شبکه‌های اجتماعی مجازی به عنوان یکی از محبوب ترین امکانات اینترنت در سال‌های اخیر، توجه زیادی را به خود جلب کرده اند. برخی از این سایت‌ها در صدر پربازدید کننده ترین سایت‌های اینترنتی قرار دارند و کاربران آنها نزدیک به یک میلیارد نفر می باشند. محبوبیت این سایت‌ها و تأثیر آنها بر زندگی اجتماعی کاربران موجب شده است تا محققان در مورد ابعاد مختلف سایت‌های شبکه اجتماعی به تحقیق بپردازند. یکی از این حوزه ها تأثیر استفاده از این شبکه‌ها بر هویت جمعی کاربران است. ما در این مقاله سعی خواهیم کرد تا رابطه بین میزان استفاده از سایت‌های شبکه اجتماعی و هویت ملی به عنوان یکی از هویت‌های جمعی کاربران ایرانی را تبیین نماییم. فرضیه این تحقیق مبتنی بر وجود رابطه بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی و هویت ملی است. برای آزمون این فرضیه، سایت فیس بوک به عنوان شبکه اجتماعی انتخاب شد. زیرا در حال حاضر محبوب ترین سایت شبکه اجتماعی در دنیا می باشد و برای انجام تحقیقات اجتماعی مناسب است. چهارچوب نظری تحقیق از مرور نظریه‌های هویت ملی و شاخص های تشکیل دهنده آن به دست می آید. مرور نظریات مختلف نشان داد که هویت ملی دارای سه بعد شامل بعد هویت فرهنگی، تعهد و عضویت در اجتماع محلی، بعد سیاسی هویت ملی؛ هویت مدنی یا شهروندی و هویت ناسیونالیستی می باشد. روش تحقیق مقاله نیز پیمایش است و از تکنیک پرسشنامه آنلاین استفاده خواهد شد.
با توجه به همه گیری و تأثیر گذاری روزافزون شبکه‌های اجتماعی مجازی و همچنین این نکته که تعداد کاربران فیس بوک در ایران به صورت قابل توجهی بیشتر از دیگر شبکه‌های اجتماعی است، در این پژوهش با نگاهی قیاسی و با استفاده از روش تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان سعی شده است با مطالعه موردی صفحات منتسب به دفتر مقام معظم رهبری و وزیر امور خارجه در فیس بوک، تأثیر این صفحات بر کنش های هویتی کاربران سنجیده شود. کاربران با خاستگاههای متنوع هویتی در نسبت با چنین صفحاتی مواضع هویتی متفاوتی را در پیش می گیرند. مسأله این پژوهش تفاوت میان کنش ها در قبال این صفحات با خاستگاه هویتی مجازی کنشگر است (که از محل کیفیت محتوای تولیدی و اشتراک گذاری ها در صفحه های شخصی شان به خصوص در دوره های پیش تر از یک صفحه مورد نظر قابل مشاهده است).
فرضیه اصلی پژوهشگر در این طرح پژوهشی این است حضور مسئولین عالی رتبه سیاسی در شبکه‌های اجتماعی مجازی، باعث تقویت همگرایی هویتی کاربران می شود. لازم به ذکر است مفهوم هویت در این طرح پژوهشی شامل سه وجه یعنی: هویت ملی ۔ تاریخی، هویت دینی - مذهبی و هویت سیاسی - انقلابی در نظر گرفته شده است.
تشکیل هویت فرآیندی است که در تمام طول زندگی انسان ادامه دارد، اما به سبب زایندگی، خلاقیت و نیاز به استقلال در دوره جوانی تکوین هویت در این دوره از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اگر هویت فردی جوان در طول زمان و بر اساس تجربیات حاصل از برخورد مناسب با اجتماع شکل بگیرد، تعادل روانی او تضمین می شود. اما اگر دچار ابهام نقش شود، هماهنگی و تعادل روانی وی مختل شده و به بحران هویت دچار می گردد. فیس بوک، به عنوان یک شبکه اجتماعی آنلاین، به سرعت جای خود را در عرصه تعاملات اجتماعی باز کرده است و زمینه بروز تغییر و تحولاتی اساسی در هویت فردی جوانان را به وجود آورده است.
سؤال تحقیق: آیا بین مدت، میزان، نوع، انگیزه و هدف، میزان مشارکت و فعال بودن و واقعی تلقی کردن محتوای شبکه اجتماعی فیس بوک از سوی کاربران و ابعاد شناختی، احساسی و ارزشی هویت فردی آنان رابطه معناداری وجود دارد یا خیر؟
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
