تاکتیک های مهم فرزند پروری (بخش دوم)

در نوشتار قبلی به برخی از شاخص های مهم و اثر بخش در مسأله فرزند پروری اشاره کردیم و به برخی از تاکتیک ها و قواعد مرتبط پرداختیم در این نوشتار نیز در ادامه مباحث قبلی به برخی از تاکتیک های مهمی که لازمه بحث فرزند پروری است اشاره خواهیم کرد.
 

در مسیر تربیت دینی فرزندان والدین می توانند با بهره گیری از تاکتیک های کلی و با استفاده صحیح  از تکنیک های عملیاتی گامی اثر بخش و هدف مند برای رشد و تعالی روحی و فکری فرزندان خود بردارند.

یکی از مهمترین کارهایی که موجب تقویت و ایجاد انگیزه و پویایی در فرزندان می شود، تاکتیک توجه مثبت و تشویق است، وقتی کودکان در برابر کارهای خوب و مثبتشان مورد توجه و تشویق والدین قرار می گیرند انگیزه انجام کار بهتر در آنها تقویت می شود، در واقع تشویق کردن یک نوع آگاهی بخشی است، به این معنا که فرزندان متوجه می شوند کاری که انجام داده اند کار خوبی بوده است، منابع روایی به خوبی پرده از کارایی تکنیک تشویق برداشته اند، برای نمونه در کتاب شریف نهج البلاغه امام علی (علیه‌السلام) به مالک اشتر این چنین امر فرموده اند: «وَ وَاصِلْ [مِنْ‏] فِی حُسْنِ الثَّنَاءِ عَلَیْهِمْ وَ تَعْدِیدِ مَا أَبْلَى ذَوُو الْبَلَاءِ مِنْهُمْ فَإِنَّ کَثْرَةَ الذِّکْرِ لِحُسْنِ [فِعَالِهِمْ‏] أَفْعَالِهِمْ تَهُزُّ الشُّجَاعَ وَ تُحَرِّضُ النَّاکِلَ إِنْ شَاءَ اللَّه؛[1] آنان را به نیکویی یاد کن و پیوسته تشویقشان نما و کارهای مهمی را که انجام داده‌اند، برشمار؛ زیرا یاد کردن کارهای نیک آنان، دلیری‌شان را (به کوشش و حرکت بیشتر) برانگیزاند و از کارمانده را به خواست خدا (به کار و تلاش)، ترغیب کند.»
 

گاهی اتفاق می افتد که فرزندان دچار خطا و یا اشتباه می شوند، رفتار والدین در این چنین مواردی اگر بر اساس تدبیر و آگاهی باشد، می تواند موجب اصلاح آن رفتار غلط بشود، به طور مثال وقتی والدین متوجه خطای رفتار کودک و یا نوجوان خود می شوند، هر چند خود را به غفلت می زنند و به نوعی خود را بی خبر از اشتباه صورت گرفته می کنند، ولی در مسیر اصلاح و تربیت فرزند خود سعی می کنند با آگاهی بخشی و مهارت آموزی آن نقص و کاستی را در فرزند خود اصلاح نمایند، وجود تغافل موجب می شود که والدین از رفتارهای تخریبی و عجله ای به دور باشند، و تصمیم عقلانی و مدیریت شده ای را اتخاذ نمایند، در اهمیت تاکتیک تغافل در منابع روایی مطالب فراوانی نقل شده است، برای نمونه از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «نِصْفُ الْعاقِلِ اِحْتِمالٌ و نِصْفُهُ تَغافُلٌ؛[2] نیمی از خردمندی، هوش‎مندی و نیمی دیگر چشم‎پوشی است.»
مهارت خودباوری در صورتی تقویت می شود که والدین «روح ما می توانیم» را در وجود فرزندان تقویت کنند، اگر فرزندانشان دچار خطا و یا اشتباه شدند به او تلقین منفی نکنند که تو توان انجام هیچ کاری را نداری، بلکه باید تبیین شود که شکست پلی برای پیروزی است، و آگاهی و دانش کلید انتخاب صحیح است.

