اشاره ای به آرای ابن خلدون، آدام اسمیت و کارل مارکس
چکیده:
زور و فریب و افسون یا با بهره برداری از روابط خاص اجتماعی و پایگاهی که در سازمان دولت و جامعه چه در رابطه با مالکیت و چه در رابطه با حاکمیت، بخش بزرگی از ارزشهای تولید شده در جامعه خود یا دیگر جوامع را تصاحب و تصرف کنند، در صف انکار کنندگان قرار داشته و دارند.
تعداد کلمات: 1649 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 8 دقیقه
زور و فریب و افسون یا با بهره برداری از روابط خاص اجتماعی و پایگاهی که در سازمان دولت و جامعه چه در رابطه با مالکیت و چه در رابطه با حاکمیت، بخش بزرگی از ارزشهای تولید شده در جامعه خود یا دیگر جوامع را تصاحب و تصرف کنند، در صف انکار کنندگان قرار داشته و دارند.
تعداد کلمات: 1649 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 8 دقیقه
نویسنده: شاپور رواسانی
آنچه در همه تمدنها و شیوه های تولید اعم از شیوه تولید آسیایی، برده داری، فئودالیسم، سرمایه داری و سوسیالیسم ایجاد ارزش کرده و می کند نیروی کار انسانی است. کار آگاهانه و با هدف بدنی و فکری، به صورت ایجاد تغییر در طبیعت با بهره گیری از طبیعت به منظور به دست آوردن یا ساختن چیزهایی برای رفع نیازهای انسانی شالوده و خاستگاه ارزشهاست. این ساده ترین و قابل فهم ترین نکته اجتماعی در تاریخ جوامع بشری از هنگام پیدایش بوده؛ أما با بررسی برخوردهای اجتماعی در طول تاریخ، از دوران باستان تا کنون، می توان نشان داد که افراد، گروهها، اقشار و طبقات خاصی در همه جوامع بشری این حقیقت را انکار کرده اند و می کنند و در مقابل افراد، گروهها، اقشار و طبقاتی دیگر به دفاع از این حقیقت ساده و قابل درک پرداخته اند و می پردازند.
با بررسی کوتاهی می توان دید که افراد، گروهها، اقشار و طبقاتی که توانسته اند و می توانند با زور و فریب و افسون یا با بهره برداری از روابط خاص اجتماعی و پایگاهی که در سازمان دولت و جامعه چه در رابطه با مالکیت و چه در رابطه با حاکمیت، بخش بزرگی از ارزشهای تولید شده در جامعه خود یا دیگر جوامع را تصاحب و تصرف کنند، در صف انکار کنندگان قرار داشته و دارند. اینان کوشیده اند و می کوشند به هر وسیله و با دست زدن به هر تبلیغ و ادعایی برای ایجاد ارزشها در جامعه اساس و خاستگاه دیگری جز کار معرفی نمایند تا بتوانند بر بخش بزرگی از حاصل کار دیگران دست اندازند. در پاره ای از موارد، به این تبلیغات و ادعاها نام علم و نظریه و ایدئولوژی هم داده می شود.
پرداختن به این حقیقت که کار انسان اساس و پایه ارزشهاست، پیشینه تاریخی دارد و متفکران بزرگی در جوامع گوناگون و تحت شرایط شیوه های تولید متفاوت، این حقیقت را در آثار خود یادآور شده اند؛ از جمله این متفکران بزرگ می توان از عبدالرحمن بن خلدون یاد کرد. مقدمه، معروفترین اثر ابن خلدون (۱۳۳۲ - ۱۴۰۶ م.) جامعه شناس بزرگ شرق در سالهای ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸ میلادی نوشته شده و انتشار یافته است. مقدمه ابن خلدون از اواخر سده هفدهم و اوایل سده نوزدهم میلادی مورد توجه و استفاده جامعه شناسان اروپایی قرار گرفت و به کمک آن با بسیاری از مفاهیم جامعه شناسی آشنا شدند. ابن خلدون چهار سده و نیم پیش، از اگوست کنت فرانسوی جامعه شناسی را به صورت یک علم پایه گذاری کرده است.
