جهانی شدن و جستجوی بنیادها

 نگاهی به بنیادها در سایه جهانی شدن
 

چکیده:
حدودی به سبب احیای بنیادگرایی های مذهبی اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ بود که علاقه من به پدیده های بین المللی» تشدید شد. کنار آمدن با بنیادگرایی و مسائل مرتبط با آن از جنبه های برجسته کار من در باب جهانی شدن بود، هرچند که طی حدود ده سال گذشته اندیشه من در باره رابطه بین جهانی شدن و بنیادگرایی دستخوش تغییراتی شده است.
 
تعداد کلمات:1635کلمه / تخمین زمان مطالعه: 8 دقیقه

نویسنده : رونالد رابرتسون
برگردان : کمال پولادی

 نقطه عزیمت رویکرد من به جهانی شدن تعمیمهای تجربی در باره درهم فشرده شدن روزافزون جهان و تبدیل آن به یک عرصه واحد جهانی و همچنین چهارچوبهای تحلیلی در مورد این است که چگونه باید در قالب های جامعه شناختی «نقشه» جهان را ترسیم کرد. این هر دو رشته تجربی، مفهومی) البته با هم پیوسته اند. در نخستین مراحل تلاش من برای نظریه پردازی در باره موضوع جهانی شدن مسئله «بنیادگرایی» مسئله ای فراگیر بود. در واقع از جمله تا حدودی به سبب احیای بنیادگرایی های مذهبی اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ بود که علاقه من به پدیده های بین المللی» تشدید شد. کنار آمدن با بنیادگرایی و مسائل مرتبط با آن از جنبه های برجسته کار من در باب جهانی شدن بود، هرچند که طی حدود ده سال گذشته اندیشه من در باره رابطه بین جهانی شدن و بنیادگرایی (یا به مفهوم کلی تر «جستجوی بنیادها») دستخوش تغییراتی شده است. در حالی که در نخستین فرمول بندی من بنیادگرایی سیاسی - مذهبی بیشتر نتیجه درهم فشرده شدن نظام بیناجامعهای بین المللی) فرض شده بود (بنیادگرایی به مثابه تلاش برای بیان هویت جامعه)، در فرمول بندی تازه تر این پدیده به بازساخت و انتشار جهانی اندیشه های مربوط به ارزش خاص گرایی ارتباط داده شد. چشم انداز نخست متضمن تأکید بر فشرده شدن زمان - مکان است که جوامع (همچنین مناطق و تمدنها) را وامیدارد هویت خود را هم برای مقاصد داخلی و هم برای مقاصد خارجی بیان دارند. در این چشم انداز بنیادگرایی بیشتر نوعی واکنش است تا وجهی از جهانی شدن (یا در حقیقت آفرینشی از جانب جهانی شدن). اما دیدگاه دوم متضمن تأکید بیشتری بر این اندیشه است که اعلام هویت جزئی از اصل فرایند جهانی شدن است. البته این دیدگاه دوم به معنی نفی جنبه های واکنشی و مبارزاتی بنیادگرایی نیست، بلکه به این معنی است که اکنون بنیادگرایی در چهارچوبی کلی بررسی می شود.
مدافعان هر یک از این دیدگاهها به هم پیوندیهای فزاینده و ارتقای آگاهی جهانی در باره این همپیوندیها واقفند و نیز واقفند که جهانی شدن برخی روشها و تجارب خاص تحت فشار الزامات ساختار یا صورت بندی عرصه جهانی قرار دارد. در این جا بد نیست به مسئله جهانی به محلی برگردم که به بخشی از شعور معاصر تبدیل شده است و بیشتر هم به سبب دستورالعمل جهانی فکر کن و محلی عمل کن». این عبارت به لحاظ جامعه شناختی جالب توجه است و با بحث حاضر ارتباط مستقیمی دارد، زیرا که متضمن تلاش استراتژیک برای پیوند زدن محلی به جهانی است به ویژه با این پیش فرض که با مسائل محلی وقتی می توان به بهترین وجه برخورد کرد که پایه های آنها را در یک زمینه وسیعتر بشناسیم. در همان حال این حکم ظاهرة حاکی از آن است که با «مسائل اجتماعی» تنها در سطح محلی می توان برخورد مناسبی کرد.
