مسلّماً برای اینکه یک قانون، خوب باشد ویژگی‌های زیادی باید داشته باشد. متناسب با شرع و عقل و نیاز و زمان و مکان و مجریان قانون باشد و خلاصه اینکه از هر جهت سنجیده شود که عاقبتش به خیر باشد و مفید و راه‌گشا برای مردم شود. برای تشخیص چنین قانونی نیاز به دور اندیشی است. آری! یکی از مهمترین ویژگی‌های قانونگذار، دوراندیشی و سنجش همه جوانب قانون است. نماینده منتخب باید و ضروری است که فردی دوراندیش و متفکر باشد تا تصمیم‌هایش درست باشد؛ چنانکه امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمایند: «أَصلُ العَزْمِ الحزم؛[1] اساس تصمیم گیری دوراندیشی است.»
اصل شرکت در انتخابات گرچه به تنهایی دارای مزیّتی مهم که همان استحکام پایه‌های نظام است؛ اما تا زمانی که انتخاب مردم، با دقت و دوراندیشی همراه نباشد نباید انتظار چندانی از نتیجه آن داشت. امام علی علیه السلام در این باره می‌فرمایند: «لا خیرَ فیِ عزمٍ بِلا حَزْم؛[2] در تصمیمی که همراه با دوراندیشی نباشد خیری نیست.» پس لازم است با دوراندیشی خودمان، فردی دوراندیش را انتخاب کنیم.» اما از کجا می‌توان به وجود این مؤلفه اساسی در نامزد انتخاباتی پی برد و چگونه می‌توان دوراندیشی او را اندازه‌گیری کرد؟ پاسخ به این سؤال مهم، در ادامه خواهد آمد.
مجلس؛ مشورت؛ دوراندیشی
چنان که بیان شد؛ از مهمترین ویژگی‌های یک قانون خوب آن است که عواقب آن از زوایای مختلف بررسی شود. هیچ چیز به اندازه یک قانون بد نمی‌تواند به مملکت و مردم آسیب بزند. اساساً یکی از دلایل تشکیل نهادی به نام مجلس شورای اسلامی برای اینکه نمایندگان مردم با یکدیگر مشورت کنند، همین دوراندیشی است. چرا یکی از چیزهایی که موجب دوراندیشی می‌شود مشورت کردن با افراد آگاه است. امام علیه السلام می‌فرمایند: «الحَزْمُ النَّظَرُ فِی العَواقِبِ وَ مُشاوَرَةُ ذَویِ الْعُقُولِ؛[3] دوراندیشی توجّه داشتن به فرجام کارها و مشورت کردن با خردمندان است.»دو نشانه دوراندیشی نماینده
جوان یا پیر؟
نمایندگی مردم یک کشور و تصمیم‌گیری برای سامان بخشیدن به امور یک ملّت، مسئولیتی خطیر و وظیفه‌ای سنگین است؛ از این رو نیاز به استفاده از تجربه دیگران دارد. امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمایند: «الحَزْمُ حِفْظُ التَّجْرِبَةِ؛[4] دوراندیشی نگهداری و بهره برداری از تجربه است.» دقت شود که ویژگی «استفاده از تجربه»، مهم است نه لزوماً تجربه داشتن! به این معنا که ممکن است شخصی تجربه فراوانی دارد ولی هیچ گاه به درستی از تجربه خود استفاده نکرده و همواره همان راه اشتباه را دوباره می‌پیماید. به عبارت دیگر؛ دوراندیشی، ربطی به سن و سال شخص ندارد چنانکه امیرالمؤمنین علیه السلام در کلامی دیگر می‌فرمایند: «رُبَّ صغیرٍ أحزمُ مِن کبیرٍ[5] چه بسا کم سن و سالی که دوراندیش تر از بزرگسالان است.» ممکن است جوانی در عین جوانی به خوبی از تجربه دیگران استفاده کند و دوراندیش‌تر از بزرگ سالان باشد.
