مقبره شیخ حمید در روستای سورکمب از توابع شهرستان کنارک در بخش مرکزی به فاصله‌ی بیست و سه کیلومتری از شهرستان کنارک قرار گرفته است. دسترسی به این مقبره از طریق جاده‌ی اصلی کنارک و چابهار به شهرستان نیک‌شهر امکان‌پذیر است. پس از طی کردن مسافتی در حدود شش کیلومتر در جاده‌ی فرعی، روستای سورکمب نمایان می‌شود. روستای سورکمب دارای جمعیتی برابر 605 نفر است. مردمان این روستا بیشتر به کشاورزی، دامداری و داد و ستد مشغول هستند. فاصله‌ی مقبره شیخ حمید تا جاده‌ی اصلی هجده کیلومتر و تا روستای سورکمب سیزده کیلومتر است. این مسافت جاده مشخصی ندارد و معمولاً زائران با پای پیاده یا با موتورسیکلت و یا چهارپا خود را به مقبره می‌رسانند. مقبره در کنار محوطه‌ی تپه‌ای باستانی واقع شده که آثاری از کارگاه سفال‌سازی در آن دیده شده است. بنا به گفته‌ی کارشناسان میراث فرهنگی کنارک، قدمت این محوطه در حدود چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح و آب و هوای آن گرم و مرطوب است.
تعداد کلمات: 1216کلمه / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه
تعداد کلمات: 1216کلمه / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه
نویسنده: امین رضا کمالیان
نام: شیخ حمید؛ ملقب به شیخ محمید/ نشانی: شهرستان کنارک، بخش مرکزی، دهستان جهلیان، روستای سورکمب/ تاریخ نخستین بنا: اوائل دوره قاجار/ دایر/ مدیریت: مردمی
موقعیت مقبره
مقبره شیخ حمید در روستای سورکمب از توابع شهرستان کنارک در بخش مرکزی به فاصله‌ی بیست و سه کیلومتری از شهرستان کنارک قرار گرفته است. دسترسی به این مقبره از طریق جاده‌ی اصلی کنارک و چابهار به شهرستان نیک‌شهر امکان‌پذیر است. پس از طی کردن مسافتی در حدود شش کیلومتر در جاده‌ی فرعی، روستای سورکمب نمایان می‌شود. روستای سورکمب دارای جمعیتی برابر 605 نفر است. مردمان این روستا بیشتر به کشاورزی، دامداری و داد و ستد مشغول هستند. فاصله‌ی مقبره شیخ حمید تا جاده‌ی اصلی هجده کیلومتر و تا روستای سورکمب سیزده کیلومتر است. این مسافت جاده مشخصی ندارد و معمولاً زائران با پای پیاده یا با موتورسیکلت و یا چهارپا خود را به مقبره می‌رسانند. مقبره در کنار محوطه‌ی تپه‌ای باستانی واقع شده که آثاری از کارگاه سفال‌سازی در آن دیده شده است. بنا به گفته‌ی کارشناسان میراث فرهنگی کنارک، قدمت این محوطه در حدود چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح و آب و هوای آن گرم و مرطوب است.
تاریخچه‌ی مقبره
الف) نام و نشان صاحب مقبره:
بنا به گفته‌ی راویان محلی، شیخ حمید ملقب به شیخ محمید فردی عالم، پرهیزگار و مفسر حدیث بود و بیشتر اوقات خود را به نماز و عبادت می‌گذراند. وی دائماً به مشکلات مردم روستا رسیدگی می‌کرد و در زمینه‌ی طب، داروهای گیاهی و شکست و بست اعضای بدن تجربه و تبحر داشت و همیشه از روستاهای اطراف برای مداوای بیماری‌ها به وی مراجعه می‌نمودند. شیخ حمید همواره مورد احترام هم‌سنان خود و نسل کنونی بوده است. وی را بعد از وفات مردم روستا در کنار تپه‌ی باستانی مذکور دفن کردند.
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره در کنار محوطه‌ی تپه باستانی در فضایی باز و دشتی وسیع با درختان پراکنده‌ی همیشه سرسبز، که به زبان محلی به آن بَببُد یا وّللو گفته می‌شود، بنا شده است. با توجه به گفته‌ی راویان محلی، قدمت اولیه ساخت بنا مربوط به اوائل قاجار است اما اسناد و مدارک مستندی درباره‌ی زمان احداث اولیه این بنا در دست نیست. در توصیف این بنا گفته می‌شود که به صورت اتاقی بدون سقف از سنگ و گل با در چوبی کوچکی ساخته شده است.
