ویژگی‌های عمومی کارآمدی
ویژگی‌های عمومی متعددی برای شناخت یک فرد کارآمد در حوزه مسئولیت خود وجود دارد که در اینجا متناسب با کار نمانیده مجلس، به سه مورد از مهمترین آنها اشاره می‌کنیم.وجدان کاری
رهبر انقلاب در بیان وظیفه راهبردی قوه مقننه می‌فرمایند: «دستگاه مقنّنه طبیعتش این است که برای جریان امور به وسیلهی قوه مجریّه، خطوطی را ترسیم کند؛ این کار را با دقّت و با وجدان حقیقیِ کاری انجام دهد که بحمد اللّه تاکنون اینطور بوده است.»[2] وجدان کاری یعنی احساس مسئولیت. به عبارت دیگر؛ اینکه انسان احساس کند که باید پاسخگوی کیفیت و کمیت کار خود باشد. بزرگترین و مهمترین پاسخگویی نیز، پاسخگویی در برابر خداوند متعال است. امام علی علیه السلام در توصیه‌ای همگان را به جدیت و کار و تلاش فراخوانده و می‌فرمایند: «فَعَلَیْکُمْ بِالْجَدِّ وَ الِاجْتِهَادِ وَ التَّأَهُّبِ وَ الِاسْتِعْدَادِ وَ التَّزَوُّدِ فِی مَنْزِلِ الزَّاد؛[3] بر شما باد به تلاش و سخت‌کوشی و مهیا شدن و آماده گشتن.» باید برای پرسش‌های اخروی پیرامون وظایف و مسئولیتهای خود آماده شویم.نماینده باید دادگاه الهی را همیشه در پیش چشمان خود ببیند. وجدان کاری هر کس، توشه‌ای برای روز بازپسین اوست. پیامبر گرامی اسلام سیمای اخروی کار نیک را چنین به تصویر می‌کشند: «فِعْلُ الْخَیْرِ ذَخِیرَةٌ بَاقِیَةٌ وَ ثَمَرَةٌ زَاکِیَةٌ؛[4] کار خوب، اندوخته ای ماندنی و میوه ای پاکیزه [و خوش‌گوار] است.» کار خیر، کاری است که کامل، دقیق و به موقع و در یک کلام، با وجدان کاری و احساس مسئولیت تمام انجام شده باشد. نماینده مردم، اگر وجدان کاری داشته باشد تمام تلاش و توان خود را به کار خواهد گرفت و اگر چنین ویژگی نداشته باشد نتیجه کارش بی دقت، ناقص و بی اثر یا کم اثر و ضعیف خواهد بود. مفیدترین و مؤثرترین کار را باید از کسی انتظار داشت که وجدان کاری دارد.
توانمندی در حد مسئولیت
توانایی‌های انسان‌ها با یکدیگر متفاوت است و خداوند به اندازه توان هر کس از او انتظار دارد و می‌فرماید: «لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها؛[5] خداوند هیچ کس را جز به قدر توانایىاش تکلیف نمىکند.» از این رو؛ هیچ کس نباید بیشتر از اندازه توان خود به مسئولیتی رو آورد و از طرف دیگر، دیگران هم نباید بیش از توان اشخاص از آنها انتظار داشته باشند. تنها کسانی باید پای در میدان نامزدی برای نمایندگی مجلس بگذارند که توان خود را برای اداء کردن حق این کار کافی بدانند چراکه این مسئولیت، سنگین است و نباید از روی احساسات و یا غرض‌های مادی قدم در این وادی گذارد. امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمایند: «اتَّقُوا اللَّهَ فِی عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ فَإِنَّکُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِمِ، أَطِیعُوا اللَّهَ وَ لَا تَعْصُوه؛[6] از خدا بترسید درباره بندگان او و سرزمین‌هایش؛ زیرا شما حتى نسبت به قطعه‌هاى زمین ها و چارپایان نیز باید پاسخگو باشید؛ از خدا اطاعت کنید و نافرمانى او نکنید.»
امانتداری
امانتداری از جمله ویژگی‌های اساسی و مهم انسان‌های شایسته و مؤمنان واقعی است. امانتداری، جلوه بیرونی اعتماد بین افراد است. مردم قرار است به کسی اعتماد کرده و او را بر کرسی نمایندگی خودشان بنشانند تا طبق رضایت خداوند و مصلحت مردم سخن بگوید و تصمیم بگیرد. امانتداری، مؤمن و کافر نمی‌شناسد و ارزشی انسانی است. اهمیت امانتداری تا آنجاست که امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمایند: «أدُّوا الأمانةَ و لَو إلى قَتَلةِ أولادِ الأنبیاءِ علیهم السلام؛[7] امانت را [به صاحبانش ] برگردانید، هر چند قاتل فرزندان پیامبران علیهم السلام باشند.» نماینده‌ای که انتخاب می‌کنیم را باید قبلاْ امتحان کرده باشیم که امانتدار بوده است یا خیر؟ آزمون یک نماینده در مسئولیتهای پیشین او نهفته است. اگر در انجام مسئولیتهای قبلی، امانتدار بوده و نسبت به اعتمادی که به او شده خیانتی نکرده است می‌توان دوباره به او اعتماد کرد؛ در غیر این صورت، آزموده را آزمودن خطاست.
