الیاس و جهانی شدن (قسمت اول)

چکیده:
در این مقاله، رابطه نوشته های نوربرت الیاس را با دلمشغولی های اخیر در باره جهانی شدن بررسی میکنم و به مقایسه کارهای او با پارسونز می پردازم. به ویژه به این موضوع توجه خواهم کرد که تا چه حد کار الیاس به موضوع شکل گیری جهان، جدا از شکل گیری دولت، مربوط می شود؛ هرچند که در اینجا نظرم را بر مناسبات بین دولت ها متمرکز می کنم.

تعداد کلمات: 1525 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه

نویسنده : رونالد رابرتسون
برگردان : کمال پولادی

 اکنون دیگر اصطلاح بشریت تنها واژه دیگری است برای کلیت جوامع، برای فرایند پیشرونده ساختاری که از واحدهای پایای جهان پدید می آید. در گذشته اصطلاح بشریت بیشتر فقط یک نماد بود برای ایده آلی غریب و دور از دسترس کنکاش اجتماعی. اکنون این واژه نه غریب است و نه دور از دسترس. در زمانی که همه قبایل و دولتهای جهان سخت درهم پیوند می خورند، بشریت هرروز بیش از پیش به قالبی برای مطالعات جامعه شناختی نه فقط جهت وارسی گذشته، بلکه جهت مطالعه مراحل کنونی تحول اجتماعی تبدیل می شود. (244.)Elias, 1987:

در این مقاله، رابطه نوشته های نوربرت الیاس را با دلمشغولی های اخیر در باره جهانی شدن بررسی میکنم و به مقایسه کارهای او با پارسونز می پردازم. به ویژه به این موضوع توجه خواهم کرد که تا چه حد کار الیاس به موضوع شکل گیری جهان، جدا از شکل گیری دولت، مربوط می شود؛ هرچند که در اینجا نظرم را بر مناسبات بین دولت ها متمرکز می کنم. اما به صراحت منکر آنم که تمرکز بر این مناسبات به تنهایی برای تصویر انگاره جهان کافی باشد. من همچنین در این بحث تا حد زیادی بر تجزیه و تحلیل گنگ (1984 ,Gong) در مورد «معیار مدنیت»، تا حدود کمتری بر نوشته های کودهی (1987 ,Cuddihy) در مورد «مدنیت» و اندکی نیز بر مفاهیم پارسونز مثل انفکاک، ارتقای هنجاری، انضمام و تعمیم ارزشی تکیه خواهم کرد.

در چشم انداز اخیر، مقوله تمدن عموما به غنای منحصربه فرد و «عمق» تاریخی شکل بندی اجتماعی - فرهنگی خاص اشاره می کند. من بی آنکه معقولیت این رویکردها را در تحلیل شکل بندیهای تمدنی نفی کنم، می خواهم نظرم را روی این موضوع متمرکز کنم که چگونه مفهوم تمدن در مقطعی مهم از تاریخ به یکی از اجزای مهم، شاید مهمترین جزء، فرایند جهانی شدن تبدیل شد، اما نه فقط به این دلیل که بیشتر برحسب این مفهوم به عنوان یک مفهوم حقوقی بود که فرایند جهانی شدن در شکل بنیادی خود به جریان مسلط جهانی تبدیل شد (1991 ,Lechner)
الیاس «جدید» فرایندهای بینادولتی را وارد مرکز صحنه بین المللی میکند به نحوی که اینها دیگر مثل قبل سازوکاری برای آغاز مرحله تازه ای از تمدن نیستند. البته این ها می توانند چنین اثری داشته باشند، اما به همان اندازه می توانند فرایندی باشند که به انتهای راه رسیده اند و به زوال و تخریب تمدن خواهند انجامید (546 :1987a).
الیاس و جهانی شدن
از میان مفسران و منتقدان کتاب الیاس تعداد کمی به ارتباط کار او با موضوع جهانی شدن توجه کرده اند(۱). منل از این حیث استثناست (1990 ,Mennel) منل به صراحت از آنچه آن را نظریه جهانی شدن الیاس می خواند بحث میکند. البته بحث او از جهتی گمراه کننده است، زیرا نمیگوید که الیاس از این مفهوم چه برداشتی داشته است یا خود او از آن دقیقا چه برداشتی دارد. او همچنین کتابهای الیاس را با هیچ یک از ادبیات جاری در باب جهانی شدن ارتباط نمی دهد. با این همه قطعا لازم است به سخنان او توجه کنیم. هیفرکمپ (1987a) نیز در مقاله ای، ضمن بررسی آثار الیاس، به اختصار به اندیشه های او در مورد روابط بینادولتی می پردازد و چنین می آورد که الیاس در حوالی ۱۹۸۰ به قدری خود را سرگرم «تمدن» بینادولتی میکند که آثار بعدی او مرحله جدید، یا در واقع «الیاس جدیدی» را می سازد، هیفرکمپ میگوید:
الیاس «جدید» فرایندهای بینادولتی را وارد مرکز صحنه بین المللی میکند به نحوی که اینها دیگر مثل قبل سازوکاری برای آغاز مرحله تازه ای از تمدن نیستند. البته این ها می توانند چنین اثری داشته باشند، اما به همان اندازه می توانند فرایندی باشند که به انتهای راه رسیده اند و به زوال و تخریب تمدن خواهند انجامید (546 :1987a).

هیفرکمپ به استدلال خود اینطور ادامه میدهد که الیاس به اثری که فرایندهای مدنیت بخش بیناجامعه ای بر فرایندهای بینادولتی اعمال می کند، کم بها می دهد و «تجارب هژمونیک» را چیزواره می کند (555 : Haferkomp, 1987a ) هیفرکمپ بر آنچه که آن را بدبینی ناموجه الیاس یا فقدان بصیرت او می خواند ایراد میگیرد و می پرسد که «الیاس پذیرش گسترده حقوق بشر، لغو بردگی در سطح جهان و وضع قانون علیه نسل کشی را چگونه توجیه میکند؟» این خرده گیری ها به نظر من مهمند، گو اینکه هیفرمپ ناگزیر بود در چهارچوب نظام دوقطبی ابرقدرت های دنیای دهه ۱۹۸۰ به نقد نظر الیاس اقدام کند. به عقیده من ارزیابی خود او نیز به حد کافی جسورانه نیست.