چکیده:
آیا یهودیت دینی همه نگر و جهان شمول است یا اینکه اختصاص به بنی اسرائیل دارد، عنوان عام قوم برگزیده بیانگر این اندیشه است که قوم بنی اسرائیل رابطه ویژه و منحصر به فردی با خدای جهان دارند. این اندیشه در سراسر تاریخ تفکر یهود اندیشه ای محوری بوده.

تعداد کلمات: 1184 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 6 دقیقه

نویسنده :رضا گندمی نصر آبادی

از دیدگاه تاریخی، یهودیان خود را قوم برگزیده و ادیان دیگر را معلول شر و سستی پادشاهانی می دانند که نامشان در کتاب دانیال و حزقیال ذکر شده است. از نگاه مابعدالطبیعی،ادیان دیگر بت پرست اند. از دیدگاه ضد انسانی،از انسانیت پیروان ادیان دیگر غفلت یا انسانیت آن ها انکار می شود. از منظر وحی،ادیان دیگر به واسطه محرومیت از تورات سرزنش می شوند. با نگاه شیطانی،اساسا پیروان ادیان فاقد نفس،معنا یا ارزش اند.

برگزیدگی بنی اسرائیل
از دیرباز این مسئله مطرح بوده که آیا یهودیت دینی همه نگر و جهان شمول است یا اینکه اختصاص به بنی اسرائیل دارد. زعما و پیشوایان یهود هر یک با استناد به پاره ای از آیات کتاب مقدس عبرانی ،موضع خود را اعلام و یکی از این دو قول را اختیار کرده اند. از یک سو،به نظر می رسد یهودیت واجد پیامی برای تمام بشریت است و با اینکه پیامبران بنی اسرائیل در ابلاغ این پیام نقش محوری و خطیری ایفا کرده اند،روح پیام عام و از اعتباری جهانی برخوردار است،هر چند فقط بنی اسرائیل به این پیام پاسخ مثبت داده اند. از سوی دیگر،عهد عتیق حاوی آیاتی است که بر اختصاص داشتن آیین یهود به قوم یهود و بنی اسرائیل تأکید می ورزد،و از آن به عنوان قوم مقدس ،قوم خاص و قوم برگزیده یاد می کنند. معمولا دیدگاهی که حکایت از برگزیدگی قوم بنی اسرائیل دارد و در نتیجه از یهودیت به عنوان دین قومی یاد می کند طرفداران پر شماری در مقاطع تاریخی مختلف داشته است. از این رو،نخست به این دیدگاه پرداخته می شود.

در ابتداکاربرد ها و معانی واژه « برگزیدگی » در کتاب مقدس عبرانی را بیان می کنیم. در مرحله بعد برداشت های مختلف از مفهوم برگزیدگی ذیل پنج تفسیر تبیین می شود :

1. برگزیدگی به مثابه تفوق و برتری قوم یهود که خود به سه برداشت منتهی شده است ؛
2. برگزیدگی به مثابه تکلیف و مسئولیت دینی ؛
3. برگزیدگی به مثابه سری از اسرار الهی و امری ربانی و ملکوتی ؛
4. برگزیدگی به مثابه حکم ازلی ؛ 5. برگزیدگی به مثابه موهبت الهی. در پایان به دیدگاه های مختلف در باب خاستگاه اندیشه قوم برگزیده اشاره می شود.

معانی مختلف برگزیدگی در کتاب مقدس عبرانی
عنوان عام قوم برگزیده بیانگر این اندیشه است که قوم اسرائیل رابطه ویژه و منحصر به فردی با خدای جهان دارند. این اندیشه در سراسر تاریخ تفکر یهود اندیشه ای محوری بوده،در مفاهیم کتاب مقدس ریشه ای بس عمیق دارد و در تلمود،فلسفه و عرفان یهودی بسط یافته است. این واژه برای نشان دادن موارد زیر به کار رفته است :
1. انتخاب اشخاص از سوی خدا برای ایفای نقش خاص یا به عنوان کاهن. برگزیدگی در آیه ذیل به همین معنا به کار رفته است : « زیرا یهوده خدایت او را از همه اسباطت برگزیده است تا او و پسرانش همیشه بایستند و به نام خداوند خدمت نمایند ». در سموئیل نیز به همین معنا به کار رفته است،آنجا که می گوید : « و آیا او را از جمیع اسباط اسرائیل برنگزیدم تا کاهن من بوده،نزد مذبح من بیاید ؟ » ؛
2. در مورد کسانی که نقش پادشاه را ایفا میکنند نیز به کار رفته است : « و داوود به میکال گفت به حضور خداوند بود که مرا بر پدرت و بر تمامی خاندانش برتری داد تا مرا بر قوم خداوند یعنی اسرائیل پیشوا سازد » ؛ در اول پادشاهان آمده است : « اما داوود را برگزیدم تا پیشوای قوم من اسرائیل بشود » ؛
3. به معنای اختصاص دادن مکانی خاص به محل مقدس و عبادت نیز به کار رفته است. کوتاه سخن آنکه،ریشه عبری bhr ( برگزیدن ) بر برگزیدن اشخاص برای ایفای نقش خاص مثلا به عنوان کاهن یا پادشاه و نیز بر انتخاب مکان مقدس دلالت دارد. در سفر تثنیه،به معنای خاص الهیاتی این واژه اشاره شده است.

