مقبره‌ی شیخ صابر بر تپه‌های باستانی بین روستای ده کول و اسلام آباد علیا از توابع بخش بنجار در شمال شرقی شهر زابل واقع شده است. دسترسی به مقبره از طریق جاده‌ی فرعی روستای ده کول امکان‌پذیر است. فاصله‌ی مقبره تا زابل بیش از هفت کیلومتر است که در حدود چهار کیلومتر آن خاکی است. این مقبره به فاصله‌ی بیست و پنج متری از جاده‌ی فرعی و به فاصله‌ی پانصد متر از روستای ده کول قرار گرفته است. تپه‌ای که این مقبره بر آن واقع شده است از جمله تپه‌های باستانی است که در اطراف آن بقایای متعلق به دوران اشکانی و آثاری از سفال‌های اسلامی با لعاب سبز، نخودی و قرمز همراه با نقوش اسلامی مشاهده می‌شود.
تعداد کلمات: 678 کلمه / زمان تقریبی مطالعه: 2 دقیقه
تعداد کلمات: 678 کلمه / زمان تقریبی مطالعه: 2 دقیقه
نویسنده: امین رضا کمالیان
نام: شیخ صابر/ نشانی: شهرستان زابل، بخش مرکزی، دهستان شیب آب، روستای ده کول/ تاریخ نخستین بنا: صفویه (1111-1196ق)/ دایر/ مدیریت: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری/ ثبت در فهرست میراث فرهنگی: به شماره 6486 در تاریخ 1386/7/7
تاریخچه‌ی مقبره
نام و نشان صاحب مقبره:
مدارک مدون و مستندی دربارهی مشخصات فردی، تاریخ تولد و مرگ شیخ صابر در دست نیست. شواهد رفتاری در بین مردمان منطقه حاکی از آن است که شیخ صابر از جایگاه رفیعی در نزد مردم برخوردار بوده است و مورد احترام مردم منطقه است.
سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره بر تپه‌های باستانی دوران اشکانی بنا شده است. اما اسناد معاملاتی زمان حکومت سلیمان خان کیانی در طی سال‌های 1111-1196 هـ.ق مقارن با دوران صفویه حاکی از آن است که اراضی تپه‌ای که مقبره بر آن واقع شده است با عنوان شیخ صابر مورد معامله قرار گرفته است. بر این اساس، احداث بنای اولیه این مقبره قبل از سال‌های مذکور تخمین زده می‌شود. آثار به جا مانده نیز بر قدمت کهن بنا گواه است. قبرستان عمومی متعلق به روستای ده کول و اسلام آباد سفلی است.
مدارک مدون و مستندی دربارهی مشخصات فردی، تاریخ تولد و مرگ شیخ صابر در دست نیست. شواهد رفتاری در بین مردمان منطقه حاکی از آن است که شیخ صابر از جایگاه رفیعی در نزد مردم برخوردار بوده است و مورد احترام مردم منطقه است.
سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره بر تپه‌های باستانی دوران اشکانی بنا شده است. اما اسناد معاملاتی زمان حکومت سلیمان خان کیانی در طی سال‌های 1111-1196 هـ.ق مقارن با دوران صفویه حاکی از آن است که اراضی تپه‌ای که مقبره بر آن واقع شده است با عنوان شیخ صابر مورد معامله قرار گرفته است. بر این اساس، احداث بنای اولیه این مقبره قبل از سال‌های مذکور تخمین زده می‌شود. آثار به جا مانده نیز بر قدمت کهن بنا گواه است. قبرستان عمومی متعلق به روستای ده کول و اسلام آباد سفلی است.
