ملاک خوشبختی در دین
در زیارت آل یس، ملاک خوشبختی، اطاعت از فرامین اهل بیت علیهم السلام بیان شده است؛ چنانچه می خوانیم: «... یَا مَوْلایَ شَقِیَ مَنْ خَالَفَکُمْ وَ سَعِدَ مَنْ أَطَاعَکُمْ...» اى مولاى من، بدبخت شد کسی که با شما مخالفت ورزید، و خوشبخت شد کسی که از شما اطاعت کرد.چنانچه در دعای مذکور آمده، ملاک خوشبختی اطاعت از اهل بیت علیهم السلام و ملاک بدبختی و شقاوت، مخالفت با ایشان است.
اما اینکه از کجا بفهمیم خوشبخت کیست باید به نشانه های انسان خوشبخت بنگریم.
نشانه های انسان خوشبخت
در برخی از منابع دینی، به نشانه های انسان خوشبخت اشاره شده است که در یکی از آنها آمده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «یا علی للسعید ثلاث علامات قوت الحلال فی بلده، و مجالسة العلماء و الصلواة الخمس بالامام.»[1]یا علی، برای انسان خوشبخت سه علامت وجود دارد: یکی: روزی حلال در شهر خودش. دوم: همنشینی با علماء. سوم: خواندن نمازهای یومیه با جماعت.
اولین نشانه: کسب روزی حلال در شهر خود
در منابع دینی ما روزی حلال، بر هر مسلمانی واجب است.[2] و کسی که برای اداره ی زندگی خانوادگی اش، بدنبال روزی حلال باشد، مانند کسی است که در راه خداوند جهاد می کند؛[3] همچنین در روایت دیگری آمده که خداوند دوست دارد بنده اش را در راه کسب روزی حلال خسته ببیند.[4]در مقابل کسب روزی حلال، بیکاری است که بنابر روایتی، انسان بیکار، مورد خشم خداوند است.[5]
نکته اساسی در کسب حلال، شرایطی است که انسان مومن بدان پایبند باشد و در صورتی که این شرایط در کسب وی وجود داشته باشد، روزی اش حلال است و در غیر این صورت، کسبش حلال نخواهد بود؛
در مقابل کسب روزی حلال، بیکاری است که بنابر روایتی، انسان بیکار، مورد خشم خداوند است.شرایط روزی حلال
در روایتی از نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، هفت صفت برای کاسب یا تاجر شمرده شده است که بهترین و پاک ترین کسبها در صورت وجود این شرایط محقق می شود.ایشان فرمودند: «ان اطیب الکسب کسب التجار الذین اذا حدثوا لم یکذبوا و اذا ائتمنوا لم یخونوا و اذا وعدوا لم یخلفوا و اذا اشتروا لم یذموا و اذا باعوا لم یطروا و اذا کان علیهم لم یمطلوا و اذا کان لهم لم یعسروا.»[6]
«پاکیزه‌ترین شغل، شغل تاجرانی است که چون سخنی گویند، دروغ نگویند و هرگاه امانتی به آنها سپرده شود، خیانت نکنند و هرگاه وعده دهند، خلف وعده نکنند و وقتی چیزی می‌خرند، از آن نکوهش نکنند و وقتی چیزی می‌فروشند، تعریف و تبلیغ نکنند و هرگاه بدهکارند در پرداخت بدهی خود تعلل نورزند و هرگاه طلبکار باشند برای گرفتن حق خود فشار نیاورند.»
بنابراین، راستگویی، امانتداری، وفای به عهد، نکوهش نکردن جنس در خریدن، تعریف نکردن جنس در فروختن، عدم تعلل در ادای بدهی و فشار نیاوردن هنگام طلبکاری صفاتی است که انسان تاجر و کاسب باید مراقب آنها باشد تا روزی اش حلال و پاکیزه شود.
دومین نشانه: همنشینی با علما
دومین علامتی که برای انسان سعادتمند شمرده شده است، همنشینی وی با علماست. انسان موجودی تاثیر گذار و تاثیر پذیر است؛ بنابراین یا از دیگران تاثیر می پذیرد یا بر دیگران تاثیر می گذارد. هر مصاحبت و همنشینی، تاثیری در رفتار و کردار انسان می گذارد؛ چنانچه در روایتی این مطلب تصریح شده است که امیرالمومنین فرمودند: «فی کُلِّ صُحبَةٍ اختیارٌ» [7] در هر مصاحبتى، گزینشى [از اخلاق و رفتار] وجود دارد.اکنون که معلوم شد، هر همنشینی تاثیر در اخلاق و رفتار دارد، چه بهتر که انسان با افراد صالح همنشین شود، تا اثر صلاح و خیر را در اخلاق خود، ببیند. بهترین افراد صالح، افرادی هستند که عملشان همراه با علم است تا انسان با همنشینی با عالم، علاوه بر تاثیر پذیری از اخلاقشان، از علم و دانششان نیز بهره مند گردد.