بیشتر بخوانید:یهودی های غیر رسمی

بر اساس این برداشت،برگزیدگی گوهر و ماهیت عهدی است که رابطه اساسی میان خدا و اسرائیل را نشان می دهد و در سر تا سر کتاب مقدس عبری بر آن تأکید شده است.
به رغم تحقیقات انتقادی گسترده ای که در عصر حاضر در زمینه معانی و تفسیر واژه عهد صورت گرفته و نیز نظریه های مختلفی که در این باره ابراز شده،همه اتفاق نظر دارند که مؤلفان کتاب مقدس عهد خدا با بنی اسرائیل را بسیار اساسی دانسته اند. رابطه میان خدا و اسرائیل بسیار گسترده و عمیق تر از آن است که واژه « برگزیدن » بتواند آن را نشان دهد. در عاموس از کلمه yado ( شناخت از نزدیک ) برای بیان این رابطه ویژه استفاده شده است : « من شما را فقط از تمامی قبایل زمین شناختم،پس عقوبت تمام گناهان شما را بر شما خواهم رساند. » بر اساس اسن آیه،برگزیدگی امتیاز ویژه ای است که وظیفه و مسئولیتی مضاعف بر قوم یهود تحمیل می کند.

نویسنگان سفر تثنیه تفسیر الهیاتی تری از عهد مطرح کرده اند،چه آنکه شأن و جایگاه اسرائیل را به عنوان قوم خدا ارتقا داده اند. انتخاب قوم یهود مرهون محبت خدا به ایشان است : « و شما را بر نگذیند از این سبب که از سایر قوم ها کثیر تر بودید،زیرا شما از همه قوم ها قلیل تر بودید،لیکن از این جهت که خداوند شما را دوست می داشت ». با اینکه کل زمین به او تعلق دارد،و تمام اقوام تحت حکومت او هستند،خداوند از آن میان فقط قوم یهود را برگزیند.

رابطه مبتنی بر عهد،به صورتی که توضیح داده شد،همراه و ملازم با قبول مسئولیت است.گزینش الهی پاسخ متقابل انسان را می طلبد : « یوشع به قوم خود گفت شما بر خود شاهد هستید که یهوده را برای خود اختیار موده اید تا او را عبادت کنید. گفتند شاهد هستیم.
به رغم تحقیقات انتقادی گسترده ای که در عصر حاضر در زمینه معانی و تفسیر واژه عهد صورت گرفته و نیز نظریه های مختلفی که در این باره ابراز شده،همه اتفاق نظر دارند که مؤلفان کتاب مقدس عهد خدا با بنی اسرائیل را بسیار اساسی دانسته اند. رابطه میان خدا و اسرائیل بسیار گسترده و عمیق تر از آن است که واژه « برگزیدن » بتواند آن را نشان دهد. در عاموس از کلمه yado ( شناخت از نزدیک ) برای بیان این رابطه ویژه استفاده شده است .
گفت پس الان خدایان غیر را که در میان شما هستند دور کنید و دل های خود را به یهوده خدای اسرائیل مایل سازید ». اسرائیل با این انتخاب موظف شدند « تا آنکه فرایض او را نگاه دارند و شریعت او را حفظ نمایند ». افراد برگزیده به انجام دادن وظایف خاص و ایفای نقش های ویژه موظف اند : « زیرا او را می شناسیم که فرزندان و اهل خانه خود را بعد از خود امر خواهد فرمود تا طریق خداوند را حفظ نمایند ».
هنری اتلن در مقاله ای با عنوان « قوم برگزیده » به این موضوع پرداخته است. او در شروع بحث به آیه ای از سفر خروج اشاره می کند که به زعم وی خاستگاه اصلی اندیشه قوم برگزیده در کتاب مقدس است ؛ آنجا که خدای اسرائیل خطاب به بنی اسرائیل می گوید : «اکنون اگر آواز مرا فی الحقیقه بشنوید و عهد مرا نگاه دارید همانا خزانه خاص من از جمیع قوم ها خواهید بود،زیرا که تمامی جهان از آن من است و شما برای من مملکت کهنه و امت مقدس خواهید بود ». اتلن واژه segulah را آن گونه که در قرون وسطا به کار می رفته،در نظر گرفته است. این واژه در قرون وسطا به معنای متناسب،منطبق و هماهنگ به کار می رفته است. بنابراین،وقتی از برگزیدگی سخن گفته می شود منظور هماهنگی دو سویه و متقابلی است که میان قوم بنی اسرائیل و خدای آنان وجود دارد. این هماهنگی قوم یهود را از سایر اقوام متمایز می کند.
ادامه دارد ...

مقالات مرتبط :
انحصار گرایی یا برگزیدگی بنی اسرائیل (قسمت دوم)
انحصار گرایی یا برگزیدگی بنی اسرائیل (قسمت سوم)

منبع : رویکرد یهودیت به ادیان دیگر، رضا گندمی نصر آبادی، قم انتشارات دانشگاه ومذاهب (1394)

بیشتر بخوانید :‌
ادعای برتری بر سایر ادیان
تنوع دینی درعصر ارتباطات
قوم یهود از دیدگاه قرآن