۱- فراهم کردن شرایط بازی برای کودک
۲- حفظ مقام سیادت کودک
۳- تهیه غذای باکیفیت و متناسب برای فرزند
در این یادداشت مورد اول را به‌تفصیل بررسی خواهیم کرد.
مثل آب برای ماهی
مثل آب برای ماهی، مثل هوا برای تنفس، مثل نور برای آفتاب‌گردان و مثل بال برای پرواز، بازی کردن برای فرزند شما ضروری است. در این دوره سنی بازی تمام هستی کودک شما است. او به چیزی غیر از بازی فکر نمی‌کند. حتماً تجربه کرده‌اید که غذا خوردن نیز برای او نوعی بازی محسوب می‌شود. اگر می‌بینید در هنگام غذا خوردن بیشتر با غذا بازی می‌کند تا غذا بخورد، سخت نگیرید، چون برای او همه چیز در بازی خلاصه می‌شود. نگران کثیف شدن لباسش نباشید، قرار نیست کودک همیشه صاف و اتوکشیده باشد. بگذارید هیجاناتش را با بازی تخلیه کند. بازی فرصت تجربه کردن به او میدهد، فرصت رشد به او میدهد و آرامش را برای او به ارمغان میآورد. اجازه بدهید به احادیث شریفی از معصومین در مورد بازی کودکان اشاره‌کنیم:پیامبر اکرم حضرت محمد (صلی‌الله علیه و آله و سلم) به پدر و مادرهای کودکان فرموده‌اند:
«عرامة الصّبی فی صغره زیادة فی عقله فی کبره.» [1]
بازیگوشی و پرتحرکی و شیطنت بچه در دوران کودکی، موجب فزونی عقل و مایه زیادی خِرَد او در بزرگ‌سالی است.
با توجه به حدیث فوق، اگر می‌خواهید عقل کودکتان رشد پیدا کند و در بزرگ‌سالی فرزند عاقلی داشته باشید، باید اجازه دهید تا در کودکی به بازی بپردازد.
امام کاظم (علیه‌السلام) نیز در ستایش بازیگوشی کودک فرموده‌اند:
«تستحب عرامة الغلام فی صغره لیکون حلیما فی کبره» [2]
بازیگوشی و شیطنت پسر در دوران کودکی پسندیده است و شایسته است فرزند در کودکی بازیگوشی کند، برای اینکه در بزرگ‌سالی بردبار شود.
در این حدیث شریف به یکی دیگر از مزایای بازی کودکان اشاره شده است که حلم و بردباری است؛ بنابراین بازی کودکان موجب افزایش عقل و بردباری آنها خواهد شد.
انواع بازی‌های کودکان
در مورد اقسام بازی‌های کودکان می‌توان به تقسیم‌بندی که در کتاب «خانواده و تربیت مهدوی» آمده است، اشاره‌کنیم: در آن کتاب آمده است بازی‌های کودﻛﺎﻧﻪ در ﺳﻨﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ انواع ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ دارد ﻛﻪ می‌توان آن را ﺑﻪ ﺳﻪ دسته اصلی ﺗﻘﺴﻴﻢ نمود:١- بازی‌های ﺗﻤﺮﻳﻨﻰ (ﺣﺴﻰ - ﺣﺮﻛﺘﻰ): این دسته از بازیها ویژه دوران ﻧﻮزادى و ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ است ﻛﻪ از ﺣﺮکات ﻋﻀﻼﻧﻰ ﺳﺎده ﻣﺜﻞ چرخاندن ﺗﻮپ و دست‌کاری کردن اشیاء شروع می‌شود و ﺑﻴﺶﺗﺮ باانگیزه ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮدن جهان پیرامون صورت می‌پذیرد.
٢- بازی‌های نمادین و نمایشی (رمزی و سمبلیک): ﻛﻮدک این دسته از بازیها را با استفاده از نقش‌ها و نمادها و ﺑﻴﺶﺗﺮ باانگیزه ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ درآوردن توانایی‌ها و استعدادهای درونی خود انجام میدهد. در بازی‌های ﻧﻤﺎﻳﺸﻰ خردسالان خود را در جایگاه پدر، مادر، دکتر، پرستار، ﻣﻌﻠﻢ، ﻓﺮوﺷﻨﺪه، خریدار و ... قرار میدهند.
٣- بازی‌هاى گروهى و قانونمند (باقاعده): این دسته از بازیها که در حقیقت تکامل‌یافته بازهاى تمرینى و بازی‌هاى نمایشى هستند، بیشتر از انگیزه همکارى با گروه و لذت بردن از قاعدهمندى و هدف‌دارى، صورت می‌پذیرد و هر فعالیت غیر فردی، هدف‌دار و قانونمند مثل تیله بازى، لیلى بازى، گرگم به هوا، قایمباشک، بدمینتون، تنیس، کشتى، فوتبال و ... را در برمی‌گیرد.
کودک در سنین ٣ - ٤ سالگی به تدریج به بازی‌های گروهى و باقاعده روى میآورد و از سن ٦ - ٧ سالگی به بعد، به این دسته از بازیها علاقه بیشترى نشان میدهد. [3]
شاید باورتان نشود ولی یکی از بازی‌هایی که برای کودکان بسیار مفید و جذاب است، خاک‌بازی یا همان گِل بازی است. اگر منزل شما دارای باغچه است، حتماً ساعاتی در روز فرزندتان را به آنجا ببرید و اجازه دهید با خیال راحت و بدون شنیدن صدای غرغر، خاک‌بازی کند. یا اینکه اگر باغچه ندارید، می‌توانید مقداری خاک یا شن به درون منزل بیاورید تا در منزل خاک‌بازی کند.
پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم در این مورد می‌فرمایند:
اِنَّ التُّرابَ رَبیعُ الصِّبْیانِ.
خاک، بهارِ (تفریحگاهِ) کودکان است. [4]
حتماً پیش خود می‌گویید: پس سلامتی فرزندم چه می‌شود؟ خاک کثیف است! این همه بازی، چرا خاک‌بازی؟ که هم فرزندم کثیف شود و هم بیمار! اگر این سؤال برایتان پیش‌آمده است، لطفاً چند خط پایین را با صدای بلند بخوانید تا هیچ‌گاه فراموش نکنید:
به اعتقاد برخی از محققان بعضی از باکتری‌هایی که در خاک و آب موجود است، در بدن ما یافت نمی‌شود و برای بدن مفیدند و می‌توانند سیستم ایمنی بدن را تقویت کنند؛ اما در محیط‌هایی جدید که ارتباط مردم با طبیعت قطع‌شده، کودکان با این‌گونه باکتری‌ها تماس برقرار نمی‌کنند و در نتیجه سیستم ایمنی بدنشان از توانایی لازم برای دفاع از خود برخوردار نمی‌شود. [5]
برای اینکه با تعداد زیادی از بازی‌های مفید برای کودکان، در این دوره سنی آشنا شوید، می‌توانید کتاب «بازی، بازوی تربیت» به تألیف آقای محسن عباسی ولدی را تهیه فرمایید.
فرزندان خود را قربانی نکنیم
گفتیم که هفت سال اول زندگی زمان بازی است. فقط بازی و بازی و بازی. اگر می‌خواهید در هفت سال دوم و سوم تربیت موفقی داشته باشید باید اجازه دهید فرزندتان در هفت سال اول بی‌حدوحصر بازی کند. پس اولین وظیفه پدر و مادر در هفت سال اول این است که شرایط بازی را برای فرزند فراهم کند. حال اجازه دهید تا پای درد و دل شما بنشینم. می‌دانم به چه چیزی فکر می‌کنید: حتماً پیش خودتان می‌گویید: شما هم نفستان از جای گرم بلند می‌شود، بازی در این خانه‌های قوطی کبریتی چگونه ممکن است؟ بازی در این آپارتمان‌ها با دیوارهای کاغذی؟ بازی با وجود مبل و لوستر و کمد و ویترین؟بله مشکلاتی که می‌گویید را قبول دارم. ولی چه کسی ما را مجبور کرده که در خانه 60 متری مبل بچینیم؟ چه کسی ما را مجبور کرده در خانه‌های کوچکِ خود، ویترین و میز و صندلی و ... بگذاریم؟ تا اینکه هیچ جایی برای بازی و جنب‌وجوش فرزندمان باقی نماند. اگر با خودمان رو راست باشیم متوجه می‌شویم که بهانه‌هایی مثل حفظ آبرو یا عقب نماندن از دیگران و یا خودخواهیِ خودمان و ... موجب شده تا فرزندانمان قربانی این سبک زندگی شوند. بله درست شنیدید، اولین قربانی این سبک زندگی فرزندانمان هستند. ببخشید که کمی تند صحبت کردم ولی واقعیت را باید گفت. حقیقت این است که اگر کمی از وسایل اضافه منزلمان کم کنیم تا فضای بیشتری به وجود بیاید، می‌توان از خانه به‌عنوان اولین و امن‌ترین محل بازی کودک استفاده کرد. فرزند نازنین شما در سن زیر هفت سال بیشترین ساعاتش را در خانه سپری می‌کند، پس باید در خانه فضای کافی برای جنب‌وجوش او فراهم کنید تا بتواند به راحتی بازی کند. البته برای بازی کودک فقط فضای کافی نیاز نداریم. بلکه والدین باید از حساسیت و وسواس خودشان نیز کم کنند و دائم بر سر فرزندشان فریاد نزنند: به این دست نزن! اینجا نرو! بیا پایین! برو بالا! بپیچ سمت راست! بخواب سمت چپ! خدا خیرتان دهد، اگر قرار است این رفتار را داشته باشید، همان بهتر که فضای منزل را پر از مبل و ویترین و میز و صندلی کنید. باور کنید با هر فریاد شما، روح و روان این طفل معصوم به هم می‌ریزد.
حال اگر فضای خانه شما به هر دلیل کوچک است و مکان کافی برای بازی فرزندان وجود ندارد، باید هر روز، تاکید می‌کنم هر روز، فرصتی را به فرزندتان اختصاص دهید و او را برای بازی به پارک، مهدِ بازی و یا هرجایی که شرایط مناسبی برای بازی کردن فراهم است، ببرید. ترجیح بر این است که مکانی را انتخاب کنید که بتواند با همسالانش به بازی بپردازد. البته حتی کسانی که فضای مناسبی در منزل برای بازی فرزندشان فراهم کرده‌اند، بهتر است هرچند وقت یک بار فرزندشان را برای بازی با همسالان به محیط‌های مناسب ببرند. به‌عنوان جمله آخر عرض می‌کنم: بازی را در زندگی فرزندتان پررنگ کنید تا معجزه آن را ببینید.
پینوشت:
[1] - کنزالعمال فی سنن الاعمال و الافعال، ج 11، ص 42، حدیث 30747
[2] - الکافی، ج 6، ص 51
[3] - خانواده و تربیت مهدوی، محمدباقر حیدری کاشانی، مرتضی آقاتهرانی ، ص 352 و 353
[4] - معجم الکبیر ، ج 6، ص 140، ح 5775
[5] - مجله پیام زن، مهر 1377، شماره 79، به نقل از سایت https://hawzah.net