راستگویی، امانتداری، وفای به عهد، نکوهش نکردن جنس در خریدن، تعریف نکردن جنس در فروختن، عدم تعلل در ادای بدهی و فشار نیاوردن هنگام طلبکاری صفاتی است که انسان تاجر و کاسب باید مراقب آنها باشد تا روزی اش حلال و پاکیزه شود.با چه کسی همنشین شویم؟
در روایتی از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «لا تَجْلِسُوا إِلَّا عِنْدَ کُلِّ عَالِمٍ یَدْعُوکُمْ مِنْ خَمْسٍ إِلَى خَمْسٍ: مِنَ الشَّکِّ إِلَى الْیَقِینِ وَ مِنَ الرِّیَاءِ إِلَى الْإِخْلَاصِ وَ مِنَ الرَّغْبَةِ إِلَى الرَّهْبَةِ وَ مِنَ الْکِبْرِ إِلَى التَّوَاضُعِ وَ مِنَ الْغِشِّ إِلَى النَّصِیحَةِ.» با هر عالِمى که شما را از پنج ورطه به پنج مرحله ببرد، همنشینى کنید: از شک به یقین؛ از ریا به اخلاص؛ از دنیاپرستى به زهد؛ از غرور به تواضع؛ از دغل بازی به نصیحت پردازی[8]تاثیر پذیری انسان در یقین، اخلاص، زهد، تواضع، نصیحت پردازی باعث می شود انسان سعادتمند و خوشبخت گردد.در منابع دینی همنشینی با علما و دانشمندان آثار دیگری نیز بدنبال دارد؛ مثلاً:
رابطه همنیشنی با عالم و نورانیت دل
در روایتی از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «یا على! خمسة تنور القلب: کثرة قرائة قل هو الله احد و قلة الکلام و مجالسة العلماء والصلاة فى اللیل و المشىء الى المساجد؛»[9] یا علی! پنج چیز دل را نورانیت می آورد: زیاد خواندن سوره توحید، کم گویی، و همنشینی با عالم، و نماز شب و گام برداشتن به سوی مسجد.در این روایت یکی عوامل نورانیت قلب، همنشینی با عالم معرفی گردیده است. لازم به ذکر است که اگر انسان مومن با علماء صالح همنشین شود، هم دلش نورانی می شود و هم خوشبخت می گردد؛ و این دو با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند؛ چون اگر دل انسان نورانی و زنده باشد، دنبال هوسرانی نمی رود و با دل نورانی، زمینه را برای تاثیر پذیری اخلاق و رفتار عالم صالح، آماده می کند.
سومین علامت: خواندن نمازهای پنج گانه با جماعت
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: جبرییل با هفتاد هزار ملک بعد از نماز ظهر نزد من آمد، و گفت: ای محمد! همانا خداوند سلام بر تو می فرستد و دو هدیه برای شما فرستاده که برای هیچ پیامبری تاکنون نفرستاده است، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آن دو هدیه چیست؟ جبرئیل فرمود: (اول) سه رکعت نماز وتر (دو رکعت شفع- یک رکعت وتر). (دوم) نمازهای پنج گانه به صورت نماز جماعت.رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای جبرئیل! نماز جماعت چه فایده ای برای امّت من دارد؟جبرئیلدر منابع دینی چنان ارزش و اهمیت زیادی برای نماز جماعت بیان گردیده است که آنرا هدیه ای ویژه برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امتش بر می شمارد. در روایت می فرماید: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «جبرئیل فرمود: یا محمد! در نماز جماعت دو نفر اقتداء کند. خداوند برای هر یک نفر در هر یک رکعت یکصد و پنجاه (150) نماز می نویسد. زمانی که در نماز جماعت سه نفر اقتدا کند. خداوند برای هر یک نفر در یک رکعت ششصد (600) نماز می نویسد و هم چنان ثواب آن زیاد می شود به طوری که وقتی تعداد افراد از ده نفر گذشت، در این صورت اگر آسمان صفحه و کاغذ و درختان قلم و جن و انس و ملائکه نویسنده باشند، نمی توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند.
ای محمد! درک تکبیر اوّل نماز با امام جماعت، فضیلت دارد بر ششصد هزار حج و عمره و هفتاد هزار بار بهتر است از دنیا و آن چه در دنیا هست، و یک رکعت نماز پشت سر امام به جماعت خواندن، بهتر است از صدهزار دینار صدقه به مساکین دادن، و یک سجده مؤمن با امام در نماز جماعت بهتر است از صد بنده آزاد کردن».[10]
در این روایت، نماز جماعت، هدیه ای ویژه با فضلیت ها و ارزش های عبادی متعدد بیان گردیده است؛ اکنون می توان فهمید فردی که نمازهای پنج گانه را به جماعت می خواند، با استفاده از این هدیه ویژه و بدست آوردن آن همه فضیلت نماز جماعت چگونه خوشبخت نباشد.
پی نوشت:
[1] مواعظ العددیه علی مشکینی ص 75
[2] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۹.
[3] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۳.
[4] متقی هندی، علی بن حسام، کنز العمال، ج۴، ص۴، ح۹۲۰۰.
[5] نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، ج۱، ص۱۸۹.
[6] میزان الحکمه، ح 17622
[7] غرر الحکم : ۶۴۶۲
[8] بحار الأنوار، ج71، ص189-188
[9] المواعظ العددیه ، ص 258
[10] بحارالأنوار، ج 85، ص 15
