نسخه‌های خطی گنجینه‌ی ملی (قسمت دوم)

هرگز نباید فراموش کرد که دستنوشته های ناشناخته و متعدد و پراکنده مزبور تنها نسخه های خطی ایرانی در هندوستان نیست، بلکه بویژه باید تأکید به عمل آید که در سراسر هندوستان دستنوشته های فارسی و عربی فراوان و سخت در خطر انهدام اند.

چهارشنبه، 12 دی 1397

تخمین زمان مطالعه:

موارد بیشتر برای شما

استمدادی برای زنده داشتن نسخه‌های خطی

چکیده:
هرگز نباید فراموش کرد که دستنوشته های ناشناخته و متعدد و پراکنده مزبور تنها نسخه های خطی ایرانی در هندوستان نیست، بلکه بویژه باید تأکید به عمل آید که در سراسر هندوستان دستنوشته های فارسی و عربی فراوان و سخت در خطر انهدام اند. این نکته ای است که مردم از آن آگاهی دارند و مأموران نامتخصص دولتی ایرانی و یا دانشجویان در دانشگاه جواهر لعل نهرو در دهلی درباره آن سخن می گفتند.

تعداد کلمات: 1063 کلمه / تخمین زمان مطالعه:5 دقیقه

نویسنده: کتایون مزداپور

بخش اصلی دستنوشته های اوستایی و پهلوی و فارسی زرتشتی و نیز بویژه کتب عربی در زمینه نجوم قدیم در بمبئی، در کتابخانه مؤسسه شرقی کاما نگاهداری میشود و مشتمل بر نسخه های فارسی رسمی هم هست. مجموعه های دیگر، از جمله کتابخانه ملافیروز و مجموعه خانوادگی انگلساریا، نیز گرد آمده است. همچنین کتابخانه های او دواده و نیز کتابخانه مهم نخست دستور مهرجی رانا در شهر نوساری ۳۳ تابع آن شمرده می شوند. اما در بمبئی کتابخانه های دیگری هم هستند که در آنها این نسخه های خطی بصورت پراکنده وجود دارد. نیز حتی مثلا در شهر پونا، که شهرتی از این بابت ندارد هم نسخه های خطی چندی از این دست هست که توصیف آنها به چاپ رسیده است.

هرگز نباید فراموش کرد که دستنوشته های ناشناخته و متعدد و پراکنده مزبور تنها نسخه های خطی ایرانی در هندوستان نیست، بلکه بویژه باید تأکید به عمل آید که در سراسر هندوستان دستنوشته های فارسی و عربی فراوان و سخت در خطر انهدام اند. این نکته ای است که مردم از آن آگاهی دارند و مأموران نامتخصص دولتی ایرانی و یا دانشجویان در دانشگاه جواهر لعل نهرو در دهلی درباره آن سخن می گفتند.

در بمبئی، با کمک خانه فرهنگ ایران کوشش شد تا با مؤسسه شرق شناسی کاما ارتباط برقرار گردد. با همکاری صمیمانه آقای علی یوسفی و خانم ماندانا نوذری و همکاران ایشان و در پی چند بار رفت و آمد و با صلاح پرسی و مشاورت با ایران، در جلسه ای با حضور نمایندگان مؤسسه کاما راههای آغاز همکاری ایران برای بهسازی وضع کتابها و کتابخانه های مورد نظر و نیز تکثیر نسخه های خطی گفتگو شد و تصمیماتی اخذ گردید. این جلسه به تاریخ ۷۹ / 5 / ۱۲ تشکیل شد و نظر اعضای شرکت کننده بر آن بود که باید با فوریت و جدیت و با گرفتن یاری از هر جا و هرکس که ممکن باشد، دست به عمل زد، زیرا که فرصت بسیار زود از دست خواهد رفت.

اقدام جهت حفاظت و تکثیر و نیز دادن ترتیبی برای استفاده پژوهندگان از این دستنویسها و نیز شناخت و معرفی آنها بسیار بموقع و ضروری است. در کتابخانه مؤسسه شرق شناسی کاما در حال حاضر کارهایی برای نگاهداری کتابها می شود، ولی هرگز کافی نیست و باید این اقدامات تکمیل و تسریع گردد. در نوساری بویژه وضع آنها مناسب نیست و نیازمندی سخت به مراقبت نسخه های خطی در این کتابخانه مهم احساس می شود. گرچه یونسکو اخیرا برای تهیه میکروفیلم از آنها اقدامی در دست اجرا دارد و دانشگاه ایندیرا گاندی در دهلی با آن همکاری می کند، ولی این کار دشوار و خطیر از هر جهت نیازمند به یاوری و معاضدت است. در اردواده در کتابخانه بسته است و در مجموعه های ناشناخته و خصوصی، این دستنویسها در حال پوسیدن است. در اینجا باید نظر جناب دستور دکتر کیخسرو جاماسب آسا، کارشناس خبره این دستنوشته ها رابعنوان اندیشه همگان ذکر کرد. این موبد سالخورده که در انتشار یافتن پنجاه و چند دستنویس بصورت چاپ عکسی در حدود بیست واندی سال پیش در دانشگاه شیراز، با همکاری شادروان استاد دکتر ماهیار نوابی و دیگران سهم عمده ای داشته است و به علت بیماری قلبی نتوانست در جلسه معهود در روز
۷۹ / 5 / ۱۲ در خانه فرهنگ ایران حضور یابد، بر این عقیده است و می گوید که این آخرین فرصت است برای نجات این دستنوشته های گرانقدر و فرصتی است که اگر فوت شود جبران ناپذیر خواهد بود.

