عقل و هوی و هوس
خداوند بزرگ در فرشتگان عقل را قرار داد بدون هیچ شهوتی و در حیوانات شهوت قرار داد بدون هیچ عقل و در فرزندان آدم هردو(عقل و شهوت) را قرار داد. پس هرکس عقلش برشهوتش غلبه نماید بهتر از فرشتگان است و هرکس شهوتش بر عقلش غلبه نماید بدتر از حیوانات است.
جمعه، 10 خرداد 1398
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
به فرموده امام على (علیه السلام) : «عدو العقل الهوی» هوا و هوس دشمن عقل است. به فرموده رسول مکرم اسلام : «أعدی عوک نفسک التی بین جنبیک» یعنی بالاترین دشمنان تو همان نفس اماره و احساسات سرکش تو است که از همه به تو نزدیک تر بوده و در میان دو پهلویت قرار گرفته است.
به فرموده امیر المؤمنین علی علق: «عجب المرء بنفسه آخه ځاد عقله» خودپسندی انسان یکی از اموری است که با عقل وی حسادت و دشمنی می ورزد. آن حضرت همچنین می فرماید: «اکثر مصارع العقول تحت بروق المطامع» بیشتر زمین خوردن های عقل آنجاست که برق طمع جستن می کند.
علت این که حضرات معصومین (علیهم السلام)، نفس اماره و هوی و هوس را به عنوان بالاترین دشمنان انسان معرفی کرده اند این است که نفس اماره دشمن عقل است. عقلی که بهترین دوست آدمی است، اگر دشمنی بتواند این هدیه الهی و وجه امتیاز انسان از حیوانات را از چنگ انسان در آورد مسلما دشمن بزرگی است.
عقل و شهوت ضد یکدیگرند و تأییدکننده عقل، علم است و تزیین کننده شهوت، هوای نفس است و نفس در میان این دو مورد تنازع است. هر یک پیروز شود نفس در طرف او قرار می گیرد.
چرا که وقتی مرز انسان و حیوان برداشته شود، دیگر تفاوتی بین آنها نیست. انسان همان کارهایی را انجام میدهد که حیوانات مرتکب آن می شوند.
به فرموده امیر المؤمنین (علیه السلام): «إن الله عزوجل رکب فی الملائکة عقلا بلا شهوة و رکب فی البهائم شهوة بلاعقل و رگب فی بنی آدم کلتیهما فمن غلب عقله شهوتة فهو خیر من الملائکة و من غلبت شهوتة عقله فهو شر من البهائم» (1)خداوند بزرگ در فرشتگان عقل را قرار داد بدون هیچ شهوتی و در حیوانات شهوت قرار داد بدون هیچ عقل و در فرزندان آدم هردو(عقل و شهوت) را قرار داد. پس هرکس عقلش برشهوتش غلبه نماید بهتر از فرشتگان است و هرکس شهوتش بر عقلش غلبه نماید بدتر از حیوانات است.
عرصه زندگی انسان همواره صحنه نبرد و درگیری عقل و شهوت است. عقل، انسان را به سوی کمال و سعادت و ارزش فرا می خواند؛ در حالی که شهوت وی را به سوی امور پست و ناپسند دعوت می نماید و عجیب است که طبق فرمایش حضرت امیرالیة انسان یک راه به سوی تعالی و فراز دارد و راهی به سوی تدانی و فرود. اگر مطیع عقلانیت و فرامین عقل باشد آنقدر اوج می گیرد که از فرشتگان برتر می گردد و اگر تابع شهوات باشد آنقدر بی مقدار می گردد که بهائم و حیوانات بر او شرافت دارند.
راهی به سوی آسمان و ملکوت و راهی به سوی زمین و ملک و ظرافت امر در این است که برای غلبه بر شهوات و راهیابی به سوی خوبی ها، خود عقل راهنما و مرشد آدمی است. امام على (علیه السلام) عال در زمینه می فرماید: «استرشد العقل و خالف القوی تنجح»(2) از عقل راهنمایی بگیر و با هوای نفس مخالفت کن تا پیروز و رستگار شوی هرچه انسان در زندگی، شهوتش را بیشتر سرکوب نماید، عقلانیت وی بیشتر شکوفا می گردد؛ چرا که عقل و شهوت ضد یکدیگرند و جمع آن دو با هم نشاید. بدین معنا که شکوفایی هر دو در کنار یکدیگر میسر نیست. اگر شهوت و نفسانیت، سلطان مملکت آدمی باشد مسلم عقل در کمون است و توان ظهور و بروز ندارد.
