استفاده روز افزون از تکنولوژیهای نوین ارتباطی و به خصوص اینترنت، فارغ از محدودیت‌های زمان و مکان، بستری برای تغییرات هویتی کاربران ایجاد کرده است. این تغییرات هویتی نگرانی هایی را برای جامعه ملی و خانواده ها به وجود آورده است. بر همین اساس در این مقاله به بررسی رابطه میزان، نوع و هدف استفاده از فضای مجازی با تأکید بر شبکه‌های اجتماعی و هویت دینی مدرن در بین کاربران دانشجو پرداخته شده است. پرسش اصلی پژوهش این است که استفاده از فضای مجازی چه تأثیری در کمرنگ شدن هویت دینی سنتی و پذیرش هویت‌های دینی مدرن دارد؟
نمونه آماری تحقیق ۲۸۰ نفر می باشند، که از بین دانشجویان دانشگاه‌های تهران انتخاب شده اند. برای ارائه نتایج بهتر از تلفیق روش های مطالعه پیمایشی و میدانی استفاده، و داده های تحقیق با تکنیکهای پرسشنامه و مصاحبه جمع آوری شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که نوع استفاده کاربردی و یا تفریحی از فضای مجازی در متمایل شدن هویت دینی سنتی به هویت دینی مدرن نقش داشته است. و هویت دینی سنتی شان را متزلزل کرده و به سمت هویت‌های مدرن کشانده است. در پایان پیشنهادهایی جهت استفاده از قابلیت های فضای مجازی در راستای تقویت هویت دینی ارائه شده است.
حضور در فضای مجازی و استفاده از آن، چه با انگیزه های حرفه ای باشد، چه با انگیزه های فراغتی، چه مدام و پیوسته باشد و چه حاشیه ای و مقطعی، بنابه ویژگی ها، خصوصیات، امکانات و کارکردهای خاص این فضا، تأثیراتی بر جنبه های متفاوت هویت و به تبع آن بر سبک زندگی کاربران، خصوصا جوانان که بزرگ ترین طیف مخاطبان و فعالان این فضا هستند، خواهد گذاشت. در مقاله حاضر ما در پی بررسی برخی از تأثیرات حضور در فضای مجازی و استفاده از اینترنت بر حالت های هویت و سبک زندگی دانشجویان دانشگاه اردکان هستیم.
گروه نمونه در پژوهش حاضر ۲۰۰ نفر بودند که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب و پرسشنامه های اعتیاد به اینترنت (1AT. کیمبرلی یانگ، ۲۰۰۴) سبک زندگی (LSQ. محسن لعلی، ۱۳۹۱) و حالت های هویت (OMIS. جرالد آر.ادامز، ۱۹۹۸) بر روی آنان اجرا شد. پژوهش حاضر با روش همبستگی و على مقایسه ای انجام گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد بین اعتیاد به اینترنت و کلیه مؤلفه های آن (بارز بودن، استفاده مفرط از اینترنت، اهمال کاری، انتظار، فقدان کنترل، غفلت از زندگی اجتماعی) با هویت دیررس و هویت موفق در دانشجویان در سطح 0.5 رابطه معناداری وجود دارد. هم چنین بین دانشجویان مجرد و متأهل از لحاظ هویت دیررس و هویت موفق در سطح معناداری 0.5 تفاوت معناداری وجود دارد. بین اعتیاد به اینترنت با سبک زندگی رابطه معناداری یافت نشد، اما ارتباط آن با زیر مقیاس های تندرستی و ورزش، کنترل وزن و تغذیه و اجتناب از دارو و مواد مخدر در سطح 0.5 معنا داراست.
نقش رسانه‌های سنتی (به ویژه مطبوعات و رادیو تلویزیون) پیش از ظهور تکنولوژیهای جدید ارتباطی و اطلاعاتی (به ویژه اینترنت) بیشتر مورد توجه بود. اما در حال حاضر شاهد رواج برخی از مفاهیم نظیر عصر اطلاعات، عصر رسانه ها، شکل گیری جامعه اطلاعاتی و جامعه شبکه ای هستیم. تا آنجا که اطلاعات برون مرزی از طریق فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای زندگی و فضای ذهن مردم و به تبع آن فضای زیست جمعی افراد جامعه را تحت سیطره خود قرار داده و موجد یک سری تغییرات اساسی در حوزه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شده است.
بر این اساس، پرسش های اصلی پژوهش حاضر چنین هستند: رسانه‌های نوین نظیر اینترنت و تلفن همراه چه تأثیری بر ابعاد هویتی جوانان دارد؟ آیا رسانه‌های نوین موجب فرد گرایی می شوند یا جمع گرایی؟ چگونه رسانه‌های جدید در فرایند هویت یابی فردی و جمعی نقش آفرینی می کنند؟
فرض اصلی مقاله حاضر این است که رسانه‌های نوین نظیر شبکه‌های ماهواره‌ای، اینترنت و تلفن همراه دارای ماهیتی دو گانه قلمداد می شود که از یک طرف از طریق شخصی زدایی و کاهش احساس مسئولیت فرد می توانند موجب رشد فردگرایی شوند و از طرف دیگر با گسترش ارتباطات و نگرش های جمعی، فرصت‌های ساختاری لازم را برای رشد هویت‌های جمعی فراهم می آورند. تمرکز اصلی در این مقاله بر روی نقش اینترنت در رابطه با شکل گیری ابعاد فردی و جمعی هویت می باشد. کنش و واکنش هایی که در فضای مجازی در سال ۱۳۸۵ هـ. ش در مقابله با جعل تاریخی نام خلیج فارس و هویت نوظهوری که در شبکه‌های اجتماعی در برابر دیکتاتورهای عرب در سال ۲۰۱۱م. در گرفت، نمونه بارزی از چنین امری است.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