با توجه به آنچه ابن خلدون در مقدمه درباره نیروی کار انسانی و نقش آن در ایجاد ارزش بیان کرده است، می توان دریافت که این جامعه شناسی بزرگ شرق نزدیک به چهارصد سال پیش از آدام اسمیت و نزدیک به پانصد سال پیش از کارل مارکس به بنیادی بودن نیروی کار انسان در ایجاد ارزشها پی برده بوده است.
بیشتر بخوانید : آشنایی با آیات اقتصادی قرآن کریم
ابن خلدون در مقدمه می نویسد: «خدای تعالی فرماید: پس روزی را نزد خدا بجویید و کوشش برای آن وابسته به الهام و رهبری و قدرتی است که خدا به انسان ارزانی می داد و همه موجبات آن از جانب خداست و ناچار باید در هر گونه محصول و ثروتی نیروی کار انسانی مصرف شود، زیرا اگر مانند صنایع بنفسه کاری باشد پیداست که کار انسانی در ایجاد آن ضرورت دارد و اگر از حیوان یا گیاه یا معدن به دست آید باز هم ناچار باید به نیروی کار انسان حاصل گردد. چنانکه می بینیم، وگرنه به هیچ رو چیزی به دست نخواهد آمد و سودی از آن حاصل نخواهد شد... و چون همه این مقدمات ثابت شد باید دانست که آنچه انسان از آن سود بر می گیرد و از میان انواع ثروتها آن را کسب می کند اگر از جمله صنایع باشد پس مایه سودی که از آن به دست می آید ارزش کاریست که در آن انجام گرفته است و قصد انسان از به دست آوردن و اندوختن همان ارزش کار است؛ زیرا در اینجا به جز کار چیز دیگری نیست و از آن مقصود ذاتی برای اندوختن نمی باشد. گاهی از صنایعی است که چیزهای دیگری هم در آنها هست مانند نجاری و پارچه بافی که با آنها چوب و رشتن هم می باشد ولی در آن دو کار افزون تر است و بنابر این ارزش آن یعنی کار بیشتر است و اگر ثروت و وسیلۂ معاش به جز صنایع باشد، آن وقت نیز ناچار باید در قیمت آن فایده و مایه کسب را در نظر گرفت و ارزش کاری را که به سبب آن به دست آمده در آن داخل کرد؛ زیرا اگر کار نمی بود و فایده و مایه کسب آن به دست نمی آمد و گاهی در بسیاری از موارد ملاحظه کار آشکار است آن وقت برای آن بهره ای از ارزش، خواه کوچک یا بزرگ قرار میدهند و گاهی هم جنبه کار نهفته و ناپیداست چنان که در اسعار مواد غذایی معمول در میان مردم ارزش کار نهان است، چه اعتبار کارها و مخارج مربوط به آنها در اسعار حبوب و غلات ملحوظ می باشد . چنان که یاد کردیم . ولی این اعتبار در نواحی و کشورهایی که امر کشاورزی و مخارج آن اندک است پوشیده و نهان می باشد و به جز گروه قلیلی از کشاورزان آن را احساس نمی کنند. بنابر این آشکار شد که کلیه یا بیشتر سودها و به دست آمده ها عبارت از ارزش کارهای انسانی است.
آنچه در همه تمدنها و شیوه های تولید اعم از شیوه تولید آسیایی، برده داری، فئودالیسم، سرمایه داری و سوسیالیسم ایجاد ارزش کرده و می کند نیروی کار انسانی است. کار آگاهانه و با هدف بدنی و فکری، به صورت ایجاد تغییر در طبیعت با بهره گیری از طبیعت به منظور به دست آوردن یا ساختن چیزهایی برای رفع نیازهای انسانی شالوده و خاستگاه ارزشهاست. این ساده ترین و قابل فهم ترین نکته اجتماعی در تاریخ جوامع بشری از هنگام پیدایش بوده؛ أما با بررسی برخوردهای اجتماعی در طول تاریخ، از دوران باستان تا کنون، می توان نشان داد که افراد، گروهها، اقشار و طبقات خاصی در همه جوامع بشری این حقیقت را انکار کرده اند و می کنند و در مقابل افراد، گروهها، اقشار و طبقاتی دیگر به دفاع از این حقیقت ساده و قابل درک پرداخته اند و می پردازند.
