استقرارهای انسانی از دیرباز در این سرزمین به وجود آمده و شواهد باستان‌شناسی گواه آن است. تراکم زیاد محوطه‌های باستانی در این شهرستان در دوره‌های مفرغ، تاریخی و اسلامی از جمله عواملی است که انجام پژوهش‌های دامنه‌دار را در این زمینه ایجاب می‌نماید.
شهرستان نیکشهر در قسمت جنوب شرقی ایران با وسعت 23930 کیلومترمربع و با جمعیت 188714 نفر در جنوب شهرستان ایرانشهر و شمال شهرستان چابهار و غرب شهرستان سرباز واقع شده است.
تعداد کلمات: 1033/ تخمین زمان مطالعه: 4 دقیقه.
نویسنده: امین رضا کمالیان
نام: شیخ هلیر (خلیل)؛ معروف به شیخ شمیل/ نشانی: شهرستان نیکشهر، بخش مرکزی، روستای کرین دوک (منطقه حفاظت شده پوزک)/ دایر: زمین‌های کشاورزی/ مدیریت: مردمی
مقبره‌ی شیخ شمیل در منطقه‌ای کوهستانی بر بستر رسوبی و سطح سنگلاخی به فاصله‌ی چهل و پنج کیلومتری جنوب شهر نیکشهر به سمت چابهار و در سه کیلومتری روستای کرین دوک واقع شده است. روستای کرین دوک، روستایی است در منطقه‌ی کوهستانی و با جمعیت سی و دو خانوار که منازل مسکونی آن به صورت کپر است این کپرها به شکل ابتدایی و از چوب شاخه درخت خرما و برگ‌داز (نخل وحشی) ساخته شده است. ساکنان این روستا به دامداری و کشاورزی مشغول‌اند. فقدان جاده و مسیر سنگلاخ و کوهستانی به فاصله‌ی سه کیلومتر از روستا، دسترسی به مقبره‌ی شیخ را دشوار کرده است. زائران معمولاً با پای پیاده یا با استفاده از چارپایان، غالباً الاغ و شتر با دشواری به زیارت این مقبره می‌روند. به همین لحاظ تعداد زائران اندک است.
با توجه به فاصله‌ی این مکان تا مرکز شهر و نبود جاده و همچنین تأثیر عوامل طبیعی از جمله باد، باران، گرمی و رطوبت هوا و متروک شدن روستا به دلیل خشکسالی‌های چندین ساله، بنای مقبره تا حدی تخریب شده است.
روستای کرین دوک نمونه‌ی مستندی از یک منطقه مهجور و محروم در استان سیستان و بلوچستان است.
تاریخچه‌ی مقبره
الف) نام و نشان صاحب مقبره:
شیخ هلیر (خلیل) معروف به شیخ شمیل، ساکن روستای شمیل از توابع شهرستان نیکشهر بوده است که وی را در ردیف مشایخ معروف بلوچستان قرار داده‌اند (زنده دل، 1379، ص92؛ افشار سیستانی، 1363، ص252). هیچ‌گونه اطلاعات مستندی در منابع تاریخی در مورد شیخ شمیل وجود ندارد و از تاریخ یا چگونگی درگذشت وی اطلاعی در دست نیست. بنا به اظهارات راویان محلی، نامبرده هفت نسل قبل فوت کرده است. برخی دیگر وی را از مهاجران دانسته‌اند که از جای دیگر به این روستا نقل مکان کرده و بعد از مدتی به مرگ طبیعی درگذشته است. از آنجا که عده‌ای بر این باورند که شیخ را در محلی که دفن است زمین بلعیده است، احتمال می‌رود که فرد یا افرادی او را به قتل رسانده باشند.
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره بر بلندی قرار گرفته و فاقد بنا او از گذشته تاکنون به همین شکل سنگ‌چین بوده است. فقر منطقه، طولانی بودن مسیر، فقدان امکانات و نبود راههای ارتباطی مناسب از جمله عواملی است که مانع از هرگونه ساخت و ساز شده است.
