مقبره‌ی شیخ فرح‌الدین در روستای سورکمب از توابع شهرستان کنارک، بخش بخش مرکزی، به فاصله‌ی بیست و نه کیلومتری از دهستان جهلیان و چهل و نه کیلومتری شهرستان کنارک قرار گرفته است. مقبره‌ی شیخ فرح در نزدیکی مقبره‌ی شیخ حمید است و دسترسی به این مقبره از طریق جاده‌ی اصلی کنارک و چابهار به شهرستان نیکشهر امکان‌پذیر است. پس از طی نمودن مسافتی نزدیک به بیست کیلومتر در جاده‌ی اصلی به جاده‌ی فرعی روستای سورکمب نمایان می‌شود. روستای سورکمب دارای جمعیتی برابر با 605 نفر است.
تعداد کلمات: 1052 کلمه/ زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
تعداد کلمات: 1052 کلمه/ زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
نویسنده: امین رضا کمالیان
نام: فرح‌الدین؛ ملقب به شیخ فرح/ نشانی: شهرستان کنارک، بخش مرکزی، دهستان جهلیان، روستای سورکمب/ تاریخ نخستین بنا: هشتاد سال
موقعیت مقبره
مقبره‌ی شیخ فرح‌الدین در روستای سورکمب از توابع شهرستان کنارک، بخش بخش مرکزی، به فاصله‌ی بیست و نه کیلومتری از دهستان جهلیان و چهل و نه کیلومتری شهرستان کنارک قرار گرفته است. مقبره‌ی شیخ فرح در نزدیکی مقبره‌ی شیخ حمید است و دسترسی به این مقبره از طریق جاده‌ی اصلی کنارک و چابهار به شهرستان نیکشهر امکان‌پذیر است. پس از طی نمودن مسافتی نزدیک به بیست کیلومتر در جاده‌ی اصلی به جاده‌ی فرعی روستای سورکمب نمایان می‌شود. روستای سورکمب دارای جمعیتی برابر با 605 نفر است.
مردمان این روستا بیشتر به کشاورزی، دامداری و داد و ستد مشغول هستند. فاصله‌ی مقبره شیخ تا جاده‌ی اصلی بیست و چهار کیلومتر و تا روستای سورکمب نوزده کیلومتر است. این مسیر جاده‌ی مشخصی ندارد و معمولاً زائران پیاده یا با چهارپایان، خود را به مقبره می‌رسانند. مقبره بر تپه‌ای باستانی واقع شده است که بنا به گفته‌ی کارشناسان میراث فرهنگی کنارک، قدمت تپه‌ی مذکور در حدود چهار تا پنج هزار سال پیش از میلاد مسیح تخمین زده می‌شود. آثاری که از کوزه‌های شکسته‌ی قدیمی در این محل به چشم می‌خورد گواهی بر این مدعاست. آب و هوای این روستا گرم و مرطوب است.
مردمان این روستا بیشتر به کشاورزی، دامداری و داد و ستد مشغول هستند. فاصله‌ی مقبره شیخ تا جاده‌ی اصلی بیست و چهار کیلومتر و تا روستای سورکمب نوزده کیلومتر است. این مسیر جاده‌ی مشخصی ندارد و معمولاً زائران پیاده یا با چهارپایان، خود را به مقبره می‌رسانند. مقبره بر تپه‌ای باستانی واقع شده است که بنا به گفته‌ی کارشناسان میراث فرهنگی کنارک، قدمت تپه‌ی مذکور در حدود چهار تا پنج هزار سال پیش از میلاد مسیح تخمین زده می‌شود. آثاری که از کوزه‌های شکسته‌ی قدیمی در این محل به چشم می‌خورد گواهی بر این مدعاست. آب و هوای این روستا گرم و مرطوب است.
