سخن گفتن از خصوصیات اجتماعی، عقاید، ارزش ها، رفتارها و نگرش های متمایز گروه های اجتماعی، به معنای سخن گفتن از هویت اجتماعی آنهاست. هویت اجتماعی، به ساده ترین بیان، تعریفی است که فرد، بر مبنای عضویت در گروه های اجتماعی، از خویش دارد. گیدنز معتقد است هویت اجتماعی افراد براساس خود آگاهی و هم تحت تأثیر شرایط و موقعیت های اجتماعی در زمان و مکان شکل می گیرد. در مطالعه حاضر رابطه بین سبک زندگی مجازی و هویت اجتماعی زنان شهر ایلام مورد بررسی قرار گرفته است. در ابتدا مطالعه های انجام شده در این حوزه بررسی شدند، سپس براساس نظریه‌های بررسی شده شش فرضیه ارائه شد. جهت آزمون فرضیه ها ۴۰۰ نفر از زنان شهر ایلام به شیوه نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند. روش تحقیق این مطالعه پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه است. بنابراین سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا فضای مجازی توانسته است هویت اجتماعی زنان را تحت تأثیر قرار دهد؟ نتایج تحقیق ما تأیید کننده رابطه سبک زندگی مجازی با هویت اجتماعی است، در واقع نتایج متغیرهای زمینهای نشان می دهد که تحصیلات، شغل و درآمد زنان می تواند نقش تعیین کننده ای بر هویت اجتماعی آنها داشته باشد. یافته های تحقیق در سطح همبستگی نشان دهنده رابطه منفی بین سبک زندگی مجازی با هویت ملی و اجتماعی زنان می باشد. در واقع زنانی که سبک زندگی آنها مجازی است هویت اجتماعی شکننده تری دارند.
امروزه با پیشرفتهای روزافزون شبکه‌های اطلاع رسانی ما شاهد به وجود آمدن تنشهای فرهنگی در بین ملل مخصوصا جوامعی که به نوعی در دسترسی به امکانات لازم برای انتشار و ترویج فرهنگی خود در سطوح گسترده ناتوانند، هستیم. بروز انقلابهای اطلاع رسانی در چند دهه اخیر دولت ها را بر آن داشته تا با آگاهی های لازم در جهت توجه به فرهنگ و تمدن خود در راستای تئوری دهکده جهانی از ادغام و پذیرش مطلق فرهنگ جوامع صاحب قدرت در زمینه های تحمیل و ترویج فرهنگشان در میان مردمانشان به نقش آفرینی مؤثر بپردازند و نیز از این فرصت برای گستراندن فرهنگ‌های بومی خود بهره ببرند. این در حالی است که جوامع پیشرفته در فضای مجازی با داشتن قدرتهایی چشم گیر به نقش آفرینی می پردازند و بسیاری از جنبه های حیات بشری را تحت تأثیر قرار داده اند. در مقام مثال می توان به مواردی چون از خود بیگانگی فرهنگی افراد مخصوصا قشر جوان و تغییر نگرشهای آنان در توجه به فرهنگ و رسوم بومی، بوجود آمدن اختلافات در بهره مندی از توانایی های فرهنگ بومی خود و احساس ضعف و ناتوانی افراد در مقام قیاس قرار دادن فرهنگ بومی خود در مقابل فرهنگ غالب بروز مشکلاتی در حیطه زبانی و وارد شدن واژگان بیگانه در زبان ملی و... اشاره کرد. مقاله حاضر در صدد پاسخگویی به این سؤال می باشد که فضای مجازی بر فرهنگ بومی ملل جهان سومی چه تأثیراتی می تواند داشته باشد؟ لذا، فرضیه ما به صورت ذیل بیان می گردد: «به نظر می رسد که فضای مجازی به عنوان عنصری اساسی در جهان معاصر می تواند تأثیرات منفی در تغییرات فرهنگی کشورها مخصوصا کشورهای در حال توسعه داشته باشد. این مقاله با بکارگیری از روش مطالعات کتابخانه‌ای و اطلاعات برگرفته از سایت‌ها و اینترنت تدوین گردیده است.
جهان معاصر به عرصه ای برای ظهور و بروز تفکرات نو گرایانه و پسا نو گرایانه در زمینه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است. بسترهای متنوع ارتباطی از رسانه‌های گروهی گرفته تا فضاهای مجازی نیز به فراخور کار کرد و پایگاه اجتماعی شان به عنوان ابزاری در جهت گسترش و فراگیر شدن این نظام های فکری ایفای نقش می کنند. بر این اساس با در نظر گرفتن فرض پیشین، این پژوهش قصد دارد به تحلیل چگونگی تأثیر گذاری فضای مجازی بر هویت ملی و فرهنگی کاربران ایرانی مشخصأ در جهت گسترش نگر، پسانو گرایانه به عنوان مسأله تحقیق بپردازد. رویکرد نظری بحث برگرفته از حوزه مطالعات فرهنگی و آراء اندیش ورزانی مانند بوردیار، واتیمو و لیندا هاچن، امکان تحلیل کیفی جوانب تأثیر گذاری فضای مجازی در زندگی اجتماعی انسان امروزی را مهیا خواهد نمود. روش تحقیق توصیفی، تحلیلی بوده که در ابتدا با تبیین رویکرد نظری مذکور به مطالعه جلوه های تحقق آن در فضای مجازی پرداخته میشود. در خاتمه نیز چگونگی مواجهه این نوع دیدگاه ها با هویت اسلامی - ایرانی و شیوه های تأثیر گذاری آنها از طریق فضای مجازی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت. یافته های پژوهش نشان می دهند که فضای مجازی با بکارگیری ظرفیت‌هایی چون شبکه‌های اجتماعی، محیطهای گفتگوی بین المللی، بنگاه های خبرپراکنی، تبلیغات هدفمند و غیره؛ در جریانی چند لایه و به عنوان ابزاری قدرتمند ضمن به چالش کشیدن افکار مخاطب و هویت زدایی از او، در جهت جایگزینی وجهی از برهنگی فرهنگی و الگوی هویتی فراگیر عمل می نماید.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
