روانشناسان اجتماعی خانواده را یکی از پاسداران آثار تمدن و فرهنگ جوامع مختلف انسانی می دانند.
نقش والدین در قبال فرزند از دو جهت قابل بررسی است:
1- جنبه وراثت: که بر اثر آن رنگ چهره و پوست، فرم استخوان بندی، و سایر صفات جسمانی، و بسیاری از خلق و خویها، بیماری ها، زیبایی ها و زشتی های ظاهری به کودک منتقل می شود.
2- از نظر محیطی: که بر اثر آن نوع افکار و اندیشه ها، آداب و رفتار، سجایای اخلاقی زبان، نحوه سخن گفتن و معاشرت با دیگران و فرهنگ و رسم های خانوادگی به کودک آموخته می شود.
وقتی سخن از خانواده به میان می آید در ذهن انسان، پدر و مادر جلوه می کند، کودک از مادر درس زندگی و عشق و محبت می آموزد و از پدر درس اقتدار و انضباط و چگونگی موضع گیری در برابر مسائل و حوادث اجتماعی.[1]
پدر صالح
پدر که رکن مهم خانواده است و به عنوان عامل محیطی و وراثتی نقش ایفا می کند، باید دارای شرایط شایسته و صفات خوب و پسندیده و سجایای اخلاقی و انسانی باشد. یک خانواده اصیل زمانی می تواند در آغوش خود فرزندان شریف و با فضیلتی بپرورد، که مدیر آن خاندان دچار انحراف و انحطاط نگشته باشد، و سجایای عالیه خانوادگی خود را که سرمایه شرف و عزت آن خانواده است مانند گوهر گرانبهایی در محیط خانواده خود حفظ کند. اما ضعف مبانی ایمانی و اخلاقی یک پدر مانند بیماری سرطان بر پیکر خانواده اصیل و نجیب پنجه انداخته و ریشه های فضائل و شرافت را یکی پس از دیگری از بین می برد.حضرت مجتبی علیه السلام به مردی که برای نظرخواهی و مشاوره در مورد خواستگاران دخترش به حضور آن حضرت آمده بود، فرمود:
زوجها من رجل تقی، فانه ان اجنها اکرمها، و ان ابغضها لم یظلمها[2]
؛ برای همسری دخترت مردی باتقوا و مومن انتخاب کن، زیرا اگر او دختر ترا دوست بدارد وی را احترام خواهد کرد و اگر از او خوشدل نباشد به وی ستم روا نمی دارد.
مطمئنا اگر پدر آینده برای هر خانواده که به عنوان مدیر خانواده محسوب می شود، فردی با ایمان و صالح باشد، همسر و سایر اعضای خانواده را در پرتو مهر و محبت- که ریشه در ایمان او دارد- قرار داده و در اثر شایستگی های معنوی خویش، کانون خانواده را به محیطی امن و باصفا تبدیل نموده و زمینه رشد و تربیت فرزندانی با ایمان و مسئولیت پذیر را فراهم خواهد نمود. از آن جایی که پدر در کانون خانواده نقش مدیریت دارد و مظهر امنیت، قانونمندی، عدالت و نظم است؛ در مواردی که خوف و هراس باشد پدر پناهگاه خانواده است و رفع سایر نیازمندی های خانواده از جمله نیازهای اقتصادی بر عهده اوست.
او می تواند مشکلات فرزندان را حل کرده و به آنان دل و جرات بدهد. در عین حال ریشه بسیاری از عصیان ها و لغزش ها و گرایش های ناپسند کودک ناشی از اعمال خشم ها و ایجاد رعب ها و ظلم های پدر می باشد. اهانت ها، ضعف و سستی او در مدیریت خانواده، انحطاط اخلاقی پدر، موجب پدید آمدن آثار نامطلوب و عواقبی سوء در وجود طفل خواهد شد.
مادر شایسته
مادر رکن دیگر خانواده، نقش قابل توجهی در رشد و شکوفایی استعداد و خلاقیت های وجودی فرزندان در محیط خانه دارد، تا آن جایی که طبق متون دینی ما یکی از عوامل سعادت و شقاوت هر انسانی در گرو اعمال و رفتار و حالات مادر در دوران بارداری بوده و آغاز نیکبختی و یا انحطاط افراد مربوط به آن دوران می باشد.[3] حضرت مجتبی علیه السلام در مورد نقش حساس و فوق العاده مادر در ساختار هویت افراد سخنی دارد که ما را در درک این مهم یاری می کند.آن حضرت هنگامی که با معاویه مناظره می کرد در مورد یکی از علل انحراف معاویه از محور حق و انحطاط اخلاقی وی و گرایش او به باطل و کجروی ها، به نقش مادرش هند اشاره کرده و فرمود:
معاویه! چون مادر تو هند است و مادر بزرگت نثیله می باشد و در دامن چنین زنان پست و فرومایه پرورش یافته ای. این گونه اعمال زشت از تو سر می زند و سعادت ما اهل بیت پیامبر، در اثر تربیت در دامن مادرانی پاک و پارسا همچون خدیجه و فاطمه می باشد.[4]
مادر به عنوان سمبل عاطفه و مهر و محبت، در شکل گیری و رشد شخصیت روحی و جسمی کودک بیشترین اثر را دارد، او به عنوان عامل دیگر وراثتی و محیطی از هنگام انعقاد نطفه تا رسیدن به سن آموزش در فرزندان بیشترین نقش را ایفا می کند، به ویژه در نه ماه دوران بارداری و دو سال ایام شیردادن که در آغوش مادر یا در کنار اوست، ساختار روانی و اخلاقی کودک همزمان با پرورش جسم او در حال رشد است و مادر اصلی ترین منبع تغذیه روحی و جسمی، و محرم راز و ملجا و پناهگاه کودک می باشد.
بعد از سن آموزش، مادر باز هم نزدیکترین یار و محرم اسرار فرزندان در سخت ترین لحظات زندگی کودک است و موثرترین مدل و اسوه مورد نظر برای اوست. بچه در سنین پایین در سایه مادر راه می رود و رازهای زندگی خویش را کشف می کند و جهان و اطراف خود را در سایه رهنمودهای مادر می شناسد. امام مجتبی علیه السلام به همین خاطر برای داشتن مادری شایسته همیشه افتخار می کرد و می فرمود:
من پسر بهترین بانوان و سرور زنان عالم هستم، من فرزند زنان نجیب و پاک هستم.[5]
بنابراین ایمان، و اخلاق والدین که دو رکن خانواده هستند، شرط اساسی در نیل به اهداف بلند و ایده ال تربیت می باشد.
پی نوشت ها:
[1] زمینه تربیت، ص 118.
[2] مکارم الاخلاق، ص 233.
[3] قال رسول الله(ص): الشقى من شقى فى بطن امه و السعید من سعد من بطن امه.(تفسیر قمى، ج 1، ص 227).
[4] احتجاج طبرسى، ج 1، ص 282.
[5] صحیفة الامام الحسن علیه السلام، ص 284.
منبع: حوزه نت