تاریخچه‌ی مقبره
الف) نام و نشان صاحب مقبره:
بنا به گفته‌ی راویان محلی، شیخ فرح‌الدین؛ فردی عالم و روحانی از اصل و نسب اعراب بود. پدر وی سال‌ها قبل، برای کار تجارت و تبلیغ امور دینی از گوادر پاکستان به چابهار مهاجرت نمود. بعد از سال‌ها سکونت خود و فرزندانش در چابهار، فرزند ارشد او به نام شیخ فرح به کنارک نقل مکان کرد. شیخ در نزدیکی محل دفنش، که در آن زمان قناتی وجود داشت، به کشاورزی مشغول شد. علاوه بر آن، مردم روستا را در انجام امور دینی راهنمایی می‌کرد. وی تا آخر عمر در این منطقه مستقر بود. در کنار قبر شیخ، محوطه‌ی سنگ چینی به چشم می‌خورد که بنا به اظهارات روستاییان، شیخ آن را خودش به عنوان مسجدی برای اقامه‌ی نماز ساخت و قبر شیخ در کنار محراب آن مسجد قرار گرفت.
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
به گفته‌ی راویان محلی، پس از فوت شیخ فرح‌الدین بنا به وصیت وی بر بلندای تپه‌ای در نزدیکی روستا دفن شد و با توجه به احترامی که در نزد اهالی روستا و روستاهای همجوار داشت روی قبر شیخ را اهالی اتاقکی مربع شکل ساختند که قدمت آن را بیش از هشتاد سال می‌دانند.
بنا به گفته‌ی راویان محلی، شیخ فرح‌الدین؛ فردی عالم و روحانی از اصل و نسب اعراب بود. پدر وی سال‌ها قبل، برای کار تجارت و تبلیغ امور دینی از گوادر پاکستان به چابهار مهاجرت نمود. بعد از سال‌ها سکونت خود و فرزندانش در چابهار، فرزند ارشد او به نام شیخ فرح به کنارک نقل مکان کرد. شیخ در نزدیکی محل دفنش، که در آن زمان قناتی وجود داشت، به کشاورزی مشغول شد. علاوه بر آن، مردم روستا را در انجام امور دینی راهنمایی می‌کرد. وی تا آخر عمر در این منطقه مستقر بود. در کنار قبر شیخ، محوطه‌ی سنگ چینی به چشم می‌خورد که بنا به اظهارات روستاییان، شیخ آن را خودش به عنوان مسجدی برای اقامه‌ی نماز ساخت و قبر شیخ در کنار محراب آن مسجد قرار گرفت.
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
به گفته‌ی راویان محلی، پس از فوت شیخ فرح‌الدین بنا به وصیت وی بر بلندای تپه‌ای در نزدیکی روستا دفن شد و با توجه به احترامی که در نزد اهالی روستا و روستاهای همجوار داشت روی قبر شیخ را اهالی اتاقکی مربع شکل ساختند که قدمت آن را بیش از هشتاد سال می‌دانند.
محوطه و معماری کنونی مقبره
بنای مقبره‌ی شیخ فرح بر بلندای تپه‌ای کم ارتفاع در حاشیه‌ی روستای سورکمب کنارک واقع است، این بنا شامل اتاق مربع شکل با سقفی گنبدی به ابعاد دو متر و شصت در دو متر و شصت سانتی‌متر است که از خشت پخته و آجر و ملاط سیمان و ماسه و گل ساخته شده است. ارتفاع دیواره‌های این بنا از کف زمین‌های اطراف تا زیر گنبد به دو متر و چهل سانتی‌متر می‌رسد.
سقف این بنا گنبدی با ساختار بومی است؛ به این صورت که با استفاده از چوب درختان چش (درختانی که از چوب آنها در ساخت لنج و ادوات موسیقی استفاده می‌شود و در منطقه وجود دارد) به صورت گنبدی بالا آمده و سپس سطح آن را در ابتدا با کاهگل و در نهایت با سیمان پوشانده‌اند. این گنبد از داخل همچون سبدی وارونه به نظر می‌رسد و از بیرون به صورت نیم دایره‌ای است با زائده‌ای در نوک آن.