از ضلع شرقی و جنوبی آن، رودخانه‌ی بزرگ نیکشهر عبور می‌کند که به دریای عمان می‌ریزد. در ضلع غربی آن دره‌ای است با درختان انبوه کهور، کنار و نخل؛ ضلع شمالی آن به منطقه باز دشت مانندی منتهی می‌شود. در هر حال، چشم‌انداز چهار سوی مقبره ستودنی است و حضور در جوار مقبره در آن فضای طبیعی نوعی آرامش خاطر به زائران می‌بخشد.
شیخ هلیر (خلیل) معروف به شیخ شمیل، ساکن روستای شمیل از توابع شهرستان نیکشهر بوده است که وی را در ردیف مشایخ معروف بلوچستان قرار داده‌اند (زنده دل، 1379، ص92؛ افشار سیستانی، 1363، ص252). هیچ‌گونه اطلاعات مستندی در منابع تاریخی در مورد شیخ شمیل وجود ندارد و از تاریخ یا چگونگی درگذشت وی اطلاعی در دست نیست. بنا به اظهارات راویان محلی، نامبرده هفت نسل قبل فوت کرده است. برخی دیگر وی را از مهاجران دانسته‌اند که از جای دیگر به این روستا نقل مکان کرده و بعد از مدتی به مرگ طبیعی درگذشته است. از آنجا که عده‌ای بر این باورند که شیخ را در محلی که دفن است زمین بلعیده است، احتمال می‌رود که فرد یا افرادی او را به قتل رسانده باشند.
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره بر بلندی قرار گرفته و فاقد بنا او از گذشته تاکنون به همین شکل سنگ‌چین بوده است. فقر منطقه، طولانی بودن مسیر، فقدان امکانات و نبود راههای ارتباطی مناسب از جمله عواملی است که مانع از هرگونه ساخت و ساز شده است.
از ضلع شرقی و جنوبی آن، رودخانه‌ی بزرگ نیکشهر عبور می‌کند که به دریای عمان می‌ریزد. در ضلع غربی آن دره‌ای است با درختان انبوه کهور، کنار و نخل؛ ضلع شمالی آن به منطقه باز دشت مانندی منتهی می‌شود. در هر حال، چشم‌انداز چهار سوی مقبره ستودنی است و حضور در جوار مقبره در آن فضای طبیعی نوعی آرامش خاطر به زائران می‌بخشد.
محوطه و معماری کنونی مقبره
به دلیل فقدان ساخت و ساز در منطقه، محوطه‌ی مشخصی برای مقبره در نظر گرفته نشده است. این مقبره بنا ندارد؛ اما دیواری سنگ چین شده به ارتفاع کمتر از یک متر به صورت دایره‌ای دور تا دور قبر را محصور کرده است. با توجه به اعتقادات و باورهای محلی، بالای سر قبر دو چوب به ارتفاع بیش از یک متر قرار گرفته است که پارچه‌هایی رنگی به جهت برآورده شدن حاجات به آن گره زده‌اند. بر روی قبر پارچه‌ای قرمز رنگ از جنس مخمل با آیاتی به رنگ سفید از سوره‌ی «ناس» و تصویری از کعبه آراسته شده است.
توضیحات تکمیلی و ملاحظات
زائران:
زائران این مکان بیشتر افراد ساکن روستای کرین دوک و روستاهای اطراف هستند؛ البته بنا به گفته راوی، این مقبره در طی سال زائرانی از کشورهای عربی، پاکستان و افغانستان نیز دارد. در سالهای اخیر تعداد زائران نسبت به گذشته کاهش یافته است.
نذورات:
باور ساکنان محلی بر این است که روزهای دوشنبه و پنجشنبه، روزهای قبولی نیت و خواسته از سوی خداوند است؛ بنابراین بیشتر زائران در این دو روز به مقبره می‌آیند.
نذورات شامل گوشت قربانی (گوسفند، بز) و همچنین خرما، شیرینی و آب‌نبات است که در بین زائران توزیع می‌شود.
موقوفات:
مقبره هیچ‌گونه مشخصات ثبتی ندارد و فردی محلی آن را اداره می‌کند.
مراسم:
طبق باور، از رسم‌های مهمی که در این مکان ساکنان دهستان کرین دوک و زائران دیگر انجام می‌دهند، آن است که والدین زمانی که برای اولین بار موی سر فرزند پسر خود را می‌تراشند به این مکان می‌آیند و موهای تراشیده را در کیسه‌ی کوچک رنگی (سبز، آبی، قرمز) می‌ریزند و به درختی که در همان نزدیکی است آویزان می‌کنند و بدین طریق، سلامتی و سعادت فرزند خود را از خداوند طلب می‌نمایند.
