مقبره‎ی شیخ صوفی عبدالله

مقبره‌ی صوفی عبدالله در بخش جالق از توابع شهرستان سراوان در هشتاد و پنج کیلومتری شمال شرقی در نزدیکی مرز پاکستان واقع شده است (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سراوان و سوران «مقابر سورو و شیشه ریز»، 1378، ص2).

تعداد کلمات: 1000 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 4 دقیقه

نویسنده: امین رضا کمالیان

نام: میرعبدالله؛ ملقب به صوفی ملاعبدالله/ نشانی: شهرستان سراوان، بخش جالق، روستای شیشه ریز، مقابر سورو و شیشه ریز/ قدمت: دوره‌ی ایلخانی/ دایر/ مدیریت: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری/ ثبت در فهرست میراث فرهنگی: به شماره‌ی 3063 در تاریخ 1379

این منطقه در گذشته، با نام گلشن مکانی آباد بوده است که بر اثر حمله مغولان در سال‌های 617 هـ.ق به تاراج رفت و بعد از آن به جالق یعنی چیز له شده تغییر نام یافته است. (افشار سیستانی، 1363، ص233).

دسترسی به آن از طریق جاده‌ی اصلی سراوان به جالق و ناهوگ امکان‌پذیر است. پس از طی مسافتی در جاده‌ی اصلی و پس از عبور از ناهوگ، شهر جالق در میان درختان سر به فلک کشیده‌ی نخلستان‌های خرما نمایان می‌شود. فاصله‌ی مقبره تا جاده‌ی اصلی چهارکیلومتر و تا شهر جالق دو کیلومتر است که دسترسی به مقبره از طریق جاده ممکن است و معمولاً زائران با وسایط نقلیه پس از عبور از کوچه‌های تنگ و باریک خود را به مقبره می‌رسانند. آب و هوای روستا گرم و مرطوب است. شهر جالق جمعیتی در حدود دوازده هزار نفر دارد. شغل مردمان این روستا بیشتر کشاورزی، دامداری و تجارت است (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سراوان و سوران، بی‌تا، ص85-94).

تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:
به لحاظ قدمت زیاد و فقدان منابع مکتوب و مدون در مورد صاحب مقبره اطلاعات کافی درباره‌ی آنها در دست نیست. بنا به گفته‌ی معتمدان و اعضای شورای اسلامی جالق، عبدالله ملقب به صوفی ملاعبدالله که مورد احترام اهالی و حاکمان گذشته جالق و سراوان و شهرهای مرزی بلوچستان و پاکستان بود در دوره‌ی حکومت ایلخانان در جالق و سراوان زندگی می‌کرد. نامبرده به علت دینداری، پارسایی و خداپرستی مورد توجه مردم این منطقه بود و به همین دلیل، تا پایان عمر در آنجا زندگی می‌کرد. نقل است که وی را بعد از وفات مردم در قبرستان منطقه شیشه ریزِ جالق، که قدمت بسیار زیادی دارد به خاک سپردند.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره در میان باغ‌ها و درختان سرسبز نخل خرما در فضایی باز و زمینی هموار بنا شده است. در نزدیکی مقبره، چند اثر تاریخی وجود دارد که همگی در فهرست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفته‌اند. در سال‌های اخیر، این مقبره مرمت و بازسازی شده است. بنای مقبره، اتاق مستطیل شکل خشت و گلی است با دو سقف بسیار بلند گنبدی.

بنا به گفته‌ی کارشناسنان میراث فرهنگی سراوان این بنا از زمانی که ساخته شده تاکنون چندین بار مرمت و با اندود کاهگل تعمیر شده است. آنها اظهار کردند که بنای اولیه‌ی مقبره مربوط به دوره‌ی قبل از ایلخانی است. با توجه به اینکه در سالهای اخیر، بنا مرمت و دیوارهای آن بازسازی شده است به دلیل عدم محافظت فیزیکی به این بنا چندین بار غارتگران فرهنگی هجوم برده‌اند. به همین دلیل، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در ورودی اصلی بنا را با خشت و گل مسدود کرده است و بازدیدکنندگان برای ورود به مقبره باید از اتاق متصل به آن، عبور کنند که در گذشته محل برگزاری مراسم دعا و نیایش بوده است.