در ورودی بنا فلزی است به ابعاد دو متر و هفتاد سانتی‌متر در پنجاه و پنج سانتی‌متر به رنگ آبی که در قسمت بالای در ورودی، نورگیری به ابعاد سی و پنج سانتی‌متر در پانزده سانتی‌متر وجود دارد که به جهت تأمین نور مقبره و همچنین انداختن نذورات زائران ساخته شده است. دیوارهای داخلی بنا با سیمان سیاه و ماسه به صورت ناهموار سیمان کاری شده است. در سمت روبه روی در، طاقچه‌ای کشیده و مثلثی شکل هست که در آن، ظروف مخصوص عود و مواد خوشبو کننده قرار داده‌اند. از دیگر عناصر معماری موجود در فضای داخل، می‌توان به دو طاقچه‌ی کوچک دیگر در سمت چپ قبر اشاره نمود. قبر شیخ فرح در وسط به ابعاد یک متر و هشتاد سانتی‌متر در هشتاد سانتی‌متر ساخته شده است و در حدود چهل سانتی‌متر پایینتر از کف مقبره قرار دارد. بر روی قبر، پارچه‌های قرمز و سبز رنگی پهن شده است با آیاتی از قرآن از جمله چهارقل و آیت الکرسی و نیز نمایی از کعبه و گنبد خضراء، مناره، ماه و ستاره.
در قسمت شمالی قبر، عمامه، عبا و یک عدد شال گذاشته شده که می‌گویند شیخ فرح در آخرین ساعات زندگی آنها را بر تن داشته است. در سمت دیگر قبر، چمدان فلزی قرمز رنگی به جهت نگهداری اشیاء وجود دارد.
سقف این بنا گنبدی با ساختار بومی است؛ به این صورت که با استفاده از چوب درختان چش (درختانی که از چوب آنها در ساخت لنج و ادوات موسیقی استفاده می‌شود و در منطقه وجود دارد) به صورت گنبدی بالا آمده و سپس سطح آن را در ابتدا با کاهگل و در نهایت با سیمان پوشانده‌اند. این گنبد از داخل همچون سبدی وارونه به نظر می‌رسد و از بیرون به صورت نیم دایره‌ای است با زائده‌ای در نوک آن.
در ورودی بنا فلزی است به ابعاد دو متر و هفتاد سانتی‌متر در پنجاه و پنج سانتی‌متر به رنگ آبی که در قسمت بالای در ورودی، نورگیری به ابعاد سی و پنج سانتی‌متر در پانزده سانتی‌متر وجود دارد که به جهت تأمین نور مقبره و همچنین انداختن نذورات زائران ساخته شده است. دیوارهای داخلی بنا با سیمان سیاه و ماسه به صورت ناهموار سیمان کاری شده است. در سمت روبه روی در، طاقچه‌ای کشیده و مثلثی شکل هست که در آن، ظروف مخصوص عود و مواد خوشبو کننده قرار داده‌اند. از دیگر عناصر معماری موجود در فضای داخل، می‌توان به دو طاقچه‌ی کوچک دیگر در سمت چپ قبر اشاره نمود. قبر شیخ فرح در وسط به ابعاد یک متر و هشتاد سانتی‌متر در هشتاد سانتی‌متر ساخته شده است و در حدود چهل سانتی‌متر پایینتر از کف مقبره قرار دارد. بر روی قبر، پارچه‌های قرمز و سبز رنگی پهن شده است با آیاتی از قرآن از جمله چهارقل و آیت الکرسی و نیز نمایی از کعبه و گنبد خضراء، مناره، ماه و ستاره.
