ضرورت ایمان و اخلاق به مثابه بستر توفیق و سعادت بیشک دو رکن اساسی موفقیت، ایمان و اخلاق است. در زمینه ایمان، خداوند منان، در سورة مبارکه عصر، قسم یاد می کند که همه مردم، در هر زمان، گرفتار بدبختی اند، مگر آنان که دارای امتیازاتی باشند که یکی از آنها ایمان است: والعصر * إن الإنسان لفی خسر * إلا الذین آمنوا «سوگند به عصر (غلبۂ حق بر باطل) بدرستی که انسان در زیان است مگر آنان که به خدا گرویده باشند». در زمینه ضرورت پاکی از رذایل اخلاقی برای رسیدن به موفقیت، خداوند منان، در سوره مبارکه شمس، پس از سوگندهای متعدد می فرماید: قد أفلح من زکاها وقد خاب من دساها؛ «رستگاری و موفقیت از آن کسی است که جان خود را از پلیدی پاک کند و هرکس آن را آلوده سازد قطعة خاسر است».
همچنین علی سرلوحه سعادت و موفقیت را دوری از رذیلت اخلاقی میدانند و می فرمایند: عنوان صحیفة المؤمن حسن الخلق؛ «سرلوحه سعادت مؤمن، سجایای اخلاقی اوست». حسن خلق باعث توفیق و پدید آمدن مقدمات رسیدن به مقصود طبیعی و عادی می شود. امام خمینی، در کتاب چهل حدیث، ضمن تعریف خلق، به بیان تأثیر حسن خلق در انجام آسان رفتار نیکو می پردازند و می گویند:
بدان که ق عبارت از حالتی است در نفس که انسان را دعوت به عمل می کند، بدون رویه و فکر؛ مثلا کسی که دارای خلق سخاوت است، آن خلق او را وادار به جود و انفاق می کند، بدون آنکه مقدماتی تشکیل دهد و مرجحاتی را در نظر بگیرد، گویی یکی از افعال طبیعیه مثل دیدن و شنیدن است و همین طور است نفس عفیف که این صفت خلق آن شده است، به طوری حفظ نفس می کند که گویی یکی از افعال طبیعیه اوست. با داشتن حسن خلق، موفقیت با کمترین هزینه و به طور طبیعی حاصل میشود و سراسر زندگی انسان را فرا می گیرد. بنابراین، خلق وخویی که در شرع مقدس، مدح شده است و با غرایز حیوانی و تمایلات نفسانی هماهنگ است، یا دست کم، با آنها تضادی ندارد، «حسن خلق» است که در موفقیت انسان سهم بسزا دارد.
در منابع اسلامی، حسن خلق عاملی بسیار مؤثر در موفقیت زندگی و تحکیم بنیاد خانواده معرفی شده است. این نکته در رابطه میان والدین و فرزندان تأثیر فراوانی دارد؛ زیرا رابطه سالم، مفید و موفق والدین و فرزندان با استحکام خانواده ارتباط مستقیم دارد. شخصی به نام حسین بن بشار واسطی می گوید: «نامه ای به امام رضا نوشتم و در آن نامه به حضرت عرضه داشتم: یکی از بستگانم برای خواستگاری نزد من آمده است، ولی بداخلاق است، چه کنم؟" حضرت در پاسخ فرمودند: "اگر بداخلاق است، به او زن ندهید"». این روایت نشان میدهد انس و الفت، که از شرایط ضروری برای موفقیت در زندگی است، مرهون خوش اخلاقی است.مودت همان اظهار محبت است، ولی در الفروق اللغویة «محبت» را ناشی از میل طبیعی و حکمت، اما «مودت» را تنها ناشی از میل طبیعی دانسته است.
پیامبر اکرم ، پس از آنکه محبوب ترین مردم در پیشگاه خداوند متعال را خوش اخلاق ترین آنان معرفی می کنند، به بیان ویژگی آنان می پردازند و می فرمایند: «کسانی از شما نزد خدا محبوب ترند که بهترین اخلاق را دارند، متواضع اند، با دیگران الفت می گیرند و مردم نیز با آنها الفت می گیرند». امام رضا نیز در جواب مردی که از ایشان درباره محدوده حسن خلق پرسیده بود،فرمودند:«حسن خلق این است که به مردم بدهی آنچه را دوست داری آنان به تو دهند». از آنجاکه اخلاق حسنه گاه به صورت طبیعی و فطری، گاه با عادت دادن خود به کارهای زیبا و در مواردی با مشاهده و مصاحبت با افرادی که رفتارهای زیبا دارند به دست می آید تغییر دادن آن گرچه محال نیست، دشوار به نظر می رسد. بنابراین، فردی که در پی موفقیت در زندگی است، مایل است زندگی گوارا، آسیب ناپذیر، سرشار از لطف و محبت و ... داشته باشد، در مرحله اول و در آغاز تشکیل خانواده، باید در جست وجوی همسری باشد که اخلاق خوش و خوی پسندیده داشته باشد. این ویژگی در موفقیت خانواده و داشتن فرزندان سالم اهمیت بسیاری دارد.