اثر معروف آدام اسمیت، (۱۷۲۳-۱۷۹۰ م.) متولد اسکاتلند، به نام ثروت ملل در سال ۱۷۷۶ سالی که اعلامیه استقلال امریکا انتشار یافت) منتشر شد. آدام اسمیت از بزرگان علم اقتصاد سرمایه داری به شمار می رود؛ کتاب ثروت ملل وی شهرت جهانی یافته و هنوز برای بسیاری از اقتصاددانان در بیشتر کشورها از جمله ایران، کتاب مرجع و راهنماست. آدام اسمیت زیر عنوان راجع به قیمت اسمی و حقیقی کالاها، یا بهای آنها بر حسب پول و بر حسب کار» می نویسد: .. ارزش هر کالا برای شخصی که مالک آن است و قصد ندارد که آن را استعمال کرده یا مصرف کند، بلکه می خواهد آن را با سایر کالاها مبادله کند، برابر است با مقدار کاری که می تواند در اختیار داشته باشد یا مقدار کاری که برای وی قدرت خرید ایجاد میکند. از این رو، کار واحد حقیقی ارزش معاوضه ای کلیه کالاهاست. قیمت حقیقی هر چیز، یعنی هزینه حقیقی که برای به دست آوردن یک چیز شخص پرداخت می کند، عبارتست از رنج و زحمت به دست آوردن آن. ارزش حقیقی هر چیزی برای شخصی که آن را به دست آورده و میل دارد آن را بفروشد یا در برابر کالای دیگر مبادله کند، عبارت است از رنج و زحمتی که خود نمی کشد و می تواند به دیگر مردم تحمیل کند. آنچه با پول یا کالا خریداری می شود با کاری خریداری شده که می توانستیم با رنج و زحمت بدن خود آن را فراهم کنیم. در واقع آن پول و کالاها ما را از این رنج و کوشش بی نیاز کرده و پول و کالاهای مزبور، دارای ارزش مقدار معینی کار است که ما در برابر آنچه که فرض میکنیم دارای مقدار ارزش مساوی است مبادله میکنیم. کار قیمت نخستین بود یعنی قدرت خرید ابتدایی که در ازای همه چیز پرداخت می شد. آنچه تمام ثروت دنیا را در ابتدای امر خریداری کرده طلا و نقره نبود بلکه کار بود و ارزش آن برای کسانی که مالک آن هستند، درست برابر است با مقدار کاری که آنان را قادر به خرید می کند یا موجب سلطه و قیادت بر آنان می گردد. اما با اینکه کار مقیاس حقیقی ارزش معاوضه ای همه کالاهاست، ولی ارزش کالاها را معمولا با آن تخمین نمی زنند. اغلب تعیین نسبت بین دو مقدار کار مختلف دشوار است. زمانی که صرف دو نوع کار مختلف شده همیشه به تنهایی این نسبت را تعیین نمی کند؛ باید درجات مختلف سختی کار و مهارتی که به کار رفته نیز محاسبه شود.
