روش: روش تحقیق حاضر اسنادی و با مراجعه به پژوهش های انجام شده در کشورهای مختلف جهان است. نتایج: ۱- تفاوت های سنی، جنسی، اقتصادی و اجتماعی و شهری و روستایی در دسترسی و استفاده از اینترنت وجود دارد. ۲- با افزایش دسترس پذیری اطلاعات دیجیتال نابرابری ها در دسترسی کمتر خواهند شد. ۳- استفاده از اینترنت با قدرت روابط و سرمایه اجتماعی رابطه معکوس دارد. با بزرگ تر شدن اندازه شبکه کاربران اینترنت، مطالعات آینده باید با استفاده از مطالعات جامع درباره فن آوری اطلاعات و ارتباطات بررسی کنند که سرمایه اجتماعی، به عنوان یکی از منابع هویتی، با کیفیت روابط چه ارتباطی دارد و به ویژه، گرایش های فعلی نسبت به تکنولوژی و سواد جدید نسل شبکه چه اثری بر کیفیت روابط نوجوانان می گذارد.
ناسازگاری هویتی پدیده ای است که به شکل قابل ملاحظه ای، در دهه‌های اخیر بین جامعه شناسان و روانشناسی اجتماعی مورد توجه واقع شده است . با ظهور دنیای مجازی و گسترش عضویت در گروه های مجازی، به نظر می رسد که مسأله ناسازگاری هویتی وارد فاز جدیدی شده است که ویژگی های متمایزی نسبت به اشکال کلاسیک آن دارد و این تغییر شکل ناسازگاری هویتی اهمیت توجه به این بحث را توجیه می کند.
روش: این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای ضمن مروری بر تعاریف و گونه شناسی هویت و اجتماع مجازی، براساس مباحث مفهومی تلاش کرده است نسبت این دو پدیده را مشخص نموده، سپس با استفاده از پیشینه نظری و تجربی موجود به تعیین فرصت ها و محدودیت های مدنظر محققان در زمینه هویت یابی در اجتماع مجازی بپردازد.
یافته ها: مرور کارهای انجام شده نشان داده است که تحقیقات موجود دو دیدگاه متناقض را در زمینه تأثیر عضویت در اجتماع مجازی بر ناسازگاری هویتی مد نظر قرار داده اند. عده ای مخالف تأثیر و عده ای موافق تأثیر فضای مجازی بر ناسازگاری هویتی بوده اند.
نتایج: در نتیجه گیری مباحث مطرح شده و استدلال موافقان و مخالفان تأثیر فضای مجازی بر ناسازگاری هویتی به شکل واضح بیان گردیده و نقش محیط اجتماعی واقعی در این زمینه مهم تشخیص داده شده است.در فضای مجازی افراد از خصیصه «گمنامی» برخوردارند و این گمنامی به آنان آزادی بیشتری می دهد، فرد با استفاده از این ویژگی و توسعه هویت های خود، به کسب تجاربی می پردازد که در زندگی واقعی امکان تجربه کردن آنها برایش فراهم نیست.در جهان مجازی اینترنت و به واسطه قابلیت های آن، افراد نه تنها در موقعیت‌های مجازی مختلف «خود»های متفاوتی را اختیار می کنند، بلکه قادر به اختیار کردن هویتهای جدیدی آن طور که خود دوست دارند نیز هستند. امروزه فناوری اطلاعاتی و ارتباطی جدید، امکان اجرای هم زمان مجموعه ای از نقش های متنوع و متعدد را که هر کدام وابسته به مکان و موقعیت خاصی است، برای افراد فراهم می آورد.
پرسش اصلی مقاله حاضر این است که ویژگی ها و ابعاد جدید هویت در فضای مجازی کدام اند و چه پیامدهایی به همراه دارد؟ در یک اتاق گفتگو (چت روم)، یک مرد می تواند خود را یک زن، یک سفید پوست خود را یک سیاه پوست و یک فرد فقیر خود را یک ثروتمند معرفی کرده و با این هویت های جدید ضمن تعامل با دیگران و طرح آرمانها، خواسته ها و انتقادات خود، از پیامدهای منفی احتمالی آن نیز تا حدودی آسوده خاطر باشد. در واقع شاید بتوان گفت که تأثیر فضای مجازی بر هویت منجر به تفکیک دو نوع هویت به اصطلاح آفلاین و آنلاین می گردد. در تعریف این دو نوع هویت می توان گفت که هویت آفلاین در واقع معادل هویت واقعی و عینی ما است که به وسیله عواملی که کنترل آنها سخت و یا از اختیار انسان خارج است؛ از قبیل نژاد، طبقه، محل تولد، شغل و سطح تحصیلات تعیین می شود. اما در مقابل، هویت آنلاین بسیار انعطاف پذیرتر است و منظور از آن هویتی اجتماعی است که کاربران اینترنتی در اجتماعات مجازی اینترنت برای خود پایه ریزی می کنند. افراد با استفاده از هویت های آنلاین (بر خط) آزاد هستند که خود را آن گونه که دوست دارند بازتعریف کنند.
بنابراین، فضای مجازی اینترنت باعث حذف جسمانیت فرد شده و این آزادی موجب تجربیات متعددی می شود، به طوری که فرد می تواند هویت هایی را ایجاد کند که هیچ گاه در جهان واقعی قادر نبوده است آنها را تجربه کند و این خودهای متکثر دلالت بر هویت های موقتی، سیال و ساخته شده ای دارد که در فضای مجازی قادر به ظهور و بروز هستند. در فضای مجازی افراد از خصیصه «گمنامی» برخوردارند و این گمنامی به آنان آزادی بیشتری می دهد، فرد با استفاده از این ویژگی و توسعه هویت های خود، به کسب تجاربی می پردازد که در زندگی واقعی امکان تجربه کردن آنها برایش فراهم نیست. بدین ترتیب فرد نمی تواند زندگی واقعی را بر تراز زندگی مجازی بداند و به نوعی میان زندگی واقعی و زندگی مجازی خود توازن برقرار می کند و آن دو را همسان می پندارد. آزادی برآمده از گمنامی تعاملات اینترنتی، می تواند به شناخت ابعاد ناشناخته و گاه پنهان وجود فرد و در نهایت به بروز این ابعاد منتهی شود. هم چنین فرد می تواند خود را آنگونه که مایل است معرفی کند و نقش های بسیار متفاوت و گاه متناقض با زندگی واقعی اش را بپذیرد. این امر، ویژگی انعطاف پذیری هویتی و گمنامی هویتی و احساس امنیت و آزادی در فضای مجازی را نیز تقویت می کند. در این مقاله از روش توصیفی - تحلیلی بهره گرفته میشود. در این چارچوب تلاش می شود ضمن ادراک مسائل مورد بحث، زمینه های فکری - تحلیلی لازم برای چرایی و چگونگی آن نیز مورد توجه قرار گیرد.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