محوطه و معماری کنونی مقبره

مقبره‌ی میرعبدالله، که در غربی‌ترین مقبره‌ی مقابر شیشه‌ریز است، از لحاظ معماری و همچنین تدفین گروهی، اهمیت خاصی دارد. این مقبره از دو فضای معماری مربع شکل کوچک و بزرگ متشکل است که به یکدیگر متصل شده‌اند. محوطه‌ی مربع شکل کوچک‌تر در ابتدای ورودی مقبره است و ابعادی در حدود شش متر و سی سانتی‌متر در شش مترمربع دارد، ورودی بنا از سمت شرق در حدود سه متر عرض دارد و نود سانتی‌متر هم عرض طاقچه آن است این چهار دیواری با گنبد کوچکی بر فراز آن، ورودی مقبره است که در پشت آن قرار دارد و در دیواره شمالی و جنوبی این فضا دو پنجره تعبیه شده است که هوای تازه را به داخل مقبره اصلی هدایت می‌کند. فضای داخلی مقبره، هفت متر و پنجاه سانتی‌متر در هشت متر و بیست سانتی‌متر و فضای بیرونی آن ده متر و پنجاه سانتی‌متر در ده متر است، در هر طرف ورودی یک طاقچه وجود دارد و در اضلاع شمالی و غربی و جنوبی هر طرف، دو طاقچه تعبیه شده است به اضافه‌ی هواکش و نورگیرهایی در بالای آنها.

در داخل مقبره، تعداد زیادی مقابر پلکانی پنج، شش طبقه‌ی ساخته شده از خشت خام وجود دارد که تمام سطح داخلی مقابر با اندودی از گچ پوشیده شده است. در مرکز مقبره‌ای، که از مابقی قبور بزرگ‌تر است، احتمالاً به خاطر این شخص ساخته شده است و دیگر قبرها بعداً در اطراف آن جای گرفته‌اند. به احتمال زیاد، این قبر در اواخر عصر سلاجقه و در حمله‌ی مغول آسیب دیده است. پوشش سقف این مکان به صورت گنبدی است (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سراوان و سوران «مقابر سورو و شیشه ریز» 1378، ص6-7).

توضیحات تکمیلی و ملاحظات

زائران:
بنا به گفته‌ی راویان محلی، زائران در گذشته از شهرهای سراوان و جالق و روستاهای مجاور یا برخی از شهرهای استان و بعضی از شهرهای دیگر به این مکان مراجعه می‌کرده‌اند اما اکنون این حضور کم‌رنگ‌تر شده است. معمولاً زوار با خواندن فاتحه و قرآن به دعا می‌پردازند.

موقوفات:
این بنا از بدو ساخت به عنوان آرامگاه و محل تدفین در نظر گرفته شده و به صورت متروکه باقی مانده است و هیچ‌گونه استفاده‌ای از آن نمی‌شود فاقد مالکیت شخص یا سازمان خاصی است (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان «مقابر شیشه ریز و سورو» 1378، ص16).

دفن شدگان:
در کف مقبره دوازده قبر کوچک و بزرگ قرار دارد، این قبور از لحاظ شکل ظاهری همانند قبرهای روستای هفتاد ملا به صورت پلکانی و پشته‌‎ای ساخته شده‌اند (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سراوان و سوران مقابر «شیشه‌ریز و سورو» 1378، ص6) که در سال‌های اخیر تخریب و تنها چهار قبر قابل مشاهده است.

متولیان و خادمان:
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان

راویان محلی:
سعید امرا؛ اسلام ارباب؛ خسرو سپاهی

تحقیق میدانی:
فروردین ماه 1390

منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.

مطالب مرتبط
مقبره‎ی سید پادشاه
کشف مقبره توتانخامون
مقبره‎ی حاجی میا