در ضرورت تحصیل حضور قلب نماز و تاثیر نماز بر حافظه و تمرکز حواس و تمام ثمرات و فوایدی که در آیات و روایات، برای نماز آمده است،
به تاثیر نماز اول وقت از منظر علما و تاثیر نماز بر حافظه و تمرکز حواس در متون دینی و راه های عملی حضور قلب در نماز اشاره می گردد.
زیرا شرط اصلی و اساسی موفقیت و پیشرفت،تنها به حافظه قوی و تمرکز حواس وابسته می باشد.
تاثیر نماز بر حافظه و تمرکز حواس
یکی از شرطهای اساسی پذیرفته شدن نماز در نزد خدای متعال، مساله «حضور قلب پیدا کردن» در حین نماز است.امام محمد باقر(علیه السلام) می فرمایند:در نماز خود توجه و تمرکز کامل داشته باش، زیرا از نماز تو، آن مقدار قبول می شود که با توجه خوانده شود.(۱)
"تمرکز(concentration)" نه تنها شرط لازم، بلکه در بسیاری موارد، شرط کافی برای بسیاری از موفقیت های انسان است.
عرصه کاربرد تمرکز، نه فقط در فعالیت های مادی و محسوس انسان، بلکه گاهی تا حد مسائل ماورائی و مرموز هستی، گسترده است.به عنوان مثال، حتی در انواع ورزش هایی که خاستگاه آنها در ممالک شرق دور می باشد( از جمله ورزش های رزمی مثل کاراته، جودو، کونگ فو و ...)
شرط اصلی برای موفقیت و پیشرفت، برخورداری از "تمرکز" می باشد. از این رو بخش مهمی از تمرینات این ورزش ها به "تمرین تمرکز" اختصاص یافته است.
اما در فعالیت های مادی و عادی روزمره انسان نیز "تمرکز حواس" دارای نقش بسیار کلیدی است.
از سردار افسانه ای فرانسویان، "ناپلئون بناپارت" چنین نقل می کنند که می گفت:
" تنها زمانی موفق به پیروزی های بزرگ در عرصه سیاسی و نظامی شدم که توانایی یافتم مغز خود را کشو بندی کنم!؟ و در مورد انجام هر کار، تنها کشوی مربوط به آن را بگشایم و بر آن تمرکز بدهم و سایر کشوهای مربوط به دیگر کارها را ببندم.
بدین معنا که مثلا زمانی که به حل یک مسئله جنگی مشغول بودم ، تنها کشوی مربوط به آن مسئله در ذهنم بیرون بود و تنها بر روی آن کار می کردم و در این زمان همه کشوهای مغزی دیگرم، حتی کشوی مربوط به عشق "ژوزفین" بسته بود!"(2)
تاثیر نماز بر تقویت ذهن و حافظه در متون دینی
آرامش و آسودگی خاطر همیشگی همواره با ذکر و یاد خدا ایجاد می شود. به همین منظور توصیه من در وهله اول توکل به خدا و توسل به ائمه اطهار (ع) است؛
چرا که در این مسیر گیرایی انسان بالاتر می رود. البته باید در نظر داشت که نماز اول وقت حلال بسیاری از مشکلات است و ما می توانیم برای تقویت حافظه و رسیدن به آرامش نسخه نماز، روزه و یاد خدا را برای مردم داشته باشیم.
تاثیر نماز اول وقت از منظر علما
یاد خدا با انجام امور عبادی و تکالیف شرعی به ویژه نماز اول وقت موجب بیدار ی و هوشیاری و تقویت نظم و انضباط و رسیدن به مقامات عالیه می شود.
وقت فضلیت در حقیقت قسمتی از وقت نماز است که نماز در آن زمان دارای ارزش وثواب بیشتری است که به آن« اول وقت نماز»می گویند.
آیت الله میرزا علی آقای قاضی طباطبایی ، خیلی به نماز اول وقت سفارش می کرد.مرحوم علامه طباطبائی و آیة الله العظمی بهجت از عارف فرزانه آقای قاضی نقل می کردند که ایشان می فرمود: اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد، مرا لعن کند.
درباره معنای روایت «و صلاة فی شغل» سؤال کردن ایشان پاسخ دادند که یعنی در وقت اشتغال به کار، نمازش را هم به موقع میخواند و خاطر شغل و کارش از نماز، منصرف نمی شود. کسی که از بازار و گرمی آن و کار در وقت نماز، دست بردارد. هرچند دیگران هم نماز می خوانند، ولی ممکن است تأخیر بیندازند و مواظب اول وقت و وقت فضیلت درک آن نباشند و از آنها فوت شود.
آیت الله بهجت: نماز فرادای اول وقت افضل از نماز جماعتی است که در غیر از اول وقت فضیلت خوانده شود.