از این رو، با اینکه مقدار کار هیچگاه تغییر نمی کند، معهذا تنها استاندارد حقیقی و نهایی است که با آن ارزش سایر کارها در همه وقت و همه جا تخمین زده و مقایسه می شود. قیمت حقیقی کالاها کار است، پول فقط قیمت اسمی آنهاست.چنان که یادآوری شد، کتاب ثروت ملل در سال ۱۷۷۶ یعنی نزدیک به ۲۲۸ سال پیش و در همان سالی که اعلامیه استقلال امریکا انتشار یافته منتشر شده است. یاد آوری زمان انتشار کتاب ثروت ملل از این جهت لازم به نظر می رسد که هنوز در جامعه ما پاره ای از بزرگان علم اقتصاد در بررسی اقتصاد ایران و جهان قلم را و اندیشه را فراتر از کارها و نظریات آدام اسمیت نمی گذارند و توجه نمی کنند که ساختار اقتصادی جهان در دویست سال گذشته دستخوش تغییرات و تحولات بنیادین شده و امروزه مسائل و مشکلاتی مطرح است که در زمان نوشته شدن ثروت ملل در صحنه اقتصاد جهان وجود نداشته است. امروزه موجبات «ثروت ملل» را بی توجه به علل فقر ملل، بدون در نظر گرفتن وجود و حضور امپریالیسم سرمایه داری، شرکتهای چند ملیتی، انحصارات، سیاستهای اقتصادی و نظامی دول سرمایه داری استعمارگر و بی توجه به طبقه وابسته به استعمار و ترکیب طبقاتی دولت چه در کشورهای سرمایه داری صنعتی و چه در مستعمرات نمی توان توضیح داد. شوربختانه هنوز در جامعه ما پاره ای از بزرگان علم اقتصاد که خود را پیرو وفادار آدام اسمیت معرفی می کنند، شیوه تولید در کشور ما را با شیوه تولید سرمایه داری کلاسیک اروپا عوضی می گیرند و می کوشند شیوه تولید و نظام سرمایه داری را زیر عنوان «بازار آزاد» پنهان کنند.
ادامه دارد..
منبع:
مفاهیم اجتماعی در جوامع مستعمراتی(مجموعه مقالات سیاسی- اقتصادی) ، شاپور رواسانی ، طهران: امیر کبیر، چاپ اول (1386)
آنچه در همه تمدنها و شیوه های تولید اعم از شیوه تولید آسیایی، برده داری، فئودالیسم، سرمایه داری و سوسیالیسم ایجاد ارزش کرده و می کند نیروی کار انسانی است. کار آگاهانه و با هدف بدنی و فکری، به صورت ایجاد تغییر در طبیعت با بهره گیری از طبیعت به منظور به دست آوردن یا ساختن چیزهایی برای رفع نیازهای انسانی شالوده و خاستگاه ارزشهاست. این ساده ترین و قابل فهم ترین نکته اجتماعی در تاریخ جوامع بشری از هنگام پیدایش بوده؛ أما با بررسی برخوردهای اجتماعی در طول تاریخ، از دوران باستان تا کنون، می توان نشان داد که افراد، گروهها، اقشار و طبقات خاصی در همه جوامع بشری این حقیقت را انکار کرده اند و می کنند و در مقابل افراد، گروهها، اقشار و طبقاتی دیگر به دفاع از این حقیقت ساده و قابل درک پرداخته اند و می پردازند.
اثر معروف آدام اسمیت، (۱۷۲۳-۱۷۹۰ م.) متولد اسکاتلند، به نام ثروت ملل در سال ۱۷۷۶ سالی که اعلامیه استقلال امریکا انتشار یافت) منتشر شد. آدام اسمیت از بزرگان علم اقتصاد سرمایه داری به شمار می رود؛ کتاب ثروت ملل وی شهرت جهانی یافته و هنوز برای بسیاری از اقتصاددانان در بیشتر کشورها از جمله ایران، کتاب مرجع و راهنماست. آدام اسمیت زیر عنوان راجع به قیمت اسمی و حقیقی کالاها، یا بهای آنها بر حسب پول و بر حسب کار» می نویسد: .. ارزش هر کالا برای شخصی که مالک آن است و قصد ندارد که آن را استعمال کرده یا مصرف کند، بلکه می خواهد آن را با سایر کالاها مبادله کند، برابر است با مقدار کاری که می تواند در اختیار داشته باشد یا مقدار کاری که برای وی قدرت خرید ایجاد میکند. از