گام بعدی، طراحی آزمایش سرکوب فکر و کسب مهارت ذهن آگاهی گسلیده است. راهبرد مورد استفاده در درمان اختلال اضطراب فراگیر شامل شناسایی عامل برانگیزاننده، کاربرد تکنیکهای ذهن آگاهی در مورد آن و به تعویق انداختن فرایند نگرانی فعال شده است. این راهبرد را می توان وسیله ای برای جدا کردن افکار مزاحم از کنترل فرایندهای متعاقب آن در نظر گرفت تا بیمار به انعطاف پذیری فراشناختی بیشتری دست یابد. از این گذشته، این راهبرد را می توان به عنوان بخشی از آزمایش رفتاری بعدی برای آزمودن باورهای فراشناختی منفی درباره ی کنترل ناپذیری نگرانی، به کار برد.
در رابطه با آزمایش سرکوب فکر و یا بی اثر بودن راهبردهای مقابله‌ای، درمانگر باید به بیمار یاد آوری نماید که چگونه تلاش برای کنترل برانگیزاننده‌های اولیه‌ی نگرانی در غلبه بر مشکل مؤثر نبوده اند. آنچه لازم است، رویکرد جدیدی است که می تواند به بیمار کمک کند تا واقعیت را دربارهی کنترل ناپذیری نگرانی کشف کند. پرسش های زیر برای معرفی این مرحله از درمان به کار برده می شوند:
آیا تاکنون تصمیم گرفته اید که در پاسخ به یک فکر برانگیزاننده، نگران نشوید؟» آیا تاکنون تلاش کرده اید که یک برانگیزاننده را در ذهنتان نگه دارید و فقط آن را به حال خود رها کنید؟» آیا تا کنون به افکار منفی خود به عنوان فقط رویدادهای ذهنی گذرا نگاه کرده اید؟»
پس از این زمینه سازی، درمانگر در خصوص استفاده از تکنیکهای ذهن آگاهی گسلیده در مورد افکار، به بیمار آموزش می دهد. این تکنیک ها ابتدا در مورد افکار خنثی به کار برده می شوند و سپس در مورد دو یا سه برانگیزاننده ی رایج نگرانی به کار برده می شوند. درمانگر تمرین ذهن آگاهی گسلیده را به این صورت معرفی می کند:
همان طور که دیدیم تلاش برای کنترل افکار، در دراز مدت راه حل خوبی برای نگرانی نیست. وقت آن است که روش تازه ای را که ما ذهن آگاهی گسلیده می خوانیم، امتحان کنید. این روش به شما کمک می کند تا رابطه ی جدیدی با افکار خود برقرار کنید و به واقعیت در مورد نگرانی پی ببرید. از شما می خواهم که به مدت یک دقیقه فکری در مورد پلنگ به ذهنتان بیاورید و اجازه دهید که آن فکر در فضای خاص خود در ذهن شما حضور داشته باشد. از شما میخواهم که فقط به تماشای فکر بپردازید و هیچ کاری برای کنترل یا تأثیر گذاشتن بر آن انجام ندهید.
خیلی خوب، آیا می توانید این فکر را به ذهنتان بیاورید؟ فقط به مشاهدهی پلنگ بپردازید. ممکن است متوجه شوید که حرکت می کند، ولی شما آن را به حرکت در نیاورید. ممکن است متوجه شوید که فکر کم کم ناپدید می شود، ولی سعی نکنید آن را محو نمایید. ممکن است متوجه افکار دیگری هم بشوید، ولی نباید عمدا آنها را تولید کنید. فقط به شیوهی گسلیده (منفصل) به تماشای فکرتان بپردازید.
بعد از تقریبا دو دقیقه درمانگر باید ببیند آیا تکلیف با موفقیت انجام شد. اگر مشکلاتی وجود داشته باشد، باید مورد بررسی قرار گرفته و حل شوند. برای مثال، برخی بیماران گزارش می کنند که قادر به تحمل فکر نیستند. این مسأله نشان میدهد که بیمار تلاش می کند کاری در مورد فکر انجام دهد که بر خلاف هدف تمرین است، لذا باید مورد بحث قرار گیرد. بهتر است با ملایمت به بیمار یادآوری شود که هدف، مشاهدهی فکر به شیوه ی گسلیده (منفصل) و بدون درگیر شدن با آن است، بدون توجه به اتفاقی که ممکن است رخ دهد. تکلیف باید تکرار شود یا راهبرد ذهن آگاهی دیگری مانند تداعی آزاد اجرا شود، تا بیمار تجربه ی لازم را به دست آورد.