روانشناسان بر این باورند که تنبیه کاری ست که مانع ارتکاب رفتار بد می شود، البته تنبیه صحیح دارای مراتب و حدود مشخصی است که به هیچ وجه نباید از حدود آن تجاوز کرد، از این رو تنبیهی که مدنظر روانشناسان اسلامی است، دارای این ویژگی هاست:1-نباید موجب تخریب جدی امنیت فرزندان شود، 2-تنبیه باید موجب آگاهی و تقویت مهارت ورزی در فرزندان شود، و صرفاً جنبه مجازاتی نداشته باشد، 3-کاملاً انسانی باشد، به طوری که موجب تضیع حقوق فرزندان نشود و قصد آزار فرزندان را نداشته باشیم،[3] برخلاف کسانی که تنبیه را در آزار جسمی و کتک زدن خلاصه می کنند، تنبیه می تواند قالب های نرمی داشته باشد، قالب هایی همچون اخم کردن، قهر کردن های کوتاه، تکلیف دادن به کودک، و محروم کردن از برخی کارها مثل بازی، البته باید این نکته دقت و توجه جدی داشت که به هیچ وجه نباید تنبیه کودک خطا کار طولانی شود و زمینه نا امیدی و ناامنی را برای آنها فراهم نماید، بلکه همین اندازه به کودک به اشتباه خود آگاه شود و در صدد جبران آن برآید کفایت می کنند، چون هدف از تنبیه آگاهی بخشی است، نه آزار رسانی. تنبیه نباید همراه با خشم و غضب افراطی و افسار گسیخته باشد، چرا که بر اساس روایات با خشم تربیت حاصل نمی شود: «لا أدَبَ مَعَ غَضَبٍ؛[4]با خشم، تربیت {ممکن} نیست.»
 

یکی از تاکتیک های مهمی که والدین در مسیر تربیت دینی و اجتماعی فرزندان باید به آن توجه جدی داشته باشند و در مسیر تقویت آن گام بردارند، تاکتیک خودباوری، استقلال و روحیه عزت نفس است، مهارت بسیار مهمی که نقش کلیدی و اساسی در موفقیت و شکوفایی خلاقیت و توانایی های بالقوه در فرزندان دارد، در واقع والدین باید به گونه ای عمل کنند که فرزندان قدرت تشخیص، و انتخاب گری آنها تقویت شود و دائماً وابسته به رای و نظر  والدین نباشد، مهارت خودباوری در صورتی تقویت می شود که والدین «روح ما می توانیم» را در وجود فرزندان تقویت کنند، اگر فرزندانشان دچار خطا و یا اشتباه شدند به او تلقین منفی نکنند که تو توان انجام هیچ کاری را نداری، بلکه باید تبیین شود که شکست پلی برای پیروزی است، و آگاهی و دانش کلید انتخاب صحیح است. در واقع مهارت خودباوری و استقلال را با تقویت عزت نفس و تکریم فرزندان می توان بهبود بخشید، نه با تحقیر و سرزنش و مقایسه های منفی و غیر اصولی. تکریم و بزرگداشت فرزندان موضوعی است که در روایات اسلامی به طور روشن مورد دقت و بیان قرار گرفته شده است: «أَکْرِمُوا أَوْلَادَکُمْ وَ أَحْسِنُوا أَدَبَهُمْ یُغْفَرْ لَکُم‏؛[5]فرزندان خود را گرامى بدارید و خوب تربیتشان کنید تا گناهان شما آمرزیده شود.»
 

زندگی عرصه کسب دانش و تجربه و مهارت آموزی است، والدین نقش رهبر و معلم را در این خصوص برعهده دارند، نباید این چنین تصور شود که تنها با خطابات امری و دستوری می توان، فرزندانی آگاه و مسئولیت پذیر تربیت کرد، برای نمونه اگر والدین دوست دارند که فرزندانی با حیا و عفت داشته باشند که در جامعه منش اسلامی را به منصه ظهور برسانند این هدف عالی و اخلاقی تنها با خطابات دستوری دست یافتنی نیست، بلکه والدین باید با شناخت و آگاهی و بصیرت افزایی چراغ دانش را در اختیار آنها قرار دهند تا فرزندان با نگاهی آگاهانه و صحیح به انتخابات اجتماعی خود مبادرت ورزند، و به گونه ای مصداق این آیه شریف شوند: «قُلْ هذِهِ سَبیلی‏ أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى‏ بَصیرَة؛[6]بگو:این راه من است من و پیروانم، و با بصیرت کامل، همه مردم را به سوى خدا دعوت مى ‏کنیم‏.»

پی نوشت ها:
[1]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص434.
[2]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص245،ح5026.
[3]. دکتر سعید جهانشاهی فرد، تکنیک های فرزند پروری، ص 46.
[4]. تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص303 ، ح6912.
[5]. مکارم الأخلاق ص 222.
[6]. سوره مبارکه یوسف، آیه 108.