آیت الله سیدابوالقاسم خویی: نماز فرادای اول وقت، بهتر از نماز جماعت آخر وقت است.
البته از منظر علما دیگر :مستحب است که انسان صبر کند تا نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت از نماز اول وقت که فرادى (تنها) خوانده شود بهتر است . همچنین نماز جماعتى را که مختصر بخوانند از نماز فرادى که آن را طول بدهند، بهتر مى باشد.
نماز اول وقت در کلام آیت الله بهجت (ره)
مراقبت بر نماز اول وقت، روحیه‌ی ایمان را در انسان تقویت نموده و همین مراقبت دایمی هر چند که با حضور قلب همراه نباشد، انسان را به نماز با حضور قلب کامل می‌رساند و قلب آدمی را سرشار از محبت و معرفت الهی می‌نماید.
کسانی که ملتزم به نماز، در اوّل وقتش هستند و ملتزم به «صلات کامله» هستند، اگر قدری مراقب خودشان باشند و ببینند حال بعد از صلاتشان با حال قبل از صلاتشان فرق کرد و این فرق را اختیاراً از دست ندهند، امید است به این که از «ألَّذِینَ هُم عَلَی صَلاتِهِم دَائِمُون؛ همان کسانی که دائماً در حال نماز هستند» باشند؛ همیشه مُصلّی باشند؛ یعنی همیشه متذکّر باشند
شهاب‌الدین سهروردی می‌گویند فردی که کم حافظه و کند ذهن است برای کم کردن فراموشی و زیاد کردن حافظه‌اش می‌تواند هر روز بعد از خواندن نماز صبح ذکر «یا حیّ یا قیِوم» را بخواند.
دیگر از دانسته هایش چیزی را از کف نمی دهد و از آنها احساس خستگی نمیکند، حافظه اش زیاد و فراموشی اش کم خواهد شد.(3)
سید بن طاووس برای احیای قلب خواندن این دعا را (۳ بار) توصیه می‌کند.
یکی از شاگردان علامه طباطبایی (ره) از نداشتن خشوع در نماز و عدم حضور قلب رنج می برد به خدمت علامه (ره) رسید و راهکاری خواست. ایشان نخست از پاسخ خودداری کردند، پس از چندبار اصرار به شاگرد خود رو کردند و فرمودند: «شما نمی توانی!» شاگرد گفت: آقا شما بفرمایید حداقل اگر کسی پرسید به او بگویم. علامه (ره) فرمودند:
«فکر در نماز دنباله افکار شبانه روز است. کسی که صبح تا ظهر به یاد خدا نبوده نمی تواند هنگام نماز یاد خدا را استمرار دهد».
فواید و تاثیر نماز اول وقت بر حافظه و تمرکز حواس
فایده اول: پس نماز اول وقت، فایده درجه اول و غیر دینی آن می توان به این اشاره کرد که حرکات یوگا را دارد و چاکراها را باز می کند.
فایده دوم :تکنیک نماز اول وقت در تقویت حافظه است. خیلی ها در حین خواندن نماز هر چه را که گم کرده اند را پیدا می کنند.
فایده سوم : نماز اول وقت تقویت تمرکز است.
حفظ تمرکز در حین نماز خواندن کار سختی است، و اگر کسی بتواند در حین نماز خواندن تمرکز خود را حفظ کند در حین انجام سایر کارها می توان کاملا همه چیز را مدیریت کرد.
فایده چهارم، تمرین برای تقویت اراده است.
خیلی از ما، این تجربه را داشته ایم که در روزهایی که حجم کاری بالایی داریم به همه کارهایمان می رسیم اما در روزهای تعطیل عملا کر مفیدی انجام نمیدهیم . این امر به ین دلیل است که “پشتکار روز به روز ساخته می شود” .
زیرا در روزهایی با حجم کاری زیاد، کاملا برای همه کارهای برنامه ریزی داریم و تا پایان روز سعی داریم همه ی آنها را انجام دهیم و تا آخر آن روز، روز ما روز پشتکار می شود اما روزهای تعطیل، ساعت را کوک کردیم و خواب مانده ایم و با این کار اولین سیگنال منفی را به زمین داده ایم،
و به همین ترتیب تا پایان روز کل کارها را عقب می اندازیم و آن روز به روز تنبلی ما تبدیل می شود پس وقتی ما سه وعده در روز سر ساعت مشخص نماز اول وقت خود رامی خوانیم پس حتما سایر کارهای خود را با اراده و درست انجام می دهیم.
