بی‌تردید طی 2 دهه گذشته، بیش از هر زمان دیگری در کشورمان با اصطلاح کارآفرینی Entrepreneur مواجه بوده‌ایم و این مهم نشان از اهمیت و ضرورت این واژه در حوزه اقتصاد نوین دارد. کارآفرینی به معنای هدایت گروهی بهینه‌ی سرمایه، ایده و تخصص در راستای پیشرفت و مدیریت فرصت‌های اقتصادی است. کارآفرینی علاوه بر رشد سرمایه، کمک حائز اهمیتی به تحقق اهداف اجتماعی و اقتصادی می‌کند زیرا؛ از ظرفیت‌های بدون استفاده مطلوب‌ترین بهره را برده و رفاه اجتماعی را نیز توسعه می‌بخشد.
باید توجه داشت که بسیاری از اقتصاددانان و صاحب‌نظران کسب و کار؛ کارآفرینی را رکن اصلی رشد و توسعه اقتصادی معرفی کرده‌اند که کم‌توجهی به آن می‌تواند خسارات غیر قابل جبرانی را به چرخه اقتصاد وارد کند. اما موضوع به همین جا ختم نمی‌شود چرا که با سوق پیدا کردن بسیاری از بانک‌های بزرگ کشورهای اروپایی همچون انگلستان و آلمان به تقلید و الگو برداری از بانک‌داری اسلامی (بانک‌داری بدون ربا)، برخی از تحلیلگران این کشورها به رابطه میان دین و اقتصاد پی بردند.
به بیان دیگر؛ در پی انجام مطالعات و پژوهش‌های میدانی در چند کشور از جمله هند و انگلستان این نتیجه حاصل شد که مذهب می‌تواند در رونق چرخه اقتصادی و همچنین کارآفرینی تاثیرگذار باشد.بی‌شک اغلب افراد کارآفرین، اشخاصی ایده‌پرداز، خلاق و خوش‌فکری هستند که با پردازش افکار خود به کارآفرینی رسیده‌اند، در غیر این صورت همچون بسیاری از افراد جامعه؛ برای اشخاص دیگر کار می‌کردند!
در این راستا، مک کلری McCleary (پژوهشگر آمریکایی) طی پژوهشی بین‌المللی که در چند کشور مختلف اروپایی و آسیایی اجرا شد، به بررسی ابعاد مذهبی بازار کسب و کار و کارآفرینی پرداخت. وی در اعلام نتیجه این پژوهش که چند سال به طول انجامید، متذکر می‌شود که رابطه مستقیمی بین پایبندی به اعتقادات مذهبی با رونق کسب و کار و رزق حلال با کارآفرینی وجود دارد و اکثر افرادی که کسب و کار پُر رونق و مطلوبی دارند؛ به مسائل دینی و مذهبی پایبند بوده و بیش از دیگر افراد به مساجد و کلیساها می‌روند. این افراد در فعالیت‌ها و عملکرد اقتصادی خود، اعتقادات دینی را دخیل می‌کنند تا بهترین و مناسب‌ترین نتیجه حاصل شود.
دین‌گرایی و کارآفرینی
«... ابتغوا مِن فضلِ الله واذکرو االله کثیرا» (سوره جمعه-آیه 10) به سراغ فضل الهی بروید و برای کسب مال تلاش کنید. دین مبین اسلام، همواره بر وحدت و یکپارچگی تاکید دارد از این رو، باید اشاره‌ای به تاکیدات اسلام بر کار و تلاش در راستای فعالیت‌های اقتصادی و دوری از نیازمندی داشته باشیم. کارآفرینی یعنی فرد یا افرادی با سرمایه، ایده و خلاقیت، کاری را راه‌اندازی کرده و در راستای تحقق و پیشبرد اهداف اقتصادی، افرادی را استخدام و مسیر رشد را در پیش گیرند. با کمی تأمل در می‌یابیم که کارآفرینی علاوه بر اشتغال‌زایی برای افراد، به بسترسازی وحدت، اخوت، همدلی و همکاری در مسیری تولید کالا و یا خدماتی خاص می‌پردازد که همان توصیه دین مبین اسلام است.یکی از فصل‌های درخشان زندگی پیامبر معظم اسلام (صلی الله علیه و آله)، کار و کارآفرینی و تقدیر و ترویج کار و فعالیت است. در نگاه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) کار کردن، در ردیف جهاد در راه خدا آمده است. وی در این باره می‌فرماید: «هر کس از راه حلال، حلال برای استغنای خود و خانواده‌اش تلاش کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد کرده است و هر کس با تلاش و آبرو، در پی حلال دنیا باشد، در مرتبه شهدا خواهد بود.»(1) در جامعه ما، کارآفرینی دینی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و ایجاد اشتغال به موازات به کارگیری احکام دینی، نتیجه‌ای خاص و منحصر به‌فرد را به همراه داشته است. در این نوع از کارآفرینی؛ اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی با به کارگیری احکام دینی و توصیه‌های ائمه اطهار (علیه الاسلام) همراه است. این بدان معنا است که افراد به دور از سودجویی انحصارطلبانه سعی بر آن دارند تا دیگران را نیز در بهره مالی خود شریک کنند.