محوطه و معماری کنونی مقبره
بر تپه‌ای در قبرستان عمومی، بنای تخریب شده‌ای متعلق به شیخ صابر وجود دارد. آثار به جا مانده از بنای مذکور گویای قدمت کهن این مقبره است. ساختمان مقبره، بنایی خشت و گلی مستطیل شکل بوده که ارتفاع دیوارهای به جا مانده از آن چهار متر است. بالای دیوارها هلالی شکل با قطر هلال یک متر و ده سانتی‌متر و سقف آن تخریب شده است. دو در، در قسمت شمالی و جنوبی آن وجود داشته است. در وسط چهار دیوار باقی مانده قبری مشاهده می‌شود که آن را با پارچه‌های سبز و مشکی پوشانده‌اند. در اطراف قبر و محوطه‌ی این بنا، حفره‌ها و چاله‌هایی مشاهده می‌گردد که حاکی از انجام حفاری‌های غیرقانونی است.
توضیحات تکمیلی و ملاحظات
زائران:
این مکان در گذشته پذیرای زائران از روستاهای اطراف بوده که به تدریج نام آن از خاطره‌ها محو شده است. هم‌اکنون تنها افرادی که برای خواندن فاتحه برای عزیزان خود به قبرستان می‌آیند زیارت مقبره را فراموش نمی‌کنند.
نذورات:
طبق گفته‌های راوی و به نقل از اجدادشان، در هنگام تحویل سال این مکان شلوغ بوده و حتی ذبح احشام برای نذر صورت می‌گرفته است. نان شیرین و نان روغنی در این مکان توزیع می‌شده است. با گذشت زمان، این نذورات رو به فراموشی است و علت آن تخریب عمده این مکان است.
موقوفات:
زمین موجود قبرستان عمومی است.
مراسم:
افرادی که پنجشنبه بر سر قبور درگذشتگان خود می‌آیند؛ بر سر قبر شیخ صابر نیز حاضر می‌شوند و با خواندن فاتحه به درگاه خداوند دعا می‌کنند.
دفن شدگان:
دفن شدگان اطراف قبر شیخ صابر از اهالی روستاهای اطراف از جمله ده‌کول و اسلام آباد علیا هستند. این قبرها مشخصات دارند و به علت قرار گرفتن بر روی تپه از فاصله دور به صورت پلکانی دیده می‌شوند. این قبرها غالباً به طوایف خواجه، کشته‌گر، سارانی و چشک تعلق دارد.
راویان محلی:
سارانی؛ صابری
تحقیق میدانی:
1388/12/5
این مکان در گذشته پذیرای زائران از روستاهای اطراف بوده که به تدریج نام آن از خاطره‌ها محو شده است. هم‌اکنون تنها افرادی که برای خواندن فاتحه برای عزیزان خود به قبرستان می‌آیند زیارت مقبره را فراموش نمی‌کنند.
نذورات:
طبق گفته‌های راوی و به نقل از اجدادشان، در هنگام تحویل سال این مکان شلوغ بوده و حتی ذبح احشام برای نذر صورت می‌گرفته است. نان شیرین و نان روغنی در این مکان توزیع می‌شده است. با گذشت زمان، این نذورات رو به فراموشی است و علت آن تخریب عمده این مکان است.
موقوفات:
زمین موجود قبرستان عمومی است.
مراسم:
افرادی که پنجشنبه بر سر قبور درگذشتگان خود می‌آیند؛ بر سر قبر شیخ صابر نیز حاضر می‌شوند و با خواندن فاتحه به درگاه خداوند دعا می‌کنند.
دفن شدگان:
دفن شدگان اطراف قبر شیخ صابر از اهالی روستاهای اطراف از جمله ده‌کول و اسلام آباد علیا هستند. این قبرها مشخصات دارند و به علت قرار گرفتن بر روی تپه از فاصله دور به صورت پلکانی دیده می‌شوند. این قبرها غالباً به طوایف خواجه، کشته‌گر، سارانی و چشک تعلق دارد.
راویان محلی:
سارانی؛ صابری
تحقیق میدانی:
1388/12/5
منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.
مطالب مرتبط
مقبره‌ی خلیفه خیر محمد دُرّانی
دو توقیع به شیخ مفید رحمت الله علیه
مقبره‌ی شیخ خالد شوشین