بیشتربخوانید : ایرانیان پیشتاز در خوشنویسی قرآن

تهیه فهرست کاملی از کتابهای مورد نظر کاری است دشوار و وقتگیر. برخی از این کتابخانه ها خود فهرستی دارند که به چاپ هم رسیده است. این فهرستها را باید تکمیل و تصحیح کرد و در واقع به شناسایی دقیق تر دستنوشته ها پرداخت. برای رسیدن به این منظور، طبعا باید شخص متخصصی با دستنویسها کار کند و در این راه به پول و اجازه رسمی هیأت امنای کتابخانه یا صاحب کتاب نیاز دارد و کسب هر دو سخت برای علاقمندی که جز تخصص چیزی نصیب او نشده است، دشوار است.
هرگز نباید فراموش کرد که دستنوشته های ناشناخته و متعدد و پراکنده مزبور تنها نسخه های خطی ایرانی در هندوستان نیست، بلکه بویژه باید تأکید به عمل آید که در سراسر هندوستان دستنوشته های فارسی و عربی فراوان و سخت در خطر انهدام اند. این نکته ای است که مردم از آن آگاهی دارند و مأموران نامتخصص دولتی ایرانی و یا دانشجویان در دانشگاه جواهر لعل نهرو در دهلی درباره آن سخن می گفتند.
معمولا دستنوشته های اوستایی و پهلوی و فارسی زرتشتی بصورت مجموعه هایی هستند که برخی شناخته و مشهوراند و برخی دیگر را باید برگ به برگ خواند و با دیگر متون سنجید و سپس بررسی و توصیف کرد. از میان گروه اول، می توان برخی را برای تکثیر بصورت چاپ عکسی برگزید و برای این امر باید بهترین و قدیمی ترین و ارزنده ترین دستنویسها را رجحان نهاد. برای هر دستنوشته باید بصورت منفرد حکم کرد و برای این امر نظر کارشناسی متخصصان و باز هم اجازه هیأت امنای کتابخانه ها مورد نیاز است، که امید می رود که نوشدارویی نباشد که پس از مرگ سهراب برسد.

برای نگاهداری کتابها و تهیه میکروفیلم از آنها یا به کار گرفتن روشی جدیدتر در این باره باید اقدامی فوری و گسترده و پیگیر و جدی به عمل آید. باید ضمن پیشگیری از بیشتر تباه شدن این میراث گرانبها و نابودی جبران ناپذیر دستنوشته های عزیز، آنها را برای استفاده در اختیار پژوهندگان قرار داد و این کار را هر چه زودتر و بهتر عملی کرد تا راسوهای هندی کوچک، به نام گلاهری (gelahri)، با دم نرم و درازشان، هنگام گشت و گذار در حیات ویرانه کتابخانه نخست دستور مهرجی رانا، در نوساری، دلشان بر ما نسوزد یا بر ما نخندند و با خود نگویند که در روزگاری که اینهمه فناوری و توانایی و دانایی در دسترس نوع بشر و نسل مردم هست، چرا قدر این همسایگان بی پناه و دورافتاده و غمین ما را کسی نشناخت و چرا کرم کتاب و رطوبت را از جان رنجور این گرانقدران قدرناشناخته دور نکرد؟

پیشنهاد تشکیل انجمنی بین المللی که نخست دست به شناساندن ارزش عملی و بنیادی و جهانی این بخش از میراث فرهنگی ایران بزند، و ثانیا با جدیت به برنامه ریزی و اقدام و هدایت کارهای درست و عملی در این زمینه دست یازد، دارای ضرورتی روشن و قطعی است. امید می رود که توجه و اقدام جناب مسجدجامعی و دیگر مسئولان دانشی و فرهنگی و نیز کسانی که دلبستگی و خرد و امکان یاوری و همت دارند، سرآغازی فرخنده باشد و با عنایت پروردگار توانندگان و دانندگان دست به کار می زنند که در این زمینه «غصه سرآید»

منبع:
چند سخن ، کتایون مزداپور، به کوشش ویدا نداف ، تهران: فروهر (1389)

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته