مقبره‌ی دختر در شهرستان زهک و در پانزده کیلومتری مرکز بخش جزینک، دهستان جزینک و در سیصد و هفتاد متری جنوب غربی روستای قلعه نو در قبرستان روستا بر بالای تپه‌ای به ارتفاع سه متر از سطح زمین‌های اطراف واقع شده است.

تعداد کلمات:914 / تخمین زمان مطالعه: 4 دقیقه.

نویسنده: امین رضا کمالیان

نام: مقبره‌ی دختر/ نشانی: شهرستان زهک، بخش جزینک، دهستان جزینک، روستای قلعه نو/ تاریخ نخستین بنا: دوره‌ی سلجوقی/ دایر/ مدیریت: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری/ ثبت در فهرست میراث فرهنگی: به شماره 26513 در تاریخ 1387/11/2

موقعیت مقبره

قلعه نو، یکی از معدود روستاهایی در سیستان و بلوچستان است که معماری منازل آن قدیمی و از خشت و گل ساخته شده‌اند و همان شیوه و ویژگی سنتی خود را حفظ کرده‌اند. معماری در سیستان برگرفته از شرایط اقلیمی این منطقه است به طوری که بیشتر منازل آن از مصالح سنتی شامل آب، گل و خشت ساخته شده‌اند. با توجه به آب و هوای گرم و خشک کویری، در سقف این منازل دریچه‌هایی به نام «کولک» یا بادگیر و دیواره‌ی آن «سورک» دریچه‌ای شبیه حرف S انگلیسی تعبیه شده است که سبب ورود هوای سرد و کوران آن می‌شود به گونه‌ای که باد از سقف وارد و از سورک خارج می‌گردد.

این روستا به دلیل قرار گرفتن بر تپه‌ای بزرگ به «قلعه» شهرت یافته است و طوایف بزرگ همچون «نارویی‌نژاد، سنجرانی، کیانی، سرابندی و شیرانزهی» در آن سکونت دارند.

مقبره‌ی دختر در شهرستان زهک و در پانزده کیلومتری مرکز بخش جزینک، دهستان جزینک و در سیصد و هفتاد متری جنوب غربی روستای قلعه نو در قبرستان روستا بر بالای تپه‌ای به ارتفاع سه متر از سطح زمین‌های اطراف واقع شده است. نمای مقبره از فاصله‌ی دور قابل رؤیت و دسترسی به آن آسان است. بنا بر اظهارات راویان محلی و مشاهدات عینی، بنای مقبره در طی چندین سال گذشته تغییر چندانی نکرده است و از ابتدا به همین صورت بوده است و تنها تغییراتی جزیی برای حفظ بنا، با توجه به تقدس و احترامی که در نزد اهالی منطقه دارد صورت گرفته است.

تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:
در مورد صاحب این مقبره، اطلاعات وسیعی در دست نیست؛ اهالی، این مقبره را مربوط به شخصی به نام «شاهکرم پیران» می‌دانند که دختر وی ایجاد کرد و از این‌رو، این مقبره به نام «مقبره‌ی دختر» معروف شد؛ یعنی مقبره‌ای که دختری برای والدینش ساخته است.

اما روایتی دیگر، در مورد نامگذاری این بنا به عنوان مقبره‌ی دختر، این است که آرامگاه دختر خانمی از سادات است که بسیار هم مورد احترام اهالی منطقه بوده است.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
در مورد ساخت دقیق این بنا اطلاعات کاملی وجود ندارد ولی معماری آن را به دوره‌ی میانی اسلام و دوران سلجوقی نسبت می‌دهند (گزارش ثبتی، سازمان میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان، امور پژوهشی، 1387).

محوطه و معماری کنونی مقبره

این بنا با پلانی مستطیل شکل با مساحت تقریبی 37 مترمربع و با ابعاد هفت متر و سی سانتی‌متر در چهار متر و نود و پنج سانتی‌متر و ارتفاع پنج متر و شصت سانتی‌متر ساخته شده است. جهت قرارگیری بنا غربی- شرقی است که ورودی بنا در ضلع غربی واقع است. عرض در ورودی یک متر و هشتاد و پنج سانتی‌متر است.

در فضای داخلی، سه پنجره‌ی مشبک به صورت متقارن وجود دارد. ابعاد پنجره‌های شمالی و شرقی یک متر و پنجاه و پنج سانتی‌متر است؛ در جوانب هر پنجره، سه قاب به ابعاد نیم در یک متر وجود دارد. در سطح دیواره‌های داخلی تزیینات هندسی زیبایی به چشم می‌رود.

ضخامت دیوارها در این بنا متفاوت است؛ اضلاع شمالی و جنوبی ضخامت دیوار هفتاد و پنج سانتی‌متر و در ضلع شرقی ضخامت هفتاد سانتی‌متر است. مواد و مصالح به کار رفته در بنا آجر است که از پوششی گلی به جهت آسترکشی دیواره‌های داخلی و خارجی استفاده شده است.

گنبد بنا از نوع فیل پوش است که در منطقه سیستان به وفور استفاده می‌شود. در ساخت بنا نیز هیچ‌گونه تغییری به و جود نیامده است و تنها، تعمیراتی جزیی بر روی دیواره‌های خارجی صورت گرفته است که با توجه به قدمت و معماری زیبای بنا و به دلیل احترام و تقدسی که در بین اهالی منطقه دارد نیازمند تعمیرات است.

توضیحات تکمیلی و ملاحظات

1. زائران:
در گذشته این مکان احترام خاصی در بین اهالی منطقه داشته است اما با گذشت زمان و تخریب بنا کمرنگ‌تر شده است. در حال حاضر، بیشتر زائران افراد محلی روستا و روستاهای اطراف هستند.

2 . نذورات:
بنا به گفته‌ی راوی، در گذشته پخت نان و تقسیم آن در بین اهالی روستا از جمله نذورات بوده است که با تخریب این مکان رو به فراموشی رفته است و کمتر انجام می‌گیرد.

3. موقوفات:
با توجه به اینکه این بنا از ابتدا به عنوان قبر ساخته شده است وضعیت مالکیت این اثر وقفی است (گزارش ثبتی سازمان میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان، امور پژوهشی، 1387).

4. مراسم:
مراسم خاصی در این مکان صورت نمی‌گیرد و تنها افراد آشنا به محل به خواندن فاتحه اکتفاء می‎‌کنند.

5. دفن شدگان:
با توجه به روایات افراد محلی، قبر داخل مقبره را از «شاهکرم پیران» می‌دانند و عده‌ای آن را به دختر یکی از سادات منطقه نسبت می‌دهند. ولی در خارج از آن، افراد بزرگ محلی نظیر فرزندن محمدامین خان نارویی و نیز سردار محمدحسین خان نماینده مردم سیستان و زاهدان دفن شده‌اند.

6. متولیان و خادمان:
با توجه به تخریب بنا و کمرنگ شدن قداست این مقبره در نزد مردم، در حال حاضر متولی و خادم ندارد.

راویان محلی:

حاج خداداد حسینی؛ علی کیانی قلعه نو

تحقیق میدانی:

1389/4/20

منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.

مطالب مرتبط
مقبره‎ی شیخ هلیر (خلیل)
مقبره‎ی شیخ صوفی عبدالله
موسولئوم در هالیکارناسوس