همچنین با توجه به مشاهدات عینی دود کردن مشک نیز در این مکان صورت می‌گیرد.
دفن شدگان:
در نزدیکی ضلع شمال غربی مقبره، قبر دیگری قرار دارد که تقریباً متصل به آن است و نام و نشان شخص مدفون مشخص نیست. احتمال می‌دهند که فرد مدفون شده از مریدان نزدیک شیخ باشد و راویان اظهار می‌دارند که این دو با هم فوت کرده (یا کشته شده) یا در زمین فرو رفته‌اند. این قبر نیز همانند قبر شیخ شمیل سنگ‌چین است و بر آن پارچه‌ای سفید رنگ پهن شده که بر روی پارچه تکه‌هایی سفال گذاشته شده است.
متولیان و خادمان:
خادم مقبره کریم بخش بلوچ زهی از اهالی محلی و کدخدای کرین دوک است. دیگر خدام قبلی عبارت بوده‌اند از علی- در محمد- مرادبخش.
راویان محلی:
کریم‌بخش بلوچ‌زهی؛ ابراهیم چاکرزهی؛ عبدالکریم باشنده
تحقیق میدانی:
1388/11/8
زائران این مکان بیشتر افراد ساکن روستای کرین دوک و روستاهای اطراف هستند؛ البته بنا به گفته راوی، این مقبره در طی سال زائرانی از کشورهای عربی، پاکستان و افغانستان نیز دارد. در سالهای اخیر تعداد زائران نسبت به گذشته کاهش یافته است.
نذورات:
باور ساکنان محلی بر این است که روزهای دوشنبه و پنجشنبه، روزهای قبولی نیت و خواسته از سوی خداوند است؛ بنابراین بیشتر زائران در این دو روز به مقبره می‌آیند.
نذورات شامل گوشت قربانی (گوسفند، بز) و همچنین خرما، شیرینی و آب‌نبات است که در بین زائران توزیع می‌شود.
موقوفات:
مقبره هیچ‌گونه مشخصات ثبتی ندارد و فردی محلی آن را اداره می‌کند.
مراسم:
طبق باور، از رسم‌های مهمی که در این مکان ساکنان دهستان کرین دوک و زائران دیگر انجام می‌دهند، آن است که والدین زمانی که برای اولین بار موی سر فرزند پسر خود را می‌تراشند به این مکان می‌آیند و موهای تراشیده را در کیسه‌ی کوچک رنگی (سبز، آبی، قرمز) می‌ریزند و به درختی که در همان نزدیکی است آویزان می‌کنند و بدین طریق، سلامتی و سعادت فرزند خود را از خداوند طلب می‌نمایند.
همچنین با توجه به مشاهدات عینی دود کردن مشک نیز در این مکان صورت می‌گیرد.
دفن شدگان:
در نزدیکی ضلع شمال غربی مقبره، قبر دیگری قرار دارد که تقریباً متصل به آن است و نام و نشان شخص مدفون مشخص نیست. احتمال می‌دهند که فرد مدفون شده از مریدان نزدیک شیخ باشد و راویان اظهار می‌دارند که این دو با هم فوت کرده (یا کشته شده) یا در زمین فرو رفته‌اند. این قبر نیز همانند قبر شیخ شمیل سنگ‌چین است و بر آن پارچه‌ای سفید رنگ پهن شده که بر روی پارچه تکه‌هایی سفال گذاشته شده است.
متولیان و خادمان:
خادم مقبره کریم بخش بلوچ زهی از اهالی محلی و کدخدای کرین دوک است. دیگر خدام قبلی عبارت بوده‌اند از علی- در محمد- مرادبخش.
راویان محلی:
کریم‌بخش بلوچ‌زهی؛ ابراهیم چاکرزهی؛ عبدالکریم باشنده
تحقیق میدانی:
1388/11/8
منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.
مطالب مرتبط
مقبره‌ی باباحاجی
مقبره‌ی بی‌بی دوست
مقبره‌ی سید دخل شاه بخاری