تاثیر دعا و قرآن بر تقویت ذهن و حافظه بعد از نماز
1.سوره الرحمن را تا فبای آلاء ربکما تکذبان هر روز بعد از نماز صبح بخواند
2.هر روز بعد از نماز نافله صبح بگوید: «اَللَّهُمَّ لا تُنسِنی ما اَقْرَءُ فی یَوْم هذا فَانَّکَ قُلْتَ سَنَفْرَئَکَ فلا تُنسی.»
3. نمازهای مستحبه که در مفاتیح الجنان به همین منظور وارد گردیده است.فراموش مکنیم.
4.پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) دعایی را برای تقویت حافظه به امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) تعلیم داد که در پی هر نماز خوانده می شود.
دعایی که پیامبر(ص) برای تقویت حافظه به امیرالمؤمنین (ع) تعلیم داد چنین است:
سُبْحَانَ مَنْ لَایَعْتَدِى عَلىٰ أَهْلِ مَمْلَکَتِهِ، سُبْحانَ مَنْ لَایَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوانِ الْعَذَابِ، سُبْحانَ الرَّؤُوُفِ الرَّحِیمِ . اللّٰهُمَّ اجْعَلْ لِى فِى قَلْبِى نُوراً وَ بَصَرَاً وَ فَهْماً وَ عِلْماً، إِنَّکَ عَلىٰ کُلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ.
منزه است پادشاهی که به زیردستانش ستم نمیکند، منزه است خدایی که اهل زمین را به عذاب‌های رنگارنگ گرفتار نکند، منزه است آن خدای بسیار مهرورز و مهربان. خدایا در دلم نور و فراست و بینش و فهم و دانش قرار ده، مسلّماً تو بر هر کاری توانایی.
دعای روز سه شنبه»خدایا در این روز ذهن {قوی} و بیداری را نصیبم کن و از تهی مغزی و دگرگونی افکار دورم ساز و از
هر خیری که در این روز نازل میکنی، نصیبی برایم قرار ده،به بخشندگیات ای بخشنده ترین بخشندگان(4)
5.در «مَکارِمُ الأخلاق» از معصومان روایت شده:
در ظرف پاکیزه‌ای سوره «حمد» و «آیت‌الکرسی» و «اِنّا اَنزَلناهُ» و «یس» و «واقعه» و «حشر» و «تبارک» و «توحید» و دو «قُل اَعوذُ» [فلق و ناس] را با زعفران می‌نویسی و آنها را با آب زمزم یاباران یا با آب پاکی می‌شویی و در آن دو مثقال کندر و ده مثقال شکر و ده مثقال عسل می‌ریزی سپس آن را هنگام شب زیر آسمان قرار ده و بر روی آن آهنی بگذار،
وقتی آخر شب شد دو رکعت نماز بخوان؛ در هر رکعت سوره «حمد» و پنجاه مرتبه «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» را بخوان و پس از نماز آن آب را بیاشام که برای حافظه نیکو و آزموده شده است .
تاثیر نماز بر حافظه و تمرکز حواس در پاسخ به سوال ذیل:
پرسش : یکى از مشکلات من این است که اصلاً تمرکز حواس ندارم، هنگام نماز خواندن و درس خواندن اصلاً نمىتوانم به یک مسأله بیندیشم و زود حواسم پرت مىشود، چه کنم؟
پاسخ :یکى از مهم ترین عوامل یادگیرى و یاد سپارى و باز یافت اطلاعات، تمرکز حواس است. اساس تمرکز حواس هماهنگى ذهنى است، یعنى اراده معطوف به هدف؛ و به زبان ساده تر، به خود یاد آورى کنیم چه کار یا هدفى را پى مى گیریم. پاسخگو خود به یاد دارد این مسأله در عبادت و نیایش بارها برایش اتّفاق افتاده است.
هرگز فراموش نمى کنم، حدود 22 سال پیش وقتى نوجوان بودم، عدم حضور قلب در نماز یا نداشتن حواس متمرکز بر عبادت نگرانم مى ساخت. این مشکل را با بزرگى که مدرّس قرآن بود، در میان گذاشتم. فرمود: قبل از نیت و تکبیرة الاحرام، به خود تلقین کن در این لحظات در برابر مهم ترین کار قراردارى و باید آن را در مدّت معیّن و شرایط خاص به نحو احسن انجام دهى.
در وسط عبادت و نماز هم چند بار به خودیاد آورى کن. بعد از مدتى این رفتار یا تلقین درونى مى گردد. سپس تمرین دوم را انجام بده و آن تامل بر کلمات و عبارات نماز یا دعا است. بنده سال ها است از این تجربه گرانبها استفاده مى کنم و لذّت مى برم.
اگر ما حواس خود را براى انجام کارى هماهنگ کرده، به آن کار معطوف کنیم، تمرکز حواس ایجاد کرده ایم و هر چه تمرکز بیش تر باشد، یادگیرى دقیق تر و کامل تر و ماندگارتر خواهد بود. تمرکز کم به گسستگى مطالب و بى نظمى ذهنى و آشفتگى روانى و فراموشى مى انجامد.