بنا به گفته‌ی راویان محلی، شیخ حمید ملقب به شیخ محمید فردی عالم، پرهیزگار و مفسر حدیث بود و بیشتر اوقات خود را به نماز و عبادت می‌گذراند. وی دائماً به مشکلات مردم روستا رسیدگی می‌کرد و در زمینه‌ی طب، داروهای گیاهی و شکست و بست اعضای بدن تجربه و تبحر داشت و همیشه از روستاهای اطراف برای مداوای بیماری‌ها به وی مراجعه می‌نمودند. شیخ حمید همواره مورد احترام هم‌سنان خود و نسل کنونی بوده است. وی را بعد از وفات مردم روستا در کنار تپه‌ی باستانی مذکور دفن کردند.
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره در کنار محوطه‌ی تپه باستانی در فضایی باز و دشتی وسیع با درختان پراکنده‌ی همیشه سرسبز، که به زبان محلی به آن بَببُد یا وّللو گفته می‌شود، بنا شده است. با توجه به گفته‌ی راویان محلی، قدمت اولیه ساخت بنا مربوط به اوائل قاجار است اما اسناد و مدارک مستندی درباره‌ی زمان احداث اولیه این بنا در دست نیست. در توصیف این بنا گفته می‌شود که به صورت اتاقی بدون سقف از سنگ و گل با در چوبی کوچکی ساخته شده است.
محوطه و معماری کنونی مقبره
مقبره‌ی شیخ حمید در نزدیکی باغی وسیع به مساحت دو و نیم هکتار از درختان گرمسیری در کنار روستای سورکمب کنارک قرار دارد. بنا به گفته‌ی راویان محلی، بنای زیارتگاه در ابتدا به صورت فضایی چهار ضلعی سقف به مساحت بیست و شش مترمربع با لاشه‌ی سنگ و ملاط گل بود که ارتفاع دیواره‌های آن از صد و شصت سانتی‌متر تجاوز نمی‌کرد. این بنا را در طی سال‌های متمادی روستاییان مرمت کردند اما با توجه به گذشت زمان، امروزه از بنای اولیه تنها مقداری از دیواره‌های آن به ویژه در کنج‌ها باقی مانده است.
بنای جدید زیارتگاه، کوچک‌تر و شامل فضایی شش ضلعی به مساحت هفده مترمربع و در فضای درون زیارتگاه اولیه ساخته شده است. دیواره‌های این زیارتگاه، از آجر و بلوک‌های سیمانی است که با سیمان سفید و پودر گچ پوشیده شده است. سقف زیارتگاه مسطح و از تیر و الوار چوبی است. به این صورت که در ابتدا تیرهای حمال را راسته چین به موازات هم بر روی دیوارها قرار داده و سپس با تخته و الوار فضای مابین آن را مسدود نموده‌اند. در مرحله‌ی دوم نیز، بعد از پوشاندن آن با پلاستیک، سطح آن را کاهگل کشی نموده‌اند. با توجه به اظهارات بومیان منطقه، چوب‌های به کار رفته در سقف بنا از کشورهای عربی آورده شده و در مقابل موریانه و دیگر آفات مقاوم است.
قبر شیخ در سمت راست در چوبی زیارتگاه قرار دارد که به صورت پشته‌ای به طول دویست و بیست سانتی‌متر و عرض پنجاه سانتی‌متر است و ارتفاع از کف اتاق به چهل سانتی‌متر می‌رسد. روی این قبر را با پارچه‌ای سبزرنگ با حاشیه‌ای قرمز رنگ و گل‌های سبز و زرد و بنفش مزّین به چهارقل و ان یکاد پوشانده‌اند. در بالای قبر شیخ، دو قبر کوچک‌تر قرار دارد که ساکنان منطقه آن را متعلق به پسران شیخ می‌دانند.
کف و نمای دیوارهای داخلی بنا با سیمان سیاه به صورت صاف و هموار صیقل داده شده است. در مقابل در ورودی، طاقچه‌ای عریض به اندازه‌ی عرض اتاق و بلندی یک متر و نیم به ارتفاع یک متر از کف اتاق ساخته شده است که بر روی آن شمع، پارچه، عود، مشک و اشیاء وجود دارد. بر روی دیوار سمت چپ، آویز سنتی بلوچی بسیار زیبایی ساخته شده از پارچه مخمل ملیله و پولک‌های رنگی نصب شده است و بر روی آن اسماء الله، محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین نوشته شده است. در کنار آن تابلوی قرمز رنگی وجود دارد. که بر روی آن سوره ان یکاد و اسماء جلاله نوشته شده است.