ویژگی‌های مختص به نماینده کارآمد
باید توجه داشت که کار نمایندگی نیز مانند هر کار دیگری دانسته‌ها و مهارت‌های خاص خود را نیاز دارد. این مهارت‌ها در حوزه وظایف اصلی مجلس شورای اسلامی تعریف می‌شود. در اینجا به دو مورد از مهمترین شاخصهای خاص نمایندگی اشاره می‌کنیم.
تخصص
مجلس شورای اسلامی به عنوان قوه قانونگذار نظام اسلامی، دو وظیفه اصلی قانونگذاری و نظارت را بر عهده دارد. بازوان اصلی مجلس برای انجام این دو وظیفه مهم، نمایندگانی هستند که من و شما انتخاب کرده‌ایم. مگر می‌شود نمایندگانی را راهی مجلس کرد که از ابتدائیات قانونگذاری و نظارت بر اجرای قانون بی‌اطلاع باشند. مسلماً هر چه نمایندگان ما نسبت به وظیفه خود تخصص بیشتری داشته باشند کارآمدی آنها بیشتر شده و مفیدتر و مؤثرتر خواهند بود.مسلماً هر چه نمایندگان ما نسبت به وظیفه خود تخصص بیشتری داشته باشند کارآمدی آنها بیشتر شده و مفیدتر و مؤثرتر خواهند بود.البته با توجه کمیسیون‌های مختلفی که در مجلس وجود دارد بسیاری از تخصص‌ها می‌توانند در مجلس ایفای نقش کنند امّا اطلاعات کافی در مورد قوانین و شیوه نظارت را هم باید به این تخصص‌ها افزود! حضرت یوسف علیه السلام به عزیز مصر پیشنهاد کرد که او را به عنوان مسئول دارایی آن سرزمین منصوب کند. آن گاه، دلیل آن را امانتداری و کاردانی خود برشمرد و فرمود: «إِنّی حَفیظٌ عَلیمٌ؛[8] همانا من نگاهبانی(امین) و کاردانی آگاه به این کار هستم.» علم و آگاهی و تخصص، موجب می‌شود از گزند قانونگذاری‌های غلط و غیرعلمی در امان باشیم.
چشم بینای مردم
یکی از وظایف قوه مقننه، نظارت بر اجرای قوانین است که عمده آنها بر عهده قوه مجریه است. پس نماینده مجلس باید هوشیار و تیزبین باشد تا مبادا قوانین مصوب مجلس(چه قوانینی که مجلس فعلی تصویب کرده و چه قوانینی که قبلاً تصویب شده) با کاهلی مسئولین اجرایی، مورد غفلت واقع شده یا ناقص اجرا شوند. دلیل اهمیّت نظارت بر اجرای قانون هم روشن است؛ زیرا قانونی که درست و دقیق و به موقع اجرا نشود فایده‌ای هم نخواهد داشت و همانند برنامه‌ای است که به آن عمل نشود.اهمیّت نظارت بر اجرای قانون در بسیاری موارد بیشتر از اصل وجود قانون است و موجب ایجاد نظمی کلان در مدیریت کشور می‌شود. امیرالمؤمنین در مورد ضرورت نظم و انجام به موقع کارها چنین می‌فرمایند: «أَمْضِ لِکُلِّ یَوْمٍ عَمَلَهُ فَإِنَّ لِکُلِّ یَوْمٍ مَا فِیه؛[9] برنامه هر روز را در همان روز انجام ده، زیرا هر روز را کارى مخصوص به همان روز است.» این نظم، در گرو برنامه‌ای است که باید مجلس شورای اسلامی برای قوه مجریه تدوین کند.
پی‌نوشت
[1]. بیانات در خطبه‌های نمازجمعه؛ ۱۳۸۲/۱۱/۲۴.
[2]. بیانات در دیدار نمایندگان مجلس؛ ۱۳۷۸/۰۳/۱۰.
[3]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص: 352.
[4]. عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص: 357.
[5]. سوره بقره؛ آیه 286.
[6]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص: 242.
[7]. بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج72، ص: 115.
[8]. سوره یوسف؛ آیه 55.
[9]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص: 440.