آرامش و آسودگی خاطر همیشگی همواره با ذکر و یاد خدا ایجاد می شود. به همین منظور توصیه من در وهله اول توکل به خدا و توسل به ائمه اطهار (ع) است؛
چرا که در این مسیر گیرایی انسان بالاتر می رود. البته باید در نظر داشت که نماز اول وقت حلال بسیاری از مشکلات است و ما می توانیم برای تقویت حافظه و رسیدن به آرامش نسخه نماز، روزه و یاد خدا را برای مردم داشته باشیم.
تاثیر نماز اول وقت از منظر علما
یاد خدا با انجام امور عبادی و تکالیف شرعی به ویژه نماز اول وقت موجب بیدار ی و هوشیاری و تقویت نظم و انضباط و رسیدن به مقامات عالیه می شود.
وقت فضلیت در حقیقت قسمتی از وقت نماز است که نماز در آن زمان دارای ارزش وثواب بیشتری است که به آن« اول وقت نماز»می گویند.
آیت الله میرزا علی آقای قاضی طباطبایی ، خیلی به نماز اول وقت سفارش می کرد.مرحوم علامه طباطبائی و آیة الله العظمی بهجت از عارف فرزانه آقای قاضی نقل می کردند که ایشان می فرمود: اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد، مرا لعن کند.
درباره معنای روایت «و صلاة فی شغل» سؤال کردن ایشان پاسخ دادند که یعنی در وقت اشتغال به کار، نمازش را هم به موقع میخواند و خاطر شغل و کارش از نماز، منصرف نمی شود. کسی که از بازار و گرمی آن و کار در وقت نماز، دست بردارد. هرچند دیگران هم نماز می خوانند، ولی ممکن است تأخیر بیندازند و مواظب اول وقت و وقت فضیلت درک آن نباشند و از آنها فوت شود.
آیت الله بهجت: نماز فرادای اول وقت افضل از نماز جماعتی است که در غیر از اول وقت فضیلت خوانده شود.
آیت الله سیدابوالقاسم خویی: نماز فرادای اول وقت، بهتر از نماز جماعت آخر وقت است.
البته از منظر علما دیگر :مستحب است که انسان صبر کند تا نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت از نماز اول وقت که فرادى (تنها) خوانده شود بهتر است . همچنین نماز جماعتى را که مختصر بخوانند از نماز فرادى که آن را طول بدهند، بهتر مى باشد.
نماز اول وقت در کلام آیت الله بهجت (ره)
مراقبت بر نماز اول وقت، روحیه‌ی ایمان را در انسان تقویت نموده و همین مراقبت دایمی هر چند که با حضور قلب همراه نباشد، انسان را به نماز با حضور قلب کامل می‌رساند و قلب آدمی را سرشار از محبت و معرفت الهی می‌نماید.
کسانی که ملتزم به نماز، در اوّل وقتش هستند و ملتزم به «صلات کامله» هستند، اگر قدری مراقب خودشان باشند و ببینند حال بعد از صلاتشان با حال قبل از صلاتشان فرق کرد و این فرق را اختیاراً از دست ندهند، امید است به این که از «ألَّذِینَ هُم عَلَی صَلاتِهِم دَائِمُون؛ همان کسانی که دائماً در حال نماز هستند» باشند؛ همیشه مُصلّی باشند؛ یعنی همیشه متذکّر باشند
شهاب‌الدین سهروردی می‌گویند فردی که کم حافظه و کند ذهن است برای کم کردن فراموشی و زیاد کردن حافظه‌اش می‌تواند هر روز بعد از خواندن نماز صبح ذکر «یا حیّ یا قیِوم» را بخواند.
دیگر از دانسته هایش چیزی را از کف نمی دهد و از آنها احساس خستگی نمیکند، حافظه اش زیاد و فراموشی اش کم خواهد شد.(3)
سید بن طاووس برای احیای قلب خواندن این دعا را (۳ بار) توصیه می‌کند.
یکی از شاگردان علامه طباطبایی (ره) از نداشتن خشوع در نماز و عدم حضور قلب رنج می برد به خدمت علامه (ره) رسید و راهکاری خواست. ایشان نخست از پاسخ خودداری کردند، پس از چندبار اصرار به شاگرد خود رو کردند و فرمودند: «شما نمی توانی!» شاگرد گفت: آقا شما بفرمایید حداقل اگر کسی پرسید به او بگویم. علامه (ره) فرمودند:
«فکر در نماز دنباله افکار شبانه روز است. کسی که صبح تا ظهر به یاد خدا نبوده نمی تواند هنگام نماز یاد خدا را استمرار دهد».
