راسیو و بور کووک (۲۰۰۴) تفاوت‌های موجود در تجربه و ارزیابی نگرانی در افراد بسیار نگران همراه با و بدون اختلال اضطراب فراگیر، را مورد بررسی قرار دادند. این مطالعه به بررسی این موضوع پرداخت که آیا وجود یا عدم وجود اختلال اضطراب فراگیر را می توان به تفاوت در نگرانی، تفاوت در فراشناخت ها دربارهی نگرانی، یا به هر دو نسبت داد. گروههای مورد مطالعه، تجربیات و ارزیابی های مشابهی از پیامدهای نگرانی گزارش نمودند، اما تفاوت عمده ای در باورهای مربوط به نگرانی داشتند. گروه مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر، باورهای منفی بیشتری درباره ی کنترل ناپذیری و خطر نگرانی نشان نمودند.
یلماز، جرنکز و ولز (۲۰۰۷ ب) نقش اختصاصی شناخت و فراشناختی را در افسردگی مورد بررسی قرار دادند. شناخت وارهها (باورها) به وسیلهی مقیاس نگرش های ناکارآمد (DAS) و باورهای فراشناختی به وسیلهی مقیاس باورهای مثبت دربارهی نشخوار فکری و مقیاس باورهای منفی دربارهی نشخوار فکری، مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج مطالعه نشان داد که هر دو مقیاس فراشناخت، به طور خاص علایم افسردگی را تبیین می کنند، اما خرده مقیاس های مقیاس نگرش های ناکارآمد قادر به تبیین علایم افسردگی نبودند. نتایج فوق با این دیدگاه که باورهای فراشناختی بیش از باورهای ناکارآمد (طرحواره های مرتبط با حیطه‌های شناختی، در علایم افسردگی نقش دارند، هماهنگ است.
با این حال، حیطه‌های فراشناختی، قوی ترین همبستگی را با علایم وسواسی نشان دادند و زمانی که متغیرهای مربوط به فراشناختها وارد معادله ی رگرسیون می شدند، رابطهی بین مسئولیت پذیری و علایم از بین می رفت.
مایرز و ولز (۲۰۰۵) نقش نسبی فراشناختها و شناخت و اره‌های مربوط به مسئولیت پذیری را در ایجاد علایم و وسواسی- اجباری مورد بررسی قرار دادند. هر دو نوع فرعی باور، حتی زمانی که هم پوشی آنها با نگرانی کنترل شده بود، به طور مثبت با علایم وسواسی مرتبط بودند. هنگامی که متغیرهای مسئولیت پذیری و نگرانی به طور همزمان وارد معادله شدند، رابطه ی بین فراشناخت و علایم وسواسی حفظ شد، ولی رابطه ی بین مسئولیت پذیری و علایم وسواسی از بین رفت.
مطالعاتی که تاکنون در این بخش مورد بررسی قرار گرفتند از نوع مطالعات مقطعی هستند و به بررسی نقش على نسبی شناخت و فراشناخت در ایجاد علایم روانشناختی نمی پردازند. با این حال، مطالعه‌ی ناسیف (۱۹۹۹، مطالعه ۲) پیش بینی کننده های طولی نگرانی آسیب زا و اختلال اضطراب فراگیر (GAD) را در فاصله ی زمانی ۱۵-۱۲ هفته ای مورد بررسی قرار داد. زمانی که وضعیت اختلال اضطراب فراگیر در مرحله‌ی اول کنترل شده بود، فرانگرانی، امانه نگرانی نوع 1، وجود اختلال اضطراب فراگیر در مرحله‌ی دوم را پیش بینی می کرد. در خصوص نگرانی آسیب زا، زمانی که نگرانی در مرحله‌ی اول وارد معادله شد، باورهای فراشناختی منفی نگرانی در مرحله‌ی دوم را پیش بینی می کرد. این نتایج نشان میدهند که فراشناخت (برای مثال نگرانی نوع ۲ و باورهای منفی دربارهی افکار) نه شناخت (برای مثال نگرانی نوع 1)، ایجاد اختلال اضطراب فراگیر را پیش بینی می کنند.
