1 ـ عـوامـل درونـی کـه ریـشـه آنـها به خود شخص برمی گردد و از درون وجود او سرچشمه می گیرد؛ مانند کبر، عجب، حرص، حسد، شوخیهای رکیک و. ...
2 ـ عوامل بیرونی که از خارج موجب انگیزش خشم انسان می شود.
عـوامـل درونـی را بـایـد بـا خـودسـازی و تـزکـیـه نـفـس ریـشـه کـن سـاخـت. ولی عـوامـل خـارجـی را چـون هـم گـسـتـرده انـد و هـم در اخـتـیـار مـا نـیـسـتـنـد، کـمـتـر مـی تـوان کنترل کرد. با وجود این، انسان بایستی اراده خود را طوری تقویت کند و بر غریزه خشم خویش طـوری مـسـلّط شـود کـه ایـن غـریـزه در چـنـیـن مـواقـعـی تـابـع عقل و اراده او شود، نه حاکم بر آن.
آنچه ذکر شد، مربوط به ریشه کن سازی اسباب و عللی است که خشم را بر می انگیزد و موجب بـروز آن مـی گـردد، لیـکـن بـایـد دیـد، اگـر بـا رعـایـت مـسـائل فـوق، بـاز هـم نـیروی غضب تهییج شد و آتش خشم زبانه کشید، چه باید کرد؟ در این خـصـوص دسـتـورات جـزئی تـری از اولیـای بـزرگوار اسلام رسیده که برخی را یادآور می شویم:
1 ـ یـادآوری فـضـیـلت کـظـم غـیـظ، عـفـو و بـردبـاری و نـیـز پـاداش عـظـیـمـی کـه خـدای مـتـعال برای دارندگان این صفات تعیین کرده، از جمله اینکه پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلّم فرمود:
(مَنْ کفَّ غَضَبَهُ کفَّ اللّهُ عَنْهُ عَذابَهُ)[1]
آن که خشم خود را باز دارد، خداوند عذاب خود را از ا و بازخواهد داشت.
2 ـ یـادآوری عـظـمـت عـذاب الهـی، گـستردگی قدرت و حاکمیت او و اینکه توانایی انسان بر کـسـی کـه مـورد خـشـم او قـرار گـرفـتـه، در بـرابـر قـدرت لایزال خداوند نسبی و ناچیز است و نیاز او به عفو و اغماض الهی به مراتب بیشتر از نیاز مردم به عفو اوست. در این باره امام صادق علیه السلام چنین فرمود:
(اِنَّ فـِی التَّوْراةِ مـَکـْتـُوبـاً یـَا ابـْنَ ادَمَ، اذْکـُرْنـی حـیـنَ تـَغـْضـَبُ، اَذْکـُرْک عـِنـْدَ غـَضـَبـی. ..)[2]
در تورات نوشته شده: ای فرزند آدم، مرا به هنگام خشم خویش به یادآور تا تو را به هنگام خشم خود یاد آورم.
3 ـ پـنـاه بـردن بـه خـدا از شـرّ شیطان و وسوسه های او، به اینکه بگوید: (اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّیـْطـانِ الرَّجـیـمِ) و ایـن دسـتـوری اسـت کـه گـاهـی رسول خدا صلی اللّه علیه واله به افراد خشمگین می فرمود.[3]
4 ـ وضـو گـرفتن یا غسل کردن با آب سرد نیز در فرو نشاندن آتش خشم مؤ ثر است. پیامبر اکرم (ص ) فرمود:
(اِذا غَضِبَ اَحَدُکمْ فَلْیتَوَضَّاءْ بِالْماءِ الْبارِدِ، فَاِنَّ الْغَضَبَ مِنَ النّارِ)[4]
هرگاه یکی از شما را خشم فرا گرفت، با آب سرد وضو بگیرد، زیرا خشم از آتش است.
5 ـ سکوت و آرامش نیز در پیشگیری از خشم مؤ ثر است.
علی علیه السلام فرمود:
(وَ داوُوا الْغَضَبَ بِالصَّمْتِ)[5]
خشم را با سکوت درمان کنید.
6 ـ تـغـیـیـر وضـعیت از حالت ایستاده به نشسته یا بر عکس نیز در برخی از روایات توصیه شده است.
امام باقر علیه السلام فرمود:
(اَیمـا رَجـُلٍ غـَضـِبَ وَ هـُوَ قائمٌ فَلْیجْلِسْ، فَاِنَّهُ سَیذْهَبُ عَنْهُ رِجْزُ الشَّیطانِ وَ اِنْ کانَ جالِساً فَلْیقُمْ)[6]
هر که در حال ایستاده خشمگین شد، زود بنشیند، با این کار، وسوسه شیطان از بین می رود و نیز اگر نشسته است، زود برخیزد.
پی نوشت ها:
[1] محجة البیضا ، ج 5 ، ص 308 .
[2] کافى ، ج 2 ، ص 304 .
[3] محجة البیضا ، ج 5 ، ص 304 .
[4] همان ، ص 307 .
[5] شرح غررالحکم ، ج 4 ، ص 24 .
[6] بحارالانوار ، ج 73 ، ص 264 .
منبع: حوزه نت