فواید و تاثیر نماز اول وقت بر حافظه و تمرکز حواس
فایده اول: پس نماز اول وقت، فایده درجه اول و غیر دینی آن می توان به این اشاره کرد که حرکات یوگا را دارد و چاکراها را باز می کند.
فایده دوم :تکنیک نماز اول وقت در تقویت حافظه است. خیلی ها در حین خواندن نماز هر چه را که گم کرده اند را پیدا می کنند.
فایده سوم : نماز اول وقت تقویت تمرکز است.
حفظ تمرکز در حین نماز خواندن کار سختی است، و اگر کسی بتواند در حین نماز خواندن تمرکز خود را حفظ کند در حین انجام سایر کارها می توان کاملا همه چیز را مدیریت کرد.
فایده چهارم، تمرین برای تقویت اراده است.
خیلی از ما، این تجربه را داشته ایم که در روزهایی که حجم کاری بالایی داریم به همه کارهایمان می رسیم اما در روزهای تعطیل عملا کر مفیدی انجام نمیدهیم . این امر به ین دلیل است که “پشتکار روز به روز ساخته می شود” .
زیرا در روزهایی با حجم کاری زیاد، کاملا برای همه کارهای برنامه ریزی داریم و تا پایان روز سعی داریم همه ی آنها را انجام دهیم و تا آخر آن روز، روز ما روز پشتکار می شود اما روزهای تعطیل، ساعت را کوک کردیم و خواب مانده ایم و با این کار اولین سیگنال منفی را به زمین داده ایم،
و به همین ترتیب تا پایان روز کل کارها را عقب می اندازیم و آن روز به روز تنبلی ما تبدیل می شود پس وقتی ما سه وعده در روز سر ساعت مشخص نماز اول وقت خود رامی خوانیم پس حتما سایر کارهای خود را با اراده و درست انجام می دهیم.
تاثیر دعا و قرآن بر تقویت ذهن و حافظه بعد از نماز
1.سوره الرحمن را تا فبای آلاء ربکما تکذبان هر روز بعد از نماز صبح بخواند
2.هر روز بعد از نماز نافله صبح بگوید: «اَللَّهُمَّ لا تُنسِنی ما اَقْرَءُ فی یَوْم هذا فَانَّکَ قُلْتَ سَنَفْرَئَکَ فلا تُنسی.»
3. نمازهای مستحبه که در مفاتیح الجنان به همین منظور وارد گردیده است.فراموش مکنیم.
4.پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) دعایی را برای تقویت حافظه به امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) تعلیم داد که در پی هر نماز خوانده می شود.
دعایی که پیامبر(ص) برای تقویت حافظه به امیرالمؤمنین (ع) تعلیم داد چنین است:
سُبْحَانَ مَنْ لَایَعْتَدِى عَلىٰ أَهْلِ مَمْلَکَتِهِ، سُبْحانَ مَنْ لَایَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوانِ الْعَذَابِ، سُبْحانَ الرَّؤُوُفِ الرَّحِیمِ . اللّٰهُمَّ اجْعَلْ لِى فِى قَلْبِى نُوراً وَ بَصَرَاً وَ فَهْماً وَ عِلْماً، إِنَّکَ عَلىٰ کُلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ.
منزه است پادشاهی که به زیردستانش ستم نمیکند، منزه است خدایی که اهل زمین را به عذاب‌های رنگارنگ گرفتار نکند، منزه است آن خدای بسیار مهرورز و مهربان. خدایا در دلم نور و فراست و بینش و فهم و دانش قرار ده، مسلّماً تو بر هر کاری توانایی.
دعای روز سه شنبه»خدایا در این روز ذهن {قوی} و بیداری را نصیبم کن و از تهی مغزی و دگرگونی افکار دورم ساز و از
هر خیری که در این روز نازل میکنی، نصیبی برایم قرار ده،به بخشندگیات ای بخشنده ترین بخشندگان(4)
5.در «مَکارِمُ الأخلاق» از معصومان روایت شده:
در ظرف پاکیزه‌ای سوره «حمد» و «آیت‌الکرسی» و «اِنّا اَنزَلناهُ» و «یس» و «واقعه» و «حشر» و «تبارک» و «توحید» و دو «قُل اَعوذُ» [فلق و ناس] را با زعفران می‌نویسی و آنها را با آب زمزم یاباران یا با آب پاکی می‌شویی و در آن دو مثقال کندر و ده مثقال شکر و ده مثقال عسل می‌ریزی سپس آن را هنگام شب زیر آسمان قرار ده و بر روی آن آهنی بگذار،
وقتی آخر شب شد دو رکعت نماز بخوان؛ در هر رکعت سوره «حمد» و پنجاه مرتبه «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» را بخوان و پس از نماز آن آب را بیاشام که برای حافظه نیکو و آزموده شده است .