تنها عنصر معماری داخل زیارتگاه، شامل طاقچه‌ای عریض و بزرگ به ابعاد یک و نیم متر در یک متر است که از کف اتاق ساخته شده است و برای قرار دادن شمع، عود و ... به کار می‌رود.
فضای داخل زیارتگاه را با سیمان سفید و پودر سنگ پوشانده‌اند و معمار بنا برای اینکه جنبه تقدس آن را نمایان سازد اقدام به ساختن هشت منارک کوچک و ساده در حاشیه‌ی سقف نموده است. این منارک یا گلدسته‌ها به صورت مخروطی نامنظم هستند که ارتفاع آنها از چهل سانتی‌متر تجاوز نمی‌کند.
بنای جدید زیارتگاه، کوچک‌تر و شامل فضایی شش ضلعی به مساحت هفده مترمربع و در فضای درون زیارتگاه اولیه ساخته شده است. دیواره‌های این زیارتگاه، از آجر و بلوک‌های سیمانی است که با سیمان سفید و پودر گچ پوشیده شده است. سقف زیارتگاه مسطح و از تیر و الوار چوبی است. به این صورت که در ابتدا تیرهای حمال را راسته چین به موازات هم بر روی دیوارها قرار داده و سپس با تخته و الوار فضای مابین آن را مسدود نموده‌اند. در مرحله‌ی دوم نیز، بعد از پوشاندن آن با پلاستیک، سطح آن را کاهگل کشی نموده‌اند. با توجه به اظهارات بومیان منطقه، چوب‌های به کار رفته در سقف بنا از کشورهای عربی آورده شده و در مقابل موریانه و دیگر آفات مقاوم است.
قبر شیخ در سمت راست در چوبی زیارتگاه قرار دارد که به صورت پشته‌ای به طول دویست و بیست سانتی‌متر و عرض پنجاه سانتی‌متر است و ارتفاع از کف اتاق به چهل سانتی‌متر می‌رسد. روی این قبر را با پارچه‌ای سبزرنگ با حاشیه‌ای قرمز رنگ و گل‌های سبز و زرد و بنفش مزّین به چهارقل و ان یکاد پوشانده‌اند. در بالای قبر شیخ، دو قبر کوچک‌تر قرار دارد که ساکنان منطقه آن را متعلق به پسران شیخ می‌دانند.
کف و نمای دیوارهای داخلی بنا با سیمان سیاه به صورت صاف و هموار صیقل داده شده است. در مقابل در ورودی، طاقچه‌ای عریض به اندازه‌ی عرض اتاق و بلندی یک متر و نیم به ارتفاع یک متر از کف اتاق ساخته شده است که بر روی آن شمع، پارچه، عود، مشک و اشیاء وجود دارد. بر روی دیوار سمت چپ، آویز سنتی بلوچی بسیار زیبایی ساخته شده از پارچه مخمل ملیله و پولک‌های رنگی نصب شده است و بر روی آن اسماء الله، محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین نوشته شده است. در کنار آن تابلوی قرمز رنگی وجود دارد. که بر روی آن سوره ان یکاد و اسماء جلاله نوشته شده است.
تنها عنصر معماری داخل زیارتگاه، شامل طاقچه‌ای عریض و بزرگ به ابعاد یک و نیم متر در یک متر است که از کف اتاق ساخته شده است و برای قرار دادن شمع، عود و ... به کار می‌رود.
فضای داخل زیارتگاه را با سیمان سفید و پودر سنگ پوشانده‌اند و معمار بنا برای اینکه جنبه تقدس آن را نمایان سازد اقدام به ساختن هشت منارک کوچک و ساده در حاشیه‌ی سقف نموده است. این منارک یا گلدسته‌ها به صورت مخروطی نامنظم هستند که ارتفاع آنها از چهل سانتی‌متر تجاوز نمی‌کند.