با توجه به این اصل، اسلام از میان همه ویژگیهای همسر در مرحله انتخاب او، درباره موضوع صفات اخلاقی وی سفارش اکید دارد. در روایتی، رسول گرامی اسلام می فرمایند: «هرگاه کسی به خواستگاری نزد شما آمد که اخلاق و دین او را پسندیدید، شرایط ازدواج او را فراهم آورید». راوی میپرسد: «ای رسول خدا، هرچند از نظر نسب پست باشد»، حضرت می فرمایند: «هنگامی که کسی نزد شما آمد و اخلاق و دین او را پسندیدید، برای ازدواج زمیندازی کنید که اگر چنین نکنید فتنه و فساد بزرگی در زمین رخ خواهد داد». روایات متعددی با این مضمون وجود دارد که نشان میدهد خوش اخلاقی، بسیاری از کاستی های فرد را جبران می کند و موفقیت را در پی دارد و پرهیز از ازدواج با چنین فردی، آسیبهای اجتماعی فراوانی را به وجود می آورد. از سوی دیگر، فرد بداخلاق هرچند امتیازات دیگری داشته باشد، صلاحیت لازم برای ازدواج را ندارد و معصومان اصحاب خود را از ازدواج و وصلت با چنین افرادی برحذر داشته اند.
بنابراین، یکی از مهمترین عوامل موفقیت در رابطه والدین با یکدیگر و با فرزندان، بعد اخلاقی آنهاست. دختر و پسری میتوانند پدر و مادر موفقی در آینده باشند که هنگام ازدواج، خوش اخلاقی را یکی از اصلی ترین ملاک های گزینش همسر خود در نظر بگیرند و با فرد خوش اخلاق ازدواج کنند تا هم روابط زن و شوهر بسامان باشد و هم در تربیت فرزندان خود موفق باشند و با معضلی روبه رو نشوند.
از مهمترین نتایج خوش خلقی برای خانواده موفق، ایجاد محبت میان افراد خانواده و تثبیت و تقویت آن است. امیرالمؤمنین در روایتی کسب محبت را پیامد حسن خلق برشمردهاند. آن حضرت در روایت دیگری حسن خلق را باعث محبت و تأکید کننده مودت دانسته و فرموده اند: «خوش اخلاقی محبت بار می آورد و مودت را تقویت می کند». بیشک خانوادهای که همه اعضای آن محبت را میان خود حس می کنند، خود را موفق میدانند.
در بیان تفاوت میان «محبت» و «مودت»، لغویین تاحدودی، اختلاف نظر دارند، به گونه ای که صاحب کتاب معجم مقاییس اللغة «ود» را کلمه ای میداند که بر محبت دلالت می کند. بنابراین، مودت همان اظهار محبت است، ولی در الفروق اللغویة «محبت» را ناشی از میل طبیعی و حکمت، اما «مودت» را تنها ناشی از میل طبیعی دانسته است. در صورت اول، تأثیر حسن خلق آن چنان است که افزون بر ایجاد دوستی میان اعضای خانواده، زمینه اظهار این محبت را نیز فراهم می سازد و از آنجاکه دوستی وقتی ابراز شود تأثیر شگرفی در تداوم نهاد خانواده دارد احساس موفقیت بیشتر اعضای آن را فراهم می کند. اگر مودت متضمن معنای دوم باشد، روایت پیشین نشان دهنده آن است که حسن خلق زمینه ساز میل طبیعی افراد خانواده به یکدیگر می شود و بدیهی است که این میل و گرایش طبیعی، در استقرار فضای صلح و احساس آرامش و موفقیت، بسیار مؤثر خواهد بود.