این رو، کار واحد حقیقی ارزش معاوضه ای کلیه کالاهاست. قیمت حقیقی هر چیز، یعنی هزینه حقیقی که برای به دست آوردن یک چیز شخص پرداخت می کند، عبارتست از رنج و زحمت به دست آوردن آن. ارزش حقیقی هر چیزی برای شخصی که آن را به دست آورده و میل دارد آن را بفروشد یا در برابر کالای دیگر مبادله کند، عبارت است از رنج و زحمتی که خود نمی کشد و می تواند به دیگر مردم تحمیل کند. آنچه با پول یا کالا خریداری می شود با کاری خریداری شده که می توانستیم با رنج و زحمت بدن خود آن را فراهم کنیم. در واقع آن پول و کالاها ما را از این رنج و کوشش بی نیاز کرده و پول و کالاهای مزبور، دارای ارزش مقدار معینی کار است که ما در برابر آنچه که فرض میکنیم دارای مقدار ارزش مساوی است مبادله میکنیم. کار قیمت نخستین بود یعنی قدرت خرید ابتدایی که در ازای همه چیز پرداخت می شد. آنچه تمام ثروت دنیا را در ابتدای امر خریداری کرده طلا و نقره نبود بلکه کار بود و ارزش آن برای کسانی که مالک آن هستند، درست برابر است با مقدار کاری که آنان را قادر به خرید می کند یا موجب سلطه و قیادت بر آنان می گردد. اما با اینکه کار مقیاس حقیقی ارزش معاوضه ای همه کالاهاست، ولی ارزش کالاها را معمولا با آن تخمین نمی زنند. اغلب تعیین نسبت بین دو مقدار کار مختلف دشوار است. زمانی که صرف دو نوع کار مختلف شده همیشه به تنهایی این نسبت را تعیین نمی کند؛ باید درجات مختلف سختی کار و مهارتی که به کار رفته نیز محاسبه شود.
از این رو، با اینکه مقدار کار هیچگاه تغییر نمی کند، معهذا تنها استاندارد حقیقی و نهایی است که با آن ارزش سایر کارها در همه وقت و همه جا تخمین زده و مقایسه می شود. قیمت حقیقی کالاها کار است، پول فقط قیمت اسمی آنهاست.چنان که یادآوری شد، کتاب ثروت ملل در سال ۱۷۷۶ یعنی نزدیک به ۲۲۸ سال پیش و در همان سالی که اعلامیه استقلال امریکا انتشار یافته منتشر شده است. یاد آوری زمان انتشار کتاب ثروت ملل از این جهت لازم به نظر می رسد که هنوز در جامعه ما پاره ای از بزرگان علم اقتصاد در بررسی اقتصاد ایران و جهان قلم را و اندیشه را فراتر از کارها و نظریات آدام اسمیت نمی گذارند و توجه نمی کنند که ساختار اقتصادی جهان در دویست سال گذشته دستخوش تغییرات و تحولات بنیادین شده و امروزه مسائل و مشکلاتی مطرح است که در زمان نوشته شدن ثروت ملل در صحنه اقتصاد جهان وجود نداشته است. امروزه موجبات «ثروت ملل» را بی توجه به علل فقر ملل، بدون در نظر گرفتن وجود و حضور امپریالیسم سرمایه داری، شرکتهای چند ملیتی، انحصارات، سیاستهای اقتصادی و نظامی دول سرمایه داری استعمارگر و بی توجه به طبقه وابسته به استعمار و ترکیب طبقاتی دولت چه در کشورهای سرمایه داری صنعتی و چه در مستعمرات نمی توان توضیح داد. شوربختانه هنوز در جامعه ما پاره ای از بزرگان علم اقتصاد که خود را پیرو وفادار آدام اسمیت معرفی می کنند، شیوه تولید در کشور ما را با شیوه تولید سرمایه داری کلاسیک اروپا عوضی می گیرند و می کوشند شیوه تولید و نظام سرمایه داری را زیر عنوان «بازار آزاد» پنهان کنند.
ادامه دارد..
منبع:
مفاهیم اجتماعی در جوامع مستعمراتی(مجموعه مقالات سیاسی- اقتصادی) ، شاپور رواسانی ، طهران: امیر کبیر، چاپ اول (1386)
بیشتر بخوانید :
اقتصاد بی فرهنگ و فرهنگ بی اقتصاد
از مقاومت اقتصادی تا اقتصاد مقاومتی
رابطه دین و اقتصاد
