دوگانه مجاز و واقعیت می تواند به مثابه دوگانهای همسان و موازی و یا ناهمسان و متضاد در امر هویت ملی به کار آید این به آن معناست که فضای مجازی به عنوان بستری جدید در ظهور و بروز اجتماعی می تواند انعکاس و خوانشی حقیقی از هویت ملی (فرصت) و یا روایتی خلاف و متفاوت را (تهدید) را به نمایش در آورد. امروزه فضای مجازی به عنوان فرصتی در جهت باز نمایی عناصر حقیقی هویت ملی و با ارایه دگرهای هویتی دارای اهمیت و کار کردی حد اقل دو یا چند گانه است.
بر این اساس، پرسش اصلی آن است که چگونه می توان هویت ملی را در تعامل با هویتهای فراملی در فضای مجازی حفظ و سامان داد. در این مقاله سعی می شود جهت پاسخ به این پرسش، با استفاده از دیدگاه نظری توازی هویتهای اجتماعی و هم چنین روش توصیفی و تحلیل مسأله مورد استفاده شود. با قبول تعامل و تقابل میان هویتهای ملی و فراملی در عین آن که حضور در عرصه تعامل جهانی را غیرقابل اجتناب می دانیم، اما بهره گیری از فرصت‌های این تعامل جدید، از جمله بستر فضای مجازی این قابلیت را دارد تا ابتکار و مهندسی نظام های سیاسی در راستای تقویت این شناسه (هویت ملی) به کار آید.
فرصت یا تهدیدنگری به فضای مجازی، به میزان و کیفیت سیاستها، اقدامات و توانایی های واحدهای ملی بستگی دارد. مهندسی در امر هویت ملی می تواند به کارایی هر چه بیشتر این فرصت کمک کرده و مانع بروز آن در قامتی تهدید آمیز گردد. هویت اجتماعی احساسی است که افراد نسبت به خود دارند. هویتهای اجتماعی صرفا رؤیاهای روزانه نیستند بلکه منبع اصلی نقشه عمل ما هستند؛ گرایش به ایده آل بودن دارند و اغلب در برخورد با واقعیت در تضاد با آن قرار می گیرند.
اما فضای مجازی در سالهای اخیر از طریق شبکه‌های اجتماعی و نسل جدید وب، کاربران را در موضع تعاملی و بیشتر در نقش کنشگر در آورده است. کنشگران در شبکه‌های اجتماعی با خلق هویت‌هایی برای خود به تعامل با دیگر کاربرانی می پردازند که آنها نیز از همین راهبرد برای ساخت جهان اجتماعی مجازی شان استفاده کرده اند. در واقع، فضای مجازی منجر به زایش پدیده ای شده که می توان آن را خود هویت پردازی نامید.
با این وصف، مطالعه آنچه کاربران از هویت خویش در فضای مجازی ترسیم نموده اند به قطع نمی تواند با هویت دنیای واقعی انطباق کامل داشته باشد، اما به حتم می تواند در مطالعاتی آینده پژوهانه، شناسایی گرایشات هویتی جامعه‌ایرانی را در دسترس قرار دهد. در این مقاله پس از واکاوی شناختی پدیده خود هویت پردازی در فضای مجازی، در چارچوب مورد نظر، فهرستی از بیشترین علاقه مندی ها و جملات معرف شخصی کاربران ایرانی در شبکه‌هایی همچون فیس بوک، پلاس و فید که می توانند در مجموعه معرف های هویتی باشند ارایه می گردد.
سؤال تحقیق آن است که آیا هویت‌ها در فضای مجازی با دخل و تصرفهای آگاهانه و خودساخته کاربران، بازنمایی و ابراز می شوند؟ و چه ویژگی هایی در فضای مجازی زمینه ساز چنین دخل و تصرفی است؟ بنابراین فرضیه این پژوهش آن است که هویت ها در فضای مجازی دارای تفاوت هایی هشیارانه خودساخته با دنیای واقعی و به سمت علاقه مندی های کاربران است. و فضای مجازی دارای ویژگی هایی است که کابران را بیشتر در موضع هشیار و طراح هویت خویش قرار میدهد.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