بسیاری از مشکلاتی که در خانواده بروز می کند، ناشی از مشکلات و تنگناهای اقتصادی است. آن گاه که نیازهای ضروری خانواده در بعد مالی بی پاسخ بماند، به ویژه آنجا که افراد خانواده از بینش توحیدی کم بهره یا بی بهره باشند، به مرور زمینه ابراز نارضایتی از وضع موجود و به تبع آن احساس شکست فراهم می شود. در منابع اسلامی، افزون بر کار و فعالیت، حسن خلق نیز عاملی تأثیرگذار در رشد اقتصادی معرفی شده است. امیرالمؤمنین جایگاه گنجهای روزی را در اخلاق نیکو دانسته اند، همچنان که امام صادق حسن خلق را عامل افزایش رزق برشمرده اند. با افزایش روزی، احساس آرامش و موفقیت، بیشتر احساس می شود.
روشن است که اقبال عمومی به افراد متواضعی که با مردم انس و الفت دارند و خوش اخلاق محسوب می شوند، بسیار بیش از اقبال به دیگران است. مردم ترجیح میدهند افراد خوش خلق را به کار گیرند، به استخدام آنان در آیند و با آنان معامله کنند. شاید، این خود یکی از عوامل جلب روزی به شمار رود. به همین دلیل، امیرالمؤمنین علی حسن خلق را موجب ارتقای سطح زندگی دانسته اند. ارتقای سطح زندگی، موفقیتی است که نتیجه حسن خلق در معاشرتهای اجتماعی است. خوش اخلاقی نه تنها در معاشرتهای اجتماعی، بلکه در مواجهه با اعضای خانواده نیز چنین تأثیری دارد. امام صادق * میفرمایند: «هرکه با خانواده خود به نیکی عمل کند، روزی اش زیاد شود». امام علی * خوشخویی را موجب پاکیزگی زندگی دانسته اند و امام صادق نیز فرموده اند: «هیچ شیوه زندگانی، گواراتر از زندگانی آمیخته با حسن خلق نیست». به طور قطع، زندگانی همراه مسرت، شادابی و طهارت برای همه انسانها موفقیت بزرگی تلقی می شود و این نتیجه خوش خلقی است. در مقابل، بداخلاقی فرد همه اعمال نیک او را بر باد میدهد و موجب می شود تا دیگران چشم خود را بر تمام خوبیهایش ببندند و نگاه خود را تنها به بدخلقی او معطوف سازند. اگر وجود انسان بداخلاق به مثابه عسل باشد، باید بداند که بدخلقی آن گونه وجود او را به فساد می کشاند که سرکه عسل را فاسد می کند.
در متون دینی، آثار دیگری همچون آسانی راه عمران و آبادی و سعادتمندی برای خوش خلقی ذکر شده است. تأثیر این آثار بر استحکام بنیاد خانواده بسیار روشن است. رسول خدا می فرمایند: «اگر انسان به پیامدهای خوش اخلاقی آگاه باشد، به خلق خوش احساس نیاز می کند». خانوادهای که نیازمندیهایش تأمین نشود، خانواده ناموفقی است.
منبع: خانوادۀ موفق،علی حسین زاده،چاپ دوم،مؤسسۀ آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره)،کاشان1391
همچنین علی سرلوحه سعادت و موفقیت را دوری از رذیلت اخلاقی میدانند و می فرمایند: عنوان صحیفة المؤمن حسن الخلق؛ «سرلوحه سعادت مؤمن، سجایای اخلاقی اوست». حسن خلق باعث توفیق و پدید آمدن مقدمات رسیدن به مقصود طبیعی و عادی می شود. امام خمینی، در کتاب چهل حدیث، ضمن تعریف خلق، به بیان تأثیر حسن خلق در انجام آسان رفتار نیکو می پردازند و می گویند:
بدان که ق عبارت از حالتی است در نفس که انسان را دعوت به عمل می کند، بدون رویه و فکر؛ مثلا کسی که دارای خلق سخاوت است، آن خلق او را وادار به جود و انفاق می کند، بدون آنکه مقدماتی تشکیل دهد و مرجحاتی را در نظر بگیرد، گویی یکی از افعال طبیعیه مثل دیدن و شنیدن است و همین طور است نفس عفیف که این صفت خلق آن شده است، به طوری حفظ نفس می کند که گویی یکی از افعال طبیعیه اوست. با داشتن حسن خلق، موفقیت با کمترین هزینه و به طور طبیعی حاصل میشود و سراسر زندگی انسان را فرا می گیرد. بنابراین، خلق وخویی که در شرع مقدس، مدح شده است و با غرایز حیوانی و تمایلات نفسانی هماهنگ است، یا دست کم، با آنها تضادی ندارد، «حسن خلق» است که در موفقیت انسان سهم بسزا دارد.