تاثیر نماز بر حافظه و تمرکز حواس در پاسخ به سوال ذیل:
پرسش : یکى از مشکلات من این است که اصلاً تمرکز حواس ندارم، هنگام نماز خواندن و درس خواندن اصلاً نمىتوانم به یک مسأله بیندیشم و زود حواسم پرت مىشود، چه کنم؟
پاسخ :یکى از مهم ترین عوامل یادگیرى و یاد سپارى و باز یافت اطلاعات، تمرکز حواس است. اساس تمرکز حواس هماهنگى ذهنى است، یعنى اراده معطوف به هدف؛ و به زبان ساده تر، به خود یاد آورى کنیم چه کار یا هدفى را پى مى گیریم. پاسخگو خود به یاد دارد این مسأله در عبادت و نیایش بارها برایش اتّفاق افتاده است.
هرگز فراموش نمى کنم، حدود 22 سال پیش وقتى نوجوان بودم، عدم حضور قلب در نماز یا نداشتن حواس متمرکز بر عبادت نگرانم مى ساخت. این مشکل را با بزرگى که مدرّس قرآن بود، در میان گذاشتم. فرمود: قبل از نیت و تکبیرة الاحرام، به خود تلقین کن در این لحظات در برابر مهم ترین کار قراردارى و باید آن را در مدّت معیّن و شرایط خاص به نحو احسن انجام دهى.
در وسط عبادت و نماز هم چند بار به خودیاد آورى کن. بعد از مدتى این رفتار یا تلقین درونى مى گردد. سپس تمرین دوم را انجام بده و آن تامل بر کلمات و عبارات نماز یا دعا است. بنده سال ها است از این تجربه گرانبها استفاده مى کنم و لذّت مى برم.
اگر ما حواس خود را براى انجام کارى هماهنگ کرده، به آن کار معطوف کنیم، تمرکز حواس ایجاد کرده ایم و هر چه تمرکز بیش تر باشد، یادگیرى دقیق تر و کامل تر و ماندگارتر خواهد بود. تمرکز کم به گسستگى مطالب و بى نظمى ذهنى و آشفتگى روانى و فراموشى مى انجامد.
تاثیر نماز بر حافظه و حواس دانش آموز ان و دانشجویان
یک دانش آموز یا یک دانشجو، بتواند موقع مطالعه دروس خود، تنها بر همان موضوع درسی مورد مطالعه تمرکز کند و از سایر افکار بر حذر باشد، موفق خواهد شد که به پیروزی های چشمگیری در زمینه تحصیلی دست یابد. یا حتی یک کارمند، یک کاسب، یک بنا، یک راننده و ...
تنها زمانی در کار خود کاملا موفق خواهد بود که از تمرکز حواس کافی برخوردار باشد و به اصطلاح، حواسش به کارش جمع باشد.
به این ترتیب با این مثال ها می توان به اهمیت زاید الوصف "جمع بودن حواس" یا همان "تمرکز" پی برد و توجه نمود که اگر در امور مختلف و به خصوص در کارهای فکری، با سلاح تمرکز به میدان رفت و با توجه به رابطه تنگاتنگ حافظه و تمرکز حواس، دانسته های جدید را با نظم و ترتیب روی یکدیگر قرار داد، قدم بزرگی در جهت تقویت حافظه نیز برداشته خواهد شد.
مطالعات مختلف علمی و پژوهشی و نظریه پردازی های گوناگونی نیز در دانش امروز، در این مورد صورت پذیرفته است که از آن جمله می توان به مطالعات "گاردنر مورفی" پیرامون canalization(متوجه ساختن اندیشه و فعالیت به موضوعی معین) اشاره کرد.(5)
اما توصیه های مؤکد و متعددی که در تعالیم اسلامی مبنی بر "حضور قلب" در نماز و برخورداری از اقبال و توجه کامل به نماز به ما رسیده است، همگی دلالت بر آن دارد که نماز ارزشمند در درگاه الهی نمازی است که با تمرکز کامل و توجه دقیق به مضامین آن، به جای آورده شود و نمازی که طوطی وار و بدون حضور ذهن و قلب خوانده شود، از ارزش بسیار کمی برخوردار است.
حتی در حدیث معصوم (ع) آمده است که: عابدی که بدون فهم و درک(و در نتیجه آن بدون توجه) عبادت می کند، همچون الاغ آسیاب است(کالحمار الطاحونه). (6)
بدین ترتیب اقامه کننده حقیقی نماز، با برخورداری از حضور قلب در عبادت های یومیه خویش، در واقع "تمرکز حواس" را بارها و بارها در طول یک شبانه روز، تمرین می کند و این صفت حسنه را در وجود خود، ملکه می سازد تا با بهره بردن از آن در همه عرصه های زندگی، موفقیت را در همه ابعاد ممکن نصیب خویش سازد.
