معنای لغوی اثم
اثم در لغت به معنای بدکرداری، خلاف، بزه، جرم، گناه، بدرفتاری و سوء عمل آمده است.
اثم یعنی چه؟
اثم به معنای گناه است و به کاری گفته می‌شود که انجام دادن آن حلال نیست. اثم می‌تواند پیامد عمل معصیت باشد. اثم به معانی دیگری هم به کار می‌رود که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:در اصطلاح فقها به همان معنای لغوی‌اش که استحقاق عقوبت بر ارتکاب کار خلاف است به کار می‌رود.
ارتکاب کار خلاف
استحقاق عقوبت بر قصد کار خلاف هر چند در واقع مخالفتی سر نزده باشد.
درجه‌بندی اثم
اثم از نظر شدت و ضعف دارای مراتبی است که فقها بر اساس آن، گناهان را به صغیره و کبیره دسته‌بندی کرده‌اند. خود گناهان کبیره و صغیره هم مراتبی دارند و بر اساس نوع، زمان و مکان انجام آن عذاب متفاوتی خواهند داشت.
شرط تحقق اثم
برای این که کسی مرتکب اثم بشود چند شرط باید وجود داشته باشد:1. فرد مرتکب، مکلف باشد.
2. تکلیف الزامی‌باشد نه مستحب یا مکروه (مثل ترک واجب یا فعل حرام)
3. تکلیف منجز باشد و اگر مکلف نسبت به آن حکم جاهل باشد و جهلش از روی کوتاهی نباشد یا نسبت به حکم الزامی دچار فراموشی یا سهو شود مرتکب اثم نشده است.
انواع اثم
دو نوع اثم وجود دارد:اثم جوارحی: گناهان جوارحی به تفصیل در کتاب‌های فقهی و غیر فقهی ذکر شده‌اند.
اثم قلبی: مثل حسد، کتمان حق و شهادت و...
اثم در قرآن
کلمه اثم و مشتقات آن 48 بار در قرآن آمده است و به معنی اسمی است که مانع رسیدن به ثواب و پاداش است و همچنین به معنای تأخیر، درنگ کردن و ممانعت می‌باشد.مثلاً در آیه 112 سوره نسا اثم به معنای گناه به کار رفته است:
«وَمَنْ یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِینًا»
«و کسی که خطا یا گناهی مرتکب شود، سپس بی‌گناهی را متهم سازد، بار بهتان و گناه آشکاری بر دوش گرفته است.»
و یا در آیه 12 سوره حجرات اثم به معنای زیان و نقص نفسانی به کار رفته است:
«اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ»
«از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمان‌ها گناه است»
تفاوت اثم با ذنب
ذنب شامل هر عملی می‌شود که ضرر به دنبال دارد و یا باعث از بین رفتن نفع و مصلحتی می‌شود. ذنب می‌تواند پیامد کار زشت باشد. بعضی اثم و ذنب را مترادف می‌دانند اما بعضی اثم را فعل قبیحی می‌دانند که دارای پیامد است و ذنب را فعل قبیحی که پیامدی به دنبال ندارد.
تفاوت اثم و عصیان
عصیان به معنی نافرمانی است و ریشه کلمه عصیان از عصا به معنی چوب است. عصیان خود سرپیچی و مخالفت است اما اثم اثر مترتب بر مخالفت می‌باشد. ضمن این که عصیان به ارتکاب فعل خلاف اختصاص دارد ولی اثم شامل ارتکاب و قصد ارتکاب می‌شود.
تفاوت اثم با خطیئه یا خطا
خطیئه متضاد صواب و به معنی برگشتن از مسیر درست است. سه نوع خطا وجود دارد:خطا در اراده و فعل (شخص اراده کار بدی را می‌کند و آن را انجام می‌دهد)
خطا در فعل (شخص ارده کاری را می‌کند که فعل آن خوب است اما فعل آن برخلاف اراده‌اش واقع می‌شود)
خطا در اراده (شخص اراده چیزی را می‌کند که فعلش خوب است اما خلاف آن اتفاق می‌افتد)
بنابراین:
خطا به فعل نادرست گفته می‌شود ولی اثم به نتیجه آن
اثم به نوع اول و سوم خطا اختصاص دارد ولی خطا شامل خطای محض هم می‌شود که گناهی را در پی ندارد.
منبع: سایت ستاره