در منابع اسلامی، حسن خلق عاملی بسیار مؤثر در موفقیت زندگی و تحکیم بنیاد خانواده معرفی شده است. این نکته در رابطه میان والدین و فرزندان تأثیر فراوانی دارد؛ زیرا رابطه سالم، مفید و موفق والدین و فرزندان با استحکام خانواده ارتباط مستقیم دارد. شخصی به نام حسین بن بشار واسطی می گوید: «نامه ای به امام رضا نوشتم و در آن نامه به حضرت عرضه داشتم: یکی از بستگانم برای خواستگاری نزد من آمده است، ولی بداخلاق است، چه کنم؟" حضرت در پاسخ فرمودند: "اگر بداخلاق است، به او زن ندهید"». این روایت نشان میدهد انس و الفت، که از شرایط ضروری برای موفقیت در زندگی است، مرهون خوش اخلاقی است.مودت همان اظهار محبت است، ولی در الفروق اللغویة «محبت» را ناشی از میل طبیعی و حکمت، اما «مودت» را تنها ناشی از میل طبیعی دانسته است.
پیامبر اکرم ، پس از آنکه محبوب ترین مردم در پیشگاه خداوند متعال را خوش اخلاق ترین آنان معرفی می کنند، به بیان ویژگی آنان می پردازند و می فرمایند: «کسانی از شما نزد خدا محبوب ترند که بهترین اخلاق را دارند، متواضع اند، با دیگران الفت می گیرند و مردم نیز با آنها الفت می گیرند». امام رضا نیز در جواب مردی که از ایشان درباره محدوده حسن خلق پرسیده بود،فرمودند:«حسن خلق این است که به مردم بدهی آنچه را دوست داری آنان به تو دهند». از آنجاکه اخلاق حسنه گاه به صورت طبیعی و فطری، گاه با عادت دادن خود به کارهای زیبا و در مواردی با مشاهده و مصاحبت با افرادی که رفتارهای زیبا دارند به دست می آید تغییر دادن آن گرچه محال نیست، دشوار به نظر می رسد. بنابراین، فردی که در پی موفقیت در زندگی است، مایل است زندگی گوارا، آسیب ناپذیر، سرشار از لطف و محبت و ... داشته باشد، در مرحله اول و در آغاز تشکیل خانواده، باید در جست وجوی همسری باشد که اخلاق خوش و خوی پسندیده داشته باشد. این ویژگی در موفقیت خانواده و داشتن فرزندان سالم اهمیت بسیاری دارد.
با توجه به این اصل، اسلام از میان همه ویژگیهای همسر در مرحله انتخاب او، درباره موضوع صفات اخلاقی وی سفارش اکید دارد. در روایتی، رسول گرامی اسلام می فرمایند: «هرگاه کسی به خواستگاری نزد شما آمد که اخلاق و دین او را پسندیدید، شرایط ازدواج او را فراهم آورید». راوی میپرسد: «ای رسول خدا، هرچند از نظر نسب پست باشد»، حضرت می فرمایند: «هنگامی که کسی نزد شما آمد و اخلاق و دین او را پسندیدید، برای ازدواج زمیندازی کنید که اگر چنین نکنید فتنه و فساد بزرگی در زمین رخ خواهد داد». روایات متعددی با این مضمون وجود دارد که نشان میدهد خوش اخلاقی، بسیاری از کاستی های فرد را جبران می کند و موفقیت را در پی دارد و پرهیز از ازدواج با چنین فردی، آسیبهای اجتماعی فراوانی را به وجود می آورد. از سوی دیگر، فرد بداخلاق هرچند امتیازات دیگری داشته باشد، صلاحیت لازم برای ازدواج را ندارد و معصومان اصحاب خود را از ازدواج و وصلت با چنین افرادی برحذر داشته اند.
بنابراین، یکی از مهمترین عوامل موفقیت در رابطه والدین با یکدیگر و با فرزندان، بعد اخلاقی آنهاست. دختر و پسری میتوانند پدر و مادر موفقی در آینده باشند که هنگام ازدواج، خوش اخلاقی را یکی از اصلی ترین ملاک های گزینش همسر خود در نظر بگیرند و با فرد خوش اخلاق ازدواج کنند تا هم روابط زن و شوهر بسامان باشد و هم در تربیت فرزندان خود موفق باشند و با معضلی روبه رو نشوند.
از مهمترین نتایج خوش خلقی برای خانواده موفق، ایجاد محبت میان افراد خانواده و تثبیت و تقویت آن است. امیرالمؤمنین در روایتی کسب محبت را پیامد حسن خلق برشمردهاند. آن حضرت در روایت دیگری حسن خلق را باعث محبت و تأکید کننده مودت دانسته و فرموده اند: «خوش اخلاقی محبت بار می آورد و مودت را تقویت می کند». بیشک خانوادهای که همه اعضای آن محبت را میان خود حس می کنند، خود را موفق میدانند.
در بیان تفاوت میان «محبت» و «مودت»، لغویین تاحدودی، اختلاف نظر دارند، به گونه ای که صاحب کتاب معجم مقاییس اللغة «ود» را کلمه ای میداند که بر محبت دلالت می کند. بنابراین، مودت همان اظهار محبت است، ولی در الفروق اللغویة «محبت» را ناشی از میل طبیعی و حکمت، اما «مودت» را تنها ناشی از میل طبیعی دانسته است. در صورت اول، تأثیر حسن خلق آن چنان است که افزون بر ایجاد دوستی میان اعضای خانواده، زمینه اظهار این محبت را نیز فراهم می سازد و از آنجاکه دوستی وقتی ابراز شود تأثیر شگرفی در تداوم نهاد خانواده دارد احساس موفقیت بیشتر اعضای آن را فراهم می کند. اگر مودت متضمن معنای دوم باشد، روایت پیشین نشان دهنده آن است که حسن خلق زمینه ساز میل طبیعی افراد خانواده به یکدیگر می شود و بدیهی است که این میل و گرایش طبیعی، در استقرار فضای صلح و احساس آرامش و موفقیت، بسیار مؤثر خواهد بود.
بسیاری از مشکلاتی که در خانواده بروز می کند، ناشی از مشکلات و تنگناهای اقتصادی است. آن گاه که نیازهای ضروری خانواده در بعد مالی بی پاسخ بماند، به ویژه آنجا که افراد خانواده از بینش توحیدی کم بهره یا بی بهره باشند، به مرور زمینه ابراز نارضایتی از وضع موجود و به تبع آن احساس شکست فراهم می شود. در منابع اسلامی، افزون بر کار و فعالیت، حسن خلق نیز عاملی تأثیرگذار در رشد اقتصادی معرفی شده است. امیرالمؤمنین جایگاه گنجهای روزی را در اخلاق نیکو دانسته اند، همچنان که امام صادق حسن خلق را عامل افزایش رزق برشمرده اند. با افزایش روزی، احساس آرامش و موفقیت، بیشتر احساس می شود.
روشن است که اقبال عمومی به افراد متواضعی که با مردم انس و الفت دارند و خوش اخلاق محسوب می شوند، بسیار بیش از اقبال به دیگران است. مردم ترجیح میدهند افراد خوش خلق را به کار گیرند، به استخدام آنان در آیند و با آنان معامله کنند. شاید، این خود یکی از عوامل جلب روزی به شمار رود. به همین دلیل، امیرالمؤمنین علی حسن خلق را موجب ارتقای سطح زندگی دانسته اند. ارتقای سطح زندگی، موفقیتی است که نتیجه حسن خلق در معاشرتهای اجتماعی است. خوش اخلاقی نه تنها در معاشرتهای اجتماعی، بلکه در مواجهه با اعضای خانواده نیز چنین تأثیری دارد. امام صادق * میفرمایند: «هرکه با خانواده خود به نیکی عمل کند، روزی اش زیاد شود». امام علی * خوشخویی را موجب پاکیزگی زندگی دانسته اند و امام صادق نیز فرموده اند: «هیچ شیوه زندگانی، گواراتر از زندگانی آمیخته با حسن خلق نیست». به طور قطع، زندگانی همراه مسرت، شادابی و طهارت برای همه انسانها موفقیت بزرگی تلقی می شود و این نتیجه خوش خلقی است. در مقابل، بداخلاقی فرد همه اعمال نیک او را بر باد میدهد و موجب می شود تا دیگران چشم خود را بر تمام خوبیهایش ببندند و نگاه خود را تنها به بدخلقی او معطوف سازند. اگر وجود انسان بداخلاق به مثابه عسل باشد، باید بداند که بدخلقی آن گونه وجود او را به فساد می کشاند که سرکه عسل را فاسد می کند.
در متون دینی، آثار دیگری همچون آسانی راه عمران و آبادی و سعادتمندی برای خوش خلقی ذکر شده است. تأثیر این آثار بر استحکام بنیاد خانواده بسیار روشن است. رسول خدا می فرمایند: «اگر انسان به پیامدهای خوش اخلاقی آگاه باشد، به خلق خوش احساس نیاز می کند». خانوادهای که نیازمندیهایش تأمین نشود، خانواده ناموفقی است.
منبع: خانوادۀ موفق،علی حسین زاده،چاپ دوم،مؤسسۀ آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره)،کاشان1391