راه های عملی حضور قلب در نماز و دعا
1- دقت در انجام مقدمات نماز، مانند وضوی با معنویت، انجام مستحباتی چون اذان، اقامه و. . . در کتاب های حدیث آمده است: شخصی از پیامبر صلی الله علیه و آله درخواست کرد که راهی به او بنمایاند تا حضور قلب بیشتری در نماز پیدا کند حضرت او را به شاداب گرفتن وضو فرمان دادند.
بنابراین وضوی شاداب و با آداب خود در حضور قلب انسان در نماز مؤثر است.
2- گزینش مکان مناسب، دوری ازجاهای شلوغ و پر سر و صدا و پرهیز از هر آنچه که موجب انحراف توجه از خداوند شود.
3- گزینش وقت مناسب و تا آن جا که ممکن است اول وقت خواندن نماز.
4- تا حد امکان در مسجد و با جماعت نماز خواندن و دعا کردن (به ویژه در جماعاتی که بعد معنوی بیشتری دارد).
5- نماز را با طمأنینه و دقت در مفاهیم و معانی آن خواندن و دعا را با توجه به عظمت خداوند و کوچکی خود به جا آوردن.
6- در نماز در حال ایستاده به مهر نگریستن و در رکوع پایین پا و در تشهّد به دامن خود نظر نمودن.
7- توجه به عظمت و رحمت پروردگار، اگر آدمی بداند با چه بزرگی روبه رو است با تمام وجود حالت خضوع و خشوع به خود خواهد گرفت. [2]
نتیجه:
از تاثیر نماز بر حافظه و تمرکز حواس به حضور قلب که یکی از حالات بلند عرفانی و معنوی است می رسیم. رفع غفلت و تمرکز در عبادات را در نماز اول وقت باید پیدا کنیم.
اگر راه های عملی حضور قلب در نماز و دعا و تاثیر نماز بر حافظه و تمرکز حواس را از برنامه های روزانه خودمان قرار دهیم به این نکته خواهیم رسید که هیچ چیزی به اندازه نماز محافظت شده و در وقت مشخص، در بیداری عقل اثرگذار نیست.
https://www.iribnews.ir/fa/news/2984295
https://hawzah.net/fa/Article/View/10339
https://www.hawzahnews.com/news/937540
http://www.ubeable.ir/2021/03/05
https://www.yjc.news/fa/news/6569768
https://fa.alkawthartv.ir/news/292046
https://www.erfan.ir/mafatih444
https://www.porseman.com/article/101399
http://www.sibtayn.com
* نویسنده بخشی از این مقاله: دکتر مجید ملک محمدی
*این مقاله در تاریخ 05/18/ 1401 بروزرسانی شده است
یک دانش آموز یا یک دانشجو، بتواند موقع مطالعه دروس خود، تنها بر همان موضوع درسی مورد مطالعه تمرکز کند و از سایر افکار بر حذر باشد، موفق خواهد شد که به پیروزی های چشمگیری در زمینه تحصیلی دست یابد. یا حتی یک کارمند، یک کاسب، یک بنا، یک راننده و ...
تنها زمانی در کار خود کاملا موفق خواهد بود که از تمرکز حواس کافی برخوردار باشد و به اصطلاح، حواسش به کارش جمع باشد.
به این ترتیب با این مثال ها می توان به اهمیت زاید الوصف "جمع بودن حواس" یا همان "تمرکز" پی برد و توجه نمود که اگر در امور مختلف و به خصوص در کارهای فکری، با سلاح تمرکز به میدان رفت و با توجه به رابطه تنگاتنگ حافظه و تمرکز حواس، دانسته های جدید را با نظم و ترتیب روی یکدیگر قرار داد، قدم بزرگی در جهت تقویت حافظه نیز برداشته خواهد شد.
مطالعات مختلف علمی و پژوهشی و نظریه پردازی های گوناگونی نیز در دانش امروز، در این مورد صورت پذیرفته است که از آن جمله می توان به مطالعات "گاردنر مورفی" پیرامون canalization(متوجه ساختن اندیشه و فعالیت به موضوعی معین) اشاره کرد.(5)
اما توصیه های مؤکد و متعددی که در تعالیم اسلامی مبنی بر "حضور قلب" در نماز و برخورداری از اقبال و توجه کامل به نماز به ما رسیده است، همگی دلالت بر آن دارد که نماز ارزشمند در درگاه الهی نمازی است که با تمرکز کامل و توجه دقیق به مضامین آن، به جای آورده شود و نمازی که طوطی وار و بدون حضور ذهن و قلب خوانده شود، از ارزش بسیار کمی برخوردار است.
