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) 86/4/14
22. واحد پژوهش دفتر فرهنگی فخرالائمه(ع)، کتاب هیئت، انتشارات اسوه، دی ماه 1386.