به طور خلاصه، مطالعاتی که بررسی شدند، از این دیدگاه که فراشناختها بیش از سازه‌های شناختی در ایجاد آسیب پذیری هیجانی و علایم روانشناختی نقش دارند، حمایت می کنند. همچنین، در برخی موارد، سازه های شناختی در مقایسه با فراشناختها، قادر به تبیین تغییرات ایجاد شده در علایم ارزیابی شده نمی باشند.
ارزیابی مدل: دادههای برآمده از تحلیل مسیر و مدل یابی معادلات ساختاری مطالعات متعددی به ارزیابی مستقیم مدلهای فراشناختی ویژهی اختلال با استفاده از روش های تحلیل مسیر و مدل یابی معادلات ساختاری (SEM) پرداخته اند. این مطالعات نشان می دهند که مدلهای فراشناختی بدون هرگونه تغییری، از برازش (تناسب) قابل قبولی با داده ها برخوردارند، یا پس از اصلاحات نظری مختصر با داده ها برازش پیدا می کنند.
پاپاجورجیو و ولز (۲۰۰۱ ب) رابطهی بین باورهای فراشناختی مثبت دربارهی نشخوار فکری، فرایند نشخوار فکری و افسردگی را مورد بررسی قرار دادند. بر اساس مدل کار کرد اجرایی خود نظم بخش ( S - REF)، باورهای فراشناختی مثبت، موجب بروز سندرم شناختی توجهی می شوند که به نوبه ی خود منجر به اختلال روانشناختی می شود. اگر این تبیین به صورت یک الگوی آزمون پذیر بیان شود، به یک «نمودار مسیر، منجر می شود که در آن باورهای مثبت دربارهی نشخوار فکری، موجب نشخوار فکری می شوند که به نوبه ی خود باعث بروز افسردگی می شود. نشخوار فکری به طور کامل یا جزیی در رابطهی بین فراشناختهای مثبت و افسردگی میانجی گری می کند. پاپاجورجیو و ولز (۲۰۰۱ ب) نشان دادند که این موضوع در مورد مقیاس های صفت و حالت افسردگی در افراد غیر بیمار صدق می کند.
پاپاجورجیو و ولز (۲۰۰۳) برازش مدل فراشناختی جامع تر نشخوار فکری (شامل باورهای فراشناختی مثبت و منفی) را در دو نمونه مورد ارزیابی قرار دادند: نمونهی افراد افسرده و نمونه ی افراد غیر افسرده. در نمونه ی افسرده، مدل، برازش خوبی با داده ها نشان داد. بر اساس این مدل، باور مثبت دربارهی نشخوار فکری، موجب نشخوار فکری می شود که در جای خود به فراشناخت های منفی و افسردگی منجر می شود. در حیطه از باورهای فراشناختی منفی، در رابطهی بین نشخوار فکری و افسردگی میانجی گری می کردند: کنترل ناپذیری و خطر و پیامدهای اجتماعی. در گروه غیر افسرده، مدل، تناسب خوبی با داده ها نشان نداد. آزمونها نشان دادند که می توان با افزودن مسیرهای مستقیم و غیرمستقیم بین نشخوار فکری و افسردگی، برازش مدل در نمونه ی غیر بالینی را بهبود بخشید. باورهای فراشناختی دربارهی پیامدهای اجتماعی نشخوار فکری، در رابطهی غیرمستقیم بین نشخوار فکری و افسردگی، میانجی گری می کردند. این نتایج نشان می دهد که اثرات مستقیم و غیرمستقیم نشخوار فکری بر افسردگی، ممکن است به افسرده بودن یا نبودن فرد در حال حاضر وابسته باشد. به طور کلی، این داده ها نشان می دهند که مدل فراشناختی شامل مسیرهای تعیین شده بر اساس نظریه‌ی بنیادی، از جمله باورهای فراشناختی مثبت و منفی و نشخوار فکری، با دادههای به دست آمده از افراد افسرده برازش دارد.
منبع: راهنمای علمی درمان فراشناختی اضطراب و افسردگی،آدریان ولز، دکتر شهرام محمد خانی، انتشارات ورای دانش، چاپ دوم، طهران 1390