در قسمت شمالی قبر، عمامه، عبا و یک عدد شال گذاشته شده که می‌گویند شیخ فرح در آخرین ساعات زندگی آنها را بر تن داشته است. در سمت دیگر قبر، چمدان فلزی قرمز رنگی به جهت نگهداری اشیاء وجود دارد.
توضیحات تکمیلی و ملاحظات
زائران:
بنا به گفته‌ی راویان محلی، زائران از روستاهای مجاور به جهت زیارت حضور پیدا می‌کنند و معمولاً با خواندن فاتحه و قرآن به دعا و نیایش می‌پردازند. با توجه به اعتقادات و احترام این مکان، مراجعه کنندگان بدون وضو حق ورود به داخل اتاق را ندارند.
نذورات:
بیشتر نذورات را در روز پنجشنبه زائران در بین مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند. این نذورات معمولاً شامل خرما، نان روغنی و حلوای بروکی است که از کنجد، روغن، شکر و نشاسته درست می‌شود. در مواقعی گوسفند هم برای قربانی و نذر در این مکان ذبح می‌شود که گوشت آن را در بین زائران و مستمندان تقسیم می‌کنند.
مراسم:
بعد از انجام مراسم فاتحه و دعا، خادم مقبره به سخنرانی می‌پردازد. در روزهای پنجشنبه زوار با کتاب‌های قرآن و حدیث، که همراه دارند، به نیت برآورده شدن آرزوها، شفای مریض‌ها و عفو و رحمت و مغفرت به دعا و نیایش می‌پردازند.
در نزدیکی در ورودی به مقبره دو تکه چوب را با سنگ‌هایی به زمین محکم کرده‌اند که بنا به اعتقادات مردم روستا پارچه‌هایی رنگی (سفید، قرمز، آبی، صورتی) را به نیت برآورده شدن حاجات به آنها گره می‌زنند.
متولیان و خادمان:
ملا بِجّار؛ رحیم‌داد ابابکری
راویان محلی:
ملا بِجّار شهداد رحمتی؛ اکبر ارفنده
تحقیق میدانی:
اسفندماه 1388
بنا به گفته‌ی راویان محلی، زائران از روستاهای مجاور به جهت زیارت حضور پیدا می‌کنند و معمولاً با خواندن فاتحه و قرآن به دعا و نیایش می‌پردازند. با توجه به اعتقادات و احترام این مکان، مراجعه کنندگان بدون وضو حق ورود به داخل اتاق را ندارند.
نذورات:
بیشتر نذورات را در روز پنجشنبه زائران در بین مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند. این نذورات معمولاً شامل خرما، نان روغنی و حلوای بروکی است که از کنجد، روغن، شکر و نشاسته درست می‌شود. در مواقعی گوسفند هم برای قربانی و نذر در این مکان ذبح می‌شود که گوشت آن را در بین زائران و مستمندان تقسیم می‌کنند.
مراسم:
بعد از انجام مراسم فاتحه و دعا، خادم مقبره به سخنرانی می‌پردازد. در روزهای پنجشنبه زوار با کتاب‌های قرآن و حدیث، که همراه دارند، به نیت برآورده شدن آرزوها، شفای مریض‌ها و عفو و رحمت و مغفرت به دعا و نیایش می‌پردازند.
در نزدیکی در ورودی به مقبره دو تکه چوب را با سنگ‌هایی به زمین محکم کرده‌اند که بنا به اعتقادات مردم روستا پارچه‌هایی رنگی (سفید، قرمز، آبی، صورتی) را به نیت برآورده شدن حاجات به آنها گره می‌زنند.
متولیان و خادمان:
ملا بِجّار؛ رحیم‌داد ابابکری
راویان محلی:
ملا بِجّار شهداد رحمتی؛ اکبر ارفنده
تحقیق میدانی:
اسفندماه 1388
منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.
مطالب مرتبط
مقبره‌ی شیخ علی
مقبره‌ی آقا سید باقر
مقبره‌ی چراگان