حتی در حدیث معصوم (ع) آمده است که: عابدی که بدون فهم و درک(و در نتیجه آن بدون توجه) عبادت می کند، همچون الاغ آسیاب است(کالحمار الطاحونه). (6)
بدین ترتیب اقامه کننده حقیقی نماز، با برخورداری از حضور قلب در عبادت های یومیه خویش، در واقع "تمرکز حواس" را بارها و بارها در طول یک شبانه روز، تمرین می کند و این صفت حسنه را در وجود خود، ملکه می سازد تا با بهره بردن از آن در همه عرصه های زندگی، موفقیت را در همه ابعاد ممکن نصیب خویش سازد.
راه های عملی حضور قلب در نماز و دعا
1- دقت در انجام مقدمات نماز، مانند وضوی با معنویت، انجام مستحباتی چون اذان، اقامه و. . . در کتاب های حدیث آمده است: شخصی از پیامبر صلی الله علیه و آله درخواست کرد که راهی به او بنمایاند تا حضور قلب بیشتری در نماز پیدا کند حضرت او را به شاداب گرفتن وضو فرمان دادند.
بنابراین وضوی شاداب و با آداب خود در حضور قلب انسان در نماز مؤثر است.
2- گزینش مکان مناسب، دوری ازجاهای شلوغ و پر سر و صدا و پرهیز از هر آنچه که موجب انحراف توجه از خداوند شود.
3- گزینش وقت مناسب و تا آن جا که ممکن است اول وقت خواندن نماز.
4- تا حد امکان در مسجد و با جماعت نماز خواندن و دعا کردن (به ویژه در جماعاتی که بعد معنوی بیشتری دارد).
5- نماز را با طمأنینه و دقت در مفاهیم و معانی آن خواندن و دعا را با توجه به عظمت خداوند و کوچکی خود به جا آوردن.
6- در نماز در حال ایستاده به مهر نگریستن و در رکوع پایین پا و در تشهّد به دامن خود نظر نمودن.
7- توجه به عظمت و رحمت پروردگار، اگر آدمی بداند با چه بزرگی روبه رو است با تمام وجود حالت خضوع و خشوع به خود خواهد گرفت. [2]
نتیجه:
از تاثیر نماز بر حافظه و تمرکز حواس به حضور قلب که یکی از حالات بلند عرفانی و معنوی است می رسیم. رفع غفلت و تمرکز در عبادات را در نماز اول وقت باید پیدا کنیم.
اگر راه های عملی حضور قلب در نماز و دعا و تاثیر نماز بر حافظه و تمرکز حواس را از برنامه های روزانه خودمان قرار دهیم به این نکته خواهیم رسید که هیچ چیزی به اندازه نماز محافظت شده و در وقت مشخص، در بیداری عقل اثرگذار نیست.
پی نوشت :
1. محجه البیضاء، جلد ۱، صفحه ۳۵۴
2. تعلیمات عجیب دون خوان(سرخ پوست عارف مکزیکی) به کارلوس کاستاندا(مردم شناس آمریکایی) درباره یک مکتب غنی و منحصر به فرد عرفانی که سابقه ای هزاران ساله در میان سرخ پوستان آمریکای شمالی دارد که موضوع حدود ده کتاب جنجال برانگیز است که کاستاندا در اواخر قرن حاضر به رشته تحریر درآورده است. مجموعه این کتاب ها توسط مترجمین مختلف به فارسی ترجمه شده است.
3.المصباح للکفعمی 199 الفصل الرابع و العشرون فی ذکر آیات الحرس و ...
4. بحارالانوار 2095 فصل فیما یختص بالیوم الثالث...ص19
5. روان پزشکی "کاپلان ـ سادوک" ترجمه: دکتر پور افکاری جلد ۱، صفحه ۵۵۳
6. سفینه البحار، ذیل کلمه "عبد": این نماز، همان نمازی است که شاعر در مورد آن سروده است:
غیر از خدا که هرگز در فکر آن نبودی
هر چیز کز تو گم شد وقت نماز پیداست!
https://www.iribnews.ir/fa/news/2984295
https://hawzah.net/fa/Article/View/10339
https://www.hawzahnews.com/news/937540
http://www.ubeable.ir/2021/03/05
https://www.yjc.news/fa/news/6569768
https://fa.alkawthartv.ir/news/292046
https://www.erfan.ir/mafatih444
https://www.porseman.com/article/101399
http://www.sibtayn.com
* نویسنده بخشی از این مقاله: دکتر مجید ملک محمدی
*این مقاله در تاریخ 05/18/ 1401 بروزرسانی شده است