از قرن شانزدهم به این سو چهار نقطه عمده وجود داشته است که در فرایند جهانی شدن نقاط اصلی تمرکز بوده اند؛ جوامع ملی، نظام بین المللی جوامع، افراد و بشریت. با پذیرش خطر تکرار مکررات استدلالم را در این خصوص بار دیگر بیان میکنم. اساسا بر حسب تحکیم و تقویت این چهار نقطه ارجاع، تبلور محسوس آنها و مسائل برخاسته در باره رابطه آنهاست که فرایند جهانی شدن در قرون اخیر به پیش رفته است. در همان حال شیوههای بازساخت این چهار جزء عمده وضعیت جهانی به سهم خود دستخوش تغییر بوده است. معنی همه اینها آن است که برای درک مفهوم جهانی شدن باید نظر خود را در درجه اول متوجه شکلها و قالب هایی کنیم که جهان به واسطه آنها به سوی یگانگی طی طریق کرده است. بنابراین وقتی از جهانی شدن صحبت میکنیم، باید متوجه باشیم که بیش از هر چیز به طریق کم و بیش خاصی اشاره میکنیم که جهان در مسیر یگانه شدن پیموده است. چنان که گفته ام جهان از حیث نظری ممکن بود در مسیرهای متفاوتی به واحد یگانه ای تبدیل شود؛ مثلا بدون ظهور جوامع ملی که اکنون جزء حیاتی فرایند سراسری جهانی شدنند. با توجه به اینکه در فصل های گذشته از زوایای مختلفی به موضوع جهانی شدن پرداخته ام، در اینجا جز این کاری ندارم که به یکی دیگر از استدلالهای مبهم بپردازم: اول اینکه باید تأکید کنم که جهانی شدن در مرحله اخیر کم وبیش یک شکل و قالب داشته است. مسلما این شکل و قالب چشم اندازهای رقیبی داشته است؛ مثلا قالب شوروی از اوایل دهه ۱۹۲۰، کلیسای کاتولیک، برخی «فرقه ها» در جوامع اسلامی، ژاپن در دهه ۱۹۳۰ و اوایل دهه ۱۹۴۰، امپریالیسم انگلیس، آلمان نازی و جز اینها. در دورانهای مختلف تاریخ بشر امپراتوری های بزرگ با درجات مختلفی از صراحت خواهان جهان واحدی بودند و گامهایی نیز در آن مسیر برداشتند. باید تأکید کرد که ادیان جهانی نیز با درجات متفاوتی از صراحت مبلغ جهان واحدی بودند. علاوه بر این از نیمه قرن هجدهم اندیشه های آرمانشهری متعددی خواهان بشریت واحد بودند، همان طور که برخی اندیشه ها، تصاویری فاجعه آمیز از آخر زمان می دادند. با همه این احوال جهانی شدن با اجزایی که من از آن سخن گفتم شکل گرفت، اجزایی که خود در معرض معارضه و از حیث مضمون معروض دگرگونی بود. دوم این که فرایند سراسری جهانی شدن دستخوش دگرگونی است، هم از حیث این که هریک از چهار جزء آن از لحاظ فرهنگی با چه وجه مشخصه ای طرازبندی شده اند و هم از جهت اینکه تا چه حدی از انفکاک، استقلال نسبی نیز دارند. طور خلاصه در قرنهای اخیر، به ویژه در قرن بیستم، هریک از چهار جزء اصلی جهانی شدن به نقطه تمرکز مستقلی در تجارب اجتماعی تبدیل شده است ( Robertson, 1991a ). از مهم ترین وجوه و نتایج این فرایند انفکاک، نسبی شدن جزء «بشر بودن» است .

 به علاوه، این واقعیت که این فرایند انفکاک متضمن گرایش نیرومندی در جهت یگانگی جهان است که موجب تسریع ظهور تفاسیر متعارض در مفهوم تاریخ جهان و جهت (یا جهات آن) شده است ( Robertson, 1987b ). این دو تحول - نسبی شدن روز افزون دیدگاهها و افزایش جهت گیری در باره وضع جهان - مشوق ظهور گفتمان بنیادها، از جمله تمایلات «بنیادگرایی تمامیت خواه» و «بنیادگرایی ضد تمامیت خواه» است.