به فرموده امام على (علیه السلام) : «من غلب شهوته ظهرعقله»(3) کسی که بر شهوتش غالب شود، عقلش آشکار می گردد. برای کسی که در دام شهوات اسیر است، تمنیات دنیا و زخارف آن ارزشمند است. دم به دم مال و ثروت و مقام و منصب خود را به رخ دیگران می کشد و به داشتن آنها افتخار می نماید و لکن برای انسان عاقل و همنشین اندیشه و عقلانیت و طائر آسمان فضائل، امور دنیوی همچون سراب است. قال امیر المومنین علی عطیة: «من کمل عقله استهان بالشهوات»(4) هرکه عقلش کامل شود شهوتها را سبک می شمارد.
به فرموده امام على (علیه السلام): «العقل و الشهوة ضدان و موید العقل العلم ومزین الشهوة الهوی و النفس متنازع بینهما فایهما قهر کانت فی جانبه»(5) عقل و شهوت ضد یکدیگرند و تأییدکننده عقل، علم است و تزیین کننده شهوت، هوای نفس است و نفس در میان این دو مورد تنازع است. هر یک پیروز شود نفس در طرف او قرار می گیرد.
شاید بتوان تعابیر قرآنی و روایی در باب ساحت های مختلف نفس را با این فرمایش حضرت، این گونه بیان نمود که نفس اماره که به سوی بدیها سوق می دهد و مشتاق تمنیات دنیوی است، نفس مجذوب شهوت است و نفس مطمئنه که راجع به سوی پروردگار است (ارجعی إلى ربک راضیة مرضیة)(6)، نفس مجذوب عقل است.
پینوشت:
1. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱ ص ۴.
2. غررالحکم و دررالکلم، ص ۱۵۱.
3. همان، ص ۶۵
4. همان، ص ۵۲.
5. همان، ص ۵۳.
6. فجر، آیه ۲۸.
منبع: تفکرعقلی در کتاب و سنت، حمیدرضا رضانیا، چاپ دوم، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، قم 1393
مقالات مرتبط
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
تازه های مقالات
معرفی خط رُقعه
آشنایی با سیره و بینش سیاسى امام حسن علیه السلام
آشنایی با فضایل امام حسن مجتبی علیه السلام
آشنایی با مقام و منزلت حضرت خدیجه کبری علیها السلام
آشنایی با دعاهای ماه مبارک رمضان
نکات کلیدی ماه رمضان از منظر آیت الله جوادی آملی
معرفی سیاه مشق
معرفی خط دیوانی
معرفی خط شکسته نستعلیق (خطوط فارسی)
معرفی خط نستعلیق (خطوط فارسی)
بیشترین بازدید هفته
احکام روزه مسافر آیت الله خامنه ای
آیا استحمام در زمان آبله مرغان خطرناک است؟
اهل سنت چگونه نماز می خوانند؟
نماز استغاثه امام زمان (عج) را چگونه بخوانیم؟
طریقه خواندن نماز شکسته و نیت آن
داستانی درباره ماه رمضان به قلم محمد امیری
نحوه خواندن نماز والدین
نماز قضا را چگونه بخوانیم؟
هنگام سجده واجب چه ذکری بگوییم؟
زنگ اشغال برای برخی تماس گیرندگان
موارد بیشتر برای شما
معرفی خط رُقعه
این آبشار زیبا به نیاگارای ایران معروف است
بازدید از آبراهههای زیرزمینی تخت جمشید
تصاویری زیبا و دیدنی از کتیبهٔ بیستون
هدف پلیس از افزایش نرخ جریمه رانندگی
یورش نظامیان صهیونیست به بیمارستان ناصر
یکی از زیباترین جادههای ساحلی ایران
خاطره جالب حجتالاسلام قرائتی از بیپولی و درخواست پول از امام رضا(ع)
روپایی زدن دیدنی مرد 68 ساله ایرانی
نماهنگ بزرگترین محفل قرآنی کشور
آزادکردن کبوترها به یاد شهدای غزه
طنین فریاد مرگ بر اسراییل در محفل قرآنی امام حسنیها
مولودی خوانی حجت الاسلام قاسمیان در محفل قرآنی
همخوانی چند ده هزار نفری مردم با حسین طاهری در حمایت از فلسطین
پشت صحنه «محفل امام حسنیها» در ورزشگاه آزادی