محکم‌کاری
نماینده ژرف‌اندیش، گفتار و رفتار و تصمیمش را با پیش‌بینی حوادث و احتمالات مختلف، محکم و مستحکم انجام می‌دهد. در داستان تشییع و دفن سعد بن معاذ به دست پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله)، وقتی از ایشان دلیل دقت و محکم‌کاری در ساختن قبر را پرسیدند فرمودند: «وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یُحِبُّ عَبْداً إِذَا عَمِلَ عَمَلًا فَأَحْکَمَه؛[6] خداوند متعال دوست دارد که بندهاش وقتى عملى انجام داد، محکم و استوار بجا آورد.» محکم‌کاری، نتیجه اندیشه در عاقبت کارهاست. چنانکه امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمایند: «سلاحُ الحازمِ الاْءستظهار؛[7] محکم کاری، اسلحه انسان دوراندیش است.» باید خوب دقّت کنیم که شخص مورد نظر مسئولیت‌های پیشین خود را چگونه انجام داده است؛ آیا غیرمسئولانه و برای رفع تکلیف بوده یا اینکه همه مسئولیت‌های قبلی را دقیق و با استحکام به انجام رسانده است؟علائم خطر «فقدان دوراندیشی»
اعتماد به دشمن
وقتی با دشمن روبرو می‌شویم ضروری است از هر زمان دیگری، هشیار و دوراندیش باشیم. چه بسا اظهار تمایل دشمن، دامی است که عدم توجه به جوانب کار، موجب خسارت غیرقابل جبران شود. در داستان نافرجام برجام، همین اتفاق افتاد. لبخندها و اظهار تمایل دشمن به حل خصومت‌ها ترفندی بیش نبود و پس از آن که کشورمان به تعهدات خود عمل کرد، همه تحریم‌ها بازگشت؛ و بلکه بیشتر هم شد. امیرالمؤمنین علیه السلام به مالک اشتر در مورد ارتباط با دشمن چنین سفارش می‌کند: «وَ لَکِنِ الْحَذَرَ کُلَّ الْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّکَ بَعْدَ صُلْحِهِ فَإِنَّ الْعَدُوَّ رُبَّمَا قَارَبَ لِیَتَغَفَّلَ فَخُذْ بِالْحَزْمِ وَ اتَّهِمْ فِی ذَلِکَ حُسْنَ الظَّن؛[8] لکن زنهار! زنهار! از دشمن خود پس از آشتى کردن، زیرا گاهى دشمن نزدیک مىشود تا غافلگیر کند، پس دور اندیش باش، و خوشبینى خود را متّهم کن.»ولخرجی انتخاباتی
قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام همواره بر عنصر تفکر و تعقل تأکید دارند؛ زیرا با رشد عقلانیت، انسان از بسیاری از خطرات مصون می‌ماند و البته همه گناهان، ناشی از به کار نبستن اندیشه و نبود تعقل صحیح است. از جمله نشانه‌های ضعف اندیشه افراد، ریخت و پاش و اسراف است. چرا که شخص مسرِف، آینده را نمی‌بیند و تنها به امروز خود توجه دارد. امام علی علیه السلام خودداری از اسراف را نشانه دوراندیشی دانسته و می‌فرماید: «الحازِمُ مَنْ تَجَنَّبَ التَّبْذیرَ وَ عافَ السَّرَفَ[9] دوراندیش کسی است که از اسراف و ولخرجی خودداری کند و از زیاده روی بر کنار باشد.» با نگاه به اسراف در تبلیغات انتخاباتی و خرج‌های بی‌محابا، می‌توان به عدم دوراندیشی نامزد مورد نظر دست یافت.معاینه چشم نمایندگان مجلس
اهمیت بیش اندازه به مادیات، یکی دیگر از نقاط حساس برای شناخت کاندیدای نامطلوب است. به خصوص در این زمان که فشار اقتصادی بر جامعه به شکل چشمگیری افزایش یافته، قطعاً خواهی دید کاندیداهایی که با تمرکز بیش از اندازه بر مسائل معیشتی و رفاهیات، به دنبال جلب آراء مردم هستند و این دقیقاً همان نقطه چالشی در انتخاب صحیح است. چنین فردی، مسائل معیشتی را با آرمان و اهداف والای انسانی اشتباه گرفته و گویا فقط این چند روز گرانی و فشار اقتصادی را می‌بیند و اصلاً نظری به آینده ارتقای ارزشهای انسانی در جامعه ندارد. امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «الحازِمُ مَنْ لم یَشْغَلْهُ غُرُورُ دُنْیاهُ عَنْ العَمَلِ لاُخْراهُ؛[10] دوراندیش کسی است که جلوه گری و فریبندگی دنیا او را از عمل برای آخرت غافل نسازد.» در واقع، دوراندیش حقیقی کسی است که همه زوایای امور را ببیند نه اینکه به تناسب زمان و موقعیّت تنها بر یک موضوع متمرکز شود و بقیه مسائل را از فراموش کند.پی‌نوشت:
[1]. عیون الحکم و المواعظ (لیثی)، ص 121.
[2]. همان؛ ص 539.
[3]. همان؛ ص 21.
[4]. همان؛ ص 23.
[5]. همان؛ ص 265.
[6]. علل الشرائع، ج1، ص 310.
[7]. عیون الحکم و المواعظ (لیثی)، ص 284.
[8]. نهج البلاغة(صبحی صالح)، ص 442.
[9]. عیون الحکم و المواعظ (لیثی)، ص 48.
[10]. عیون الحکم و المواعظ (لیثی)، ص 59.