گام بعدی، به کار گیری تکنیک ذهن آگاهی در مورد یک برانگیزانندهی اخیر نگرانی است. ابتدا درمانگر به شیوهی زیر برانگیزانندهی اخیر را شناسایی می کند: «به آخرین برههی نگرانی تان فکر کنید. فکر برانگیزانندهی نگرانی چه بود؟» در این جا، معمولا به یک تصویر ذهنی منفی یا فکر «چه می شود، اگر اشاره می شود. درمانگر با تکرار شیوهی ذهن آگاهی گسلیده در مورد این فکر برانگیزاننده، کار را دنبال می کند.
از شما میخواهم همین فکر را به ذهنتان بیاورید. به فکر برانگیزاننده اجازه دهید تا در ذهنتان باشد و کاری درباره ی آن انجام ندهید. آن را از ذهنتان بیرون نرانید و سعی نکنید با بحث منطقی، خودتان را دربارهی آن متقاعد کنید یا آن را حل و فصل کنید. آن فقط یک فکر است.
آزمایش به تعویق انداختن نگرانی worry postponement
پس از تجربه ی به کار گیری ذهن آگاهی گسلیده، مفهوم به تعویق انداختن فرایند نگرانی که به طور طبیعی با افکار برانگیزاننده مرتبط است، به عنوان روشی برای تقویت ذهن آگاهی گسلیده و چالش با این باور که نگرانی غیر قابل کنترل است، معرفی می شود. به همین منظور درمانگر باید تمایز روشنی بین سرکوب فکر (که مطلوب نیست و به تعویق انداختن نگرانی قایل شود. معمولا توضیح زیر ارایه می شود:به عنوان تکلیف خانگی از شما میخواهم که ابتدا تکنیکهای ذهن آگاهی گسلیده را در مورد هر یک از افکار برانگیزاننده ی خود به کار ببرید. سپس سعی کنید هر گونه نگرانی یا فرایند نشخوار فکری را به تعویق بیندازید. می توانید به خودتان بگویید: این یک فکر نگران کننده است، در حال حاضر لازم نیست بر آن متمرکز شوم و نگرانی ام را فعال سازم، منتظر می مانم و بعد این کار را انجام میدهم. میخواهم بعدا در طول روز، زمان معینی را برای نگران شدن دربارهی آن فکر اختصاص دهید. مدت این زمان باید ۱۰ دقیقه باشد و نباید قبل از زمان خواب باشد. استفاده از زمان نگرانی اجباری نیست، اکثر افراد آن را فراموش می کنند، بنابراین پیشنهاد نمی کنم که حتما باید از این زمان استفاده کنید. با به تعویق انداختن نگرانی می توانید میزان کنترل ناپذیری واقعی نگرانی تان را آزمون کنید. آیا تاکنون از این نوع راهبرد استفاده کرده اید؟
باید بدانید که بین سرکوب کردن فکر و به تعویق انداختن نگرانی تفاوت وجود دارد. من از شما نمی خواهم که در مورد یک فکر، فکر نکنید. هر چند ممکن است یک فکر به عنوان عامل برانگیزاننده در ذهن شما عمل کند، ولی این شما هستید که تصمیم می گیرید که در گیر تفکر و فرایند استدلال منطقی نشوید. برای مثال، ممکن است فکر برانگیزاننده ای درباره ی موضوعی به ذهنتان خطور کند، مانند «اگر نتوانم با آن مقابله کنم، چه میشود؟». من از شما نمی خواهم که این نوع فکر را سرکوب کنید. به خودتان بگویید این یک برانگیزانندهی نگرانی است، در حال حاضر می خواهم آنها را به حال خود رها کنم و با آن برخورد نکنم. بعد با آن برخورد خواهم کرد». ممکن است آن فکر هنوز در ذهن شما باشد، ولی تصمیم می گیرید که از طریق پاسخ نگرانی معمول، با آن برخورد نکنید. آیا متوجه شدید که چه چیزی از شما میخواهم. این آزمایشی برای بررسی میزان کنترل ناپذیری واقعی نگرانی است.»
سپس درمانگر میزان باور بیمار به کنترل ناپذیری نگرانی را درجه بندی می کند و یک هفته پس از اجرای آزمایش به عنوان تکلیف خانگی، دوباره میزان باور بیمار را درجه بندی می کند. هم چنین با اجرای مقیاس بازنگری شده اختلال اضطراب فراگیر (GADS - R ) در طول جلسه نیز می توان میزان تغییر ایجاد شده در حیطه ی کنترل ناپذیری را مشخص کرد.
منبع: راهنمای علمی درمان فراشناختی اضطراب و افسردگی،آدریان ولز، دکتر شهرام محمد خانی، انتشارات ورای دانش، چاپ دوم، طهران 1390