توضیحات تکمیلی و ملاحظات
زائران:
بنا به گفته‌ی راویان محلی، زائران از روستای سورکمب و روستاهای مجاور برای زیارت حضور پیدا می‌یابند. میانگین حضور مردم در روز بیست الی سی نفر است و معمولاً با خواندن فاتحه، قرآن و دعا به انجام مراسم می‌پردازند.
نذورات:
بیشتر نذورات را در روز پنجشنبه زائران در بین مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند که معمولاً شامل خرما، کیک، کلوچه و شیرینی محلی است به نام «تاساپی» که از شکر، روغن، هِل و آرد درست می‌شود. بنا به گفته‌ی خادم مقبره، گاهی گوسفند هم برای قربانی و نذر در این محل ذبح می‌شود که گوشت آن بین مراجعه کنندگان و مستمندان تقسیم می‌شود.
موقوفات:
زمین مجموعه‌ی مقبره و باغی وقفی که در نزدیکی آن قرار دارد، از طرف روستاییان اهداء شده است و بعدها هر کدام از مردم بنا به نظر و عقیده خود درختی را در باغ برای رفاه حال زوار کاشته‌اند.
مراسم:
بعد از انجام مراسم قرآن‌خوانی، فاتحه و دعا خادم مقبره به سخنرانی می‌پردازد. در روزهای پنجشنبه مردم با کتاب‌های قرآن و حدیث، که همراه دارند، به این مکان می‌آیند و در آنجا به دعا و نیایش می‌پردازند. بنا به اعتقادات و احترامی که شیخ در نزد اهالی دارد مراجعه کنندگان باید وضو گرفته و با پای راست و با خواندن دعای «اللهم افتحلی ابواب رحمتک» وارد مقبره شوند و سپس با خواندن فاتحه برای برآورده شدن حاجات دعا کنند.
دفن شدگان:
در مجاورت مقبره دو فرزند خردسال شیخ محمید، که نامشان مشخص نیست، دفن شده‌اند.
متولیان و خادمان:
ابوبکر بلیدی؛ امین شهسواری
راویان محلی:
ابوبکر بلیدی؛ امین شهسواری
تحقیق میدانی:
بهمن ماه 1388
بنا به گفته‌ی راویان محلی، زائران از روستای سورکمب و روستاهای مجاور برای زیارت حضور پیدا می‌یابند. میانگین حضور مردم در روز بیست الی سی نفر است و معمولاً با خواندن فاتحه، قرآن و دعا به انجام مراسم می‌پردازند.
نذورات:
بیشتر نذورات را در روز پنجشنبه زائران در بین مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند که معمولاً شامل خرما، کیک، کلوچه و شیرینی محلی است به نام «تاساپی» که از شکر، روغن، هِل و آرد درست می‌شود. بنا به گفته‌ی خادم مقبره، گاهی گوسفند هم برای قربانی و نذر در این محل ذبح می‌شود که گوشت آن بین مراجعه کنندگان و مستمندان تقسیم می‌شود.
موقوفات:
زمین مجموعه‌ی مقبره و باغی وقفی که در نزدیکی آن قرار دارد، از طرف روستاییان اهداء شده است و بعدها هر کدام از مردم بنا به نظر و عقیده خود درختی را در باغ برای رفاه حال زوار کاشته‌اند.
مراسم:
بعد از انجام مراسم قرآن‌خوانی، فاتحه و دعا خادم مقبره به سخنرانی می‌پردازد. در روزهای پنجشنبه مردم با کتاب‌های قرآن و حدیث، که همراه دارند، به این مکان می‌آیند و در آنجا به دعا و نیایش می‌پردازند. بنا به اعتقادات و احترامی که شیخ در نزد اهالی دارد مراجعه کنندگان باید وضو گرفته و با پای راست و با خواندن دعای «اللهم افتحلی ابواب رحمتک» وارد مقبره شوند و سپس با خواندن فاتحه برای برآورده شدن حاجات دعا کنند.
دفن شدگان:
در مجاورت مقبره دو فرزند خردسال شیخ محمید، که نامشان مشخص نیست، دفن شده‌اند.
متولیان و خادمان:
ابوبکر بلیدی؛ امین شهسواری
راویان محلی:
ابوبکر بلیدی؛ امین شهسواری
تحقیق میدانی:
بهمن ماه 1388
منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.
مطالب مرتبط
آشنایی با میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان
حکایاتی از شیخ محمد حسین زاهد (رحمت الله علیه)(2)
زندگینامه شیخ حسین نجفی اهری