از آن جایی که اسلام همواره بر فقرزدایی و اشتغال تاکید دارد، اشتغال‌زایی می‌تواند با به کارگیری افراد و استفاده از تجارب و تخصص آنها، تا حد زیادی غبار فقر و نیازمندی را از چهره جامعه دور کند ضمن اینکه روند مذکور موجب تحکم ارزش‌های اجتماعی از جمله همدلی، مسئولیت پذیری و تلاش در راستای کسب روزی حلال نیز خواهد شد.
باید توجه داشت که بسیاری از گناهان، کج‌روی‌ها و هنجار شکنی‌های اجتماعی از بی‌کاری و بی‌هدفی در زندگی افراد حاصل می‌شود، بنابراین فردی که با کارآفرینی موجبات اشتغال افراد بی‌کار را محیا می‌کند، علاوه بر کسب سود مادی براثر گسترش کار، سود معنوی عظیم و غیر قابل توصیفی را نیز برای خود ذخیره می‌کند چرا که از بسیاری از گناهان احتمالی افراد جلوگیری کرده است.
در آموزه‌های دینی ما، از کار و کارآفرینی با عنوان و تعبیر «جهاد» یاد شده و همین موضوع حکایت از ژرفای اهمیت این مهم دارد. کار و کارآفرینی سعادت دنیا و آخرت فردی و اجتماعی را با خود دارد و ضمن بی‌نیاز کردن افراد، موضوع توکل در امور را نیز تقویت می‌کند.
باید توجه داشت که کار، وحدت و تلاش ارکانی لاینفک در مسیر رشد و شکوفایی فردی و اجتماعی محسوب می‌شود که در کنار تقوا، اعتقاد به کسب روزی حلال و حس نوع‌دوستی نتیجه‌ای ریشه‌دار و غیرقابل شکست را به ارمغان خواهد آورد و این همان «کارآفرینی دینی» است.
رشد و توسعه اقتصادی با کارآفرینی
بی‌شک اغلب افراد کارآفرین، اشخاصی ایده‌پرداز، خلاق و خوش‌فکری هستند که با پردازش افکار خود به کارآفرینی رسیده‌اند، در غیر این صورت همچون بسیاری از افراد جامعه؛ برای اشخاص دیگر کار می‌کردند! از این رو، این قبیل افراد علاوه بر اینکه به کاهش میزان بی‌کاری در جامعه کمک می‌کنند، با تحقق اهداف و ایده‌های خود، قدمی مثمر ثمر در راستای رشد و توسعه اقتصادی می‌شوند.به بیان دیگر، اگر کارآفرینی در جامعه‌ای افزایش نیابد، جنبه ایده‌پردازی و اتحادگرایی به طور چشم‌گیری کاهش خواهد یافت که علاوه بر ضررهای مالی و مادی، ضررهای اجتماعی و مذهبی مختلفی را در ابعاد متفاوت جامعه به همراه خواهد داشت.
پی‌نوشت:
1- محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص ۱۰2- کارآفرینی در منظر وحیانی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
3- تاثیر آموزه های دینی بر کار آفرینی و کسب و کار، موسسه قرآن و نهج البلاغه
4- مقاله رابطه باورهای مذهبی و تمایل به کارآفرینی، مرتضی اکبری
5- کارآفرینی در نظام ارزشی اسلام، پژوهشکده باقرالعلوم
6- راه کارهای ایجاد وحدت در جامعه از دیدگاه قرآن، پرتال جامع علوم انسانی
