در میدان امام اصفهان اثری گمنام داریم که در شکوه و عظمت آثاری مانند مسجد امام، مسجد شیخ لطف الله و عالی قاپو محو شده است. بنایی که اگرچه خود تاریک و بی فروغ است روزگاری مایه روشنایی چراغ های خانه های ایرانیان و حتی محافل شاهانه بوده است . بنایی کهنسال و پر رمز و راز ، سرشار از گلایه از این همه ، بی توجهی . عصارخانه شاهی و عصارخانه های دیگر ، بناهای کم اهمیتی نبوده و نیستند. در واقع همان گونه که امروز قلب صنعت ایران در دست های اصفهان می تپد در زمان های گذشته نیز از لحاظ صنعتی مقام نخست را دارا بوده است. عصارخانه ها در صنعت تامین روشنایی (تأمین نور چراغ) کود جهت زمین های زراعی ، غذای دام ها و تهیه ی مواد اولیه جهت رنگ آمیزی و صابون سازی نقش مهمی را در زندگی مردم ایفا می کرده اند . کیفیت فعلی این آثار از لحاظ تیرها و سنگهای آسیاب ها، نمره ها و نوع هنر بی نظیر و بر اساس تحقیقات انجام شده مربوط به قبل از صفویه است . تعداد این عصارخانه ها در شهر بزرگ اصفهان 17 عصارخانه بوده که متاسفانه در قرن اخیر یکی بعد از دیگری نابود و اکنون تنها 2 یا 3 عصارخانه در شهر اصفهان وجود دارد.
تنه های درخت چنار که به یکدیگر متصل گردیده و به عنوان عنصر فشاری بر روی دانه های آسیاب شده عمل می کردند. البته قبل از این مرحله با مخلوط کردن مقداری آب، مواد را به صورت خمیر در می آورند و هر 10-15 کیلو از این خمیر را روی ظرفی که کاربرد سینی امروزی را داشت می ریختند و آن ظروف را در حفره ای تحت فشار اهرمی قرار داده و توسط شیری بزرگ که از همان تنه ی درخت چنار بود روغن آن را می گرفتند. خمره ای هم برای جمع آوری روغن ها در راهروی همان حفره وجود داشت . از دیگر ابزار موجود در عصارخانه هم می توان موارد زیر را بر شمرد. دستگاهی مکانیکی که بعدا به مجموعه وسایل عصارخانه اضافه شده ، ظروف و پیمانه های موجود که عموما از جنس پوست می باشد و ...
حتما از عصارخانه و هر آنچه که دارد بازدید کنید. زیرا این بنای استثنایی در حالی که شما را به فکر وا می دارد قدرت دل کندن از این فضای آرام و زیبا را نیز از شما می گیرد .
منبع: نشریه اصفهان زیبا
/خ
مختصری پیرامون گذشته ی عصارخانه شاهی :
عصارخانه شاهی در بازار مخلص نزدیک چهارسوق شاه و مدرسه ی ملاعبدالله در زیر زمینی با مساحت 360 متر مربع و زیر بنای 700 متر مربع واقع شده و از جمله آثار دوران صفویه است که به دستور شاه عباس اول بنا گردیده . البته این عصارخانه شاهی از بدو تأسیس به همین عنوان و با همین کارکرد مورد استفاده بوده جای تحقیق و پژوهش بیشتری دارد ، زیرا بنا به گفته ی مصطفی پور عصار از کنارکنان و وابستگان به این عصارخانه در زمان فعالیت آن ، این محل در زمان صفویه کاربرد دیگری داشته و از زمان نادرشاه افشار به بعد از آن به عنوان عصارخانه یا کارخانه ی روغن کشی استفاده می شده است . از دلایل وی بر این مدعی می توان به غرفه ها یا دهانه هایی اشاره کرد که در قسمت بالای عصارخانه ساخته شده و برای کارکنان عصاری استفاده ی خاصی نداشته است که ظاهرا در کاربرد قبلی آن مورد استفاده بوده است . اما این نکته باز هم جای تحقیق و تأمل بیشتری دارد. در مورد روند کار در این جا می توان گفت تقریبا همیشه کار و فعالیت در عصارخانه جاری بوده و حتی در زمانهای مختلف ابزار و آلاتی هم به آن اضافه شده است . از جمله دلایل این امر باید به تیری که بر دیوار عصارخانه نصب شده و تاریخ 1200 قمری بر آن حک شده اشاره کرد . عصارخانه ی شاهی بنابر نقل قول خانواده ی پورعصار که سال های زیادی را صرف کار و گرداندن آن نموده اند تا حدود سالهای 49-48 نیز به فعالیت خود ادامه می داد و این در حالیست که چند سال قبل از آن حاج عباس پورعصار از مدیران پرکار این محل جان به جان آفرین تسلیم کرده و پسران وی پیرو راه وی بودند اما از آن زمان به بعد عصارخانه ی شاهی به مثابه ی پیشرفت تکنولوژی کارکرد خود را از دست داد و به تعطیلی انجامید . عوامل انسانی و طبیعی و هم چنین بلا استفاده ماندن این مکان سبب تخریب آن و متاسفانه تبدیلش به محل جمع آوری زباله گردیده بود . تا اینکه با خریداری آن توسط شهرداری در سال 1379 از مالکش و آغاز عملیات مرمت توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان از زوال و نابودی نجات یافت .چگونگی ساختمان عصارخانه :
ورودی بنا در حال حاضر به وسیله ی دری از سمت بازار بدون هشتی است . البته این در ، در اصلی آن نیست و قبلا از قسمت عصارخانه رفت و آمد می شده است . ساختمان اصلی عصارخانه در یک طبقه با ارتفاع حدود 11 متر است که این فضا توسط سه فضای گنبدی شکل ایجاد شده است و قسمت های جانبی آن در دو طبقه شکل گرفته اند . این اثر تاریخی با دیواره های ضخیم خشتی (آجری) با پوشش طاق و تویزه بدون کار بندی و قاب سازی ایجاد گردیده است . فضای هشت ضعلی واقع در شرق بنا، محل انبار کیسه های دانه های روغنی و فضای شمال محل نگهداری خمره های روغن بوده که هنوز هم دیده می شوند. در این بنا با توجه به قرار گرفتن آن کنار بناهای دیگر بازار ، در یا پنجره ای دیده نمی شود و روشنایی آن توسط نورگیرهایی که در سقف تعبیه شده است تامین می گردد. قابل ذکر است که سقف ها به سبک طاق چشمه کار شده اند . به دلیل این که ساختمان در نقش کارخانه کاربری داشته است فضاهای داخلی عاری از تزیینات بوده و همه ی قسمت ها با آجرهای خشتی شکل گرفته اند . جلوی عصارخانه هم قبلا باراندازی بوده که پس از تعطیل شدن کارخانه به پاساژ تبدیل گردیده است.ابزار و آلات موجود در عصارخانه :
دو سنگ آسیاب بزرگ در فضای اصلی که نقش خرد کردن دانه ها را با کمک دو مشتری که دور آسیاب می چرخیدند به عهده داشتند . جنس این دو سنگ و به طور کلی دیگر سنگ های عصارخانه هم عموما از سنگ لاسو است . لاسو نام کوهی نزدیک کردستان است که منحصرا دارای سنگ محکم بوده و به دلیل همین مقاومت و استحکام فوق العاده ، در اثر گذشت زمان و کار زیاد این سنگ ها ساییده و خرد نمی شوند.تنه های درخت چنار که به یکدیگر متصل گردیده و به عنوان عنصر فشاری بر روی دانه های آسیاب شده عمل می کردند. البته قبل از این مرحله با مخلوط کردن مقداری آب، مواد را به صورت خمیر در می آورند و هر 10-15 کیلو از این خمیر را روی ظرفی که کاربرد سینی امروزی را داشت می ریختند و آن ظروف را در حفره ای تحت فشار اهرمی قرار داده و توسط شیری بزرگ که از همان تنه ی درخت چنار بود روغن آن را می گرفتند. خمره ای هم برای جمع آوری روغن ها در راهروی همان حفره وجود داشت . از دیگر ابزار موجود در عصارخانه هم می توان موارد زیر را بر شمرد. دستگاهی مکانیکی که بعدا به مجموعه وسایل عصارخانه اضافه شده ، ظروف و پیمانه های موجود که عموما از جنس پوست می باشد و ...
حتما از عصارخانه و هر آنچه که دارد بازدید کنید. زیرا این بنای استثنایی در حالی که شما را به فکر وا می دارد قدرت دل کندن از این فضای آرام و زیبا را نیز از شما می گیرد .
منبع: نشریه اصفهان زیبا
